Kobieta w życiu społecznym według Koranu

W okresie wczesnego islamu kobiety brały czasami aktywny udział w  życiu politycznym. Od czasów abbasydzkich (750 r.) coraz powszechniejszym zjawiskiem stało się noszenie przez nie zasłony, przebywanie w haremach i usuwanie się z życia publicznego. Kobieta pozostawała w zaciszu domowym, a jej głosem był mężczyzna, który reprezentował rodzinę na zewnątrz. Taki stan rzeczy został z czasem usankcjonowany prawem, chociaż w Koranie nie można znaleźć jednoznacznego poparcia dla tego procesu. Z 500 wersów Koranu, w których zawarte są normy postępowania, tylko 228 stanowi materiał prawniczy. W tym 70 wersów dotyczy prawa osobowego, rzeczowego i zobowiązań, 30 prawa karnego, 13 prawa procesowego, 10 prawa publicznego, a 25 wersów reguluje stosunki międzynarodowe¹⁵².

Prawo muzułmańskie, szariat, czyli „droga do wodopoju” lub „uczęszczany gościniec”, wszelkie przepisy sankcjonuje argumentami religijnymi, odwołując się do woli Boga. Twórcą i  gwarantem prawa jest sam Bóg, a  każde naruszenie porządku przez nie ustanowionego jest jednocześnie działaniem przeciwko samemu Bogu. Społeczna pozycja kobiety jest w państwach islamskich bardzo różna, w  zależności od przyjętego w  danym kraju szczegółowego porządku prawnego. Chociaż Koran mówi o równości kobiety i mężczyzny przed Bogiem, to jednak w życiu publicznym często są one odsunięte na drugi plan¹⁵³.

W  Arabii Saudyjskiej, aby pojechać na konferencję naukową, lekarka potrzebuje zgody od mężczyzny. Rozwiedzionej, na piśmie, musi wydać potrzebne zezwolenie syn. Kobietom nie wolno prowadzić samochodu. Trzeba uzyskać stosowne pozwolenie od mężczyzny, by móc sfotografować kobietę. Nie wolno im wychodzić z domu, nie okrywszy wcześniej szczelnie całego ciała i  bez towarzystwa męskiego opiekuna (zwanego mehramem). Kobieta nie ma prawa podejmować decyzji w sprawie swojej edukacji, pracy, wyjścia za mąż czy podróży bez pisemnej zgody opiekuna męskiego (ojca, męża, brata). Kontrola nad kobietami jest traktowana jako kontrola nad narodem, całym społeczeństwem. Światowe Forum Gospodarcze, w raporcie na temat nierówności między kobietami a mężczyznami, Arabię Saudyjską sklasyfikowało na 131 miejscu na 135 ocenianych krajów. Obecnie około cztery miliony kobiet saudyjskich ma odpowiednie wykształcenie i umiejętności, by podjąć pracę, ale tylko 10 procent z nich pracuje — kobiety niechętnie się zatrudnia¹⁵⁴.

Prawna interpretacja Koranu jest silnie zróżnicowana, zwłaszcza w kręgach fundamentalistów. Każde ugrupowanie przyjmuje inny zestaw tradycji, aby wesprzeć swoje twierdzenia. Wahabici odrzucili kult świętych, niszczyli świątynie szyickie, uznając kult imamów za niezgodny z pierwotnym prawem islamu. Szyici zaś na odwrót: uważali, że groby imamów stanowią element prawdziwego kultu muzułmańskiego. Wspólnym elementem współczesnego fundamentalizmu jest antyeuropejskość — wrogie nastawienie przeciwko cywilizacji zachodniej. Elementem tej postawy jest także zdecydowane przeciwstawianie się wkraczaniu norm obyczajowych, które próbują podejmować współczesne kobiety islamskie. Do takich działań należy np. blokowanie stron internetowych, poprzez które kobiety miałyby kontakt z propagandą Zachodu¹⁵⁵. Bez większych problemów wyraża się zgodę w niektórych krajach islamskich na ciężką pracę kobiet przy utrzymaniu gospodarstwa domowego. Taką pracą w Afryce jest np. dostarczenie wody. Aż 40 procent kobiet afrykańskich na jeden kurs po wodę poświęca co najmniej godzinę. Niektóre chodzą po wodę nawet 20 kilometrów. W krajach rozwijających się zdobywanie wody i  decyzja o  jej wykorzystaniu to wyłącznie domena kobiet. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że ponad 1,1 miliarda ludzi na świecie nie ma dostępu do czystej, bezpiecznej wody pitnej. Przez „brak dostępu” rozumie się konieczność pokonywania przynajmniej 15 minut marszu, by zyskać wodę¹⁵⁶.

Jednak najtrudniejsza sytuacja kobiet związana jest z toczącymi się walkami plemiennymi, czy grupami wyznaniowymi. Kobieta staje się wówczas ofiarą. Gwałt na niej jest jednym ze sposobów zaatakowania „wroga”, zawładnięcia jego własnością i zniszczenia jej¹⁵⁷. W Nigerii, gdzie czarni talibowie z Boko Haram wskrzesili kalifat, kobiety stały się pierwszymi ofiarami wprowadzanego siłą szariatu, np. organizowane są publiczne kamienowania za cudzołóstwo¹⁵⁸. Podobnie w Syrii, gdzie gwałt na kobietach stał się regularną bronią stosowaną przez reżim islamski. Strach przed zemstą i hańbą zmusza ofiary do milczenia, nawet przed własnymi mężami. Kobiety w Syrii, zwłaszcza w widocznej ciąży, stają się łatwym celem dla snajperów. Bywają też wykorzystywane jako żywe tarcze — w lutym 2012 roku, w dzielnicy Asyria w Homsie, zmuszono je, by szły przed rządowymi oddziałami. Pomoc libańskiego Hezbollahu i oddziałów irackich szyitów rozpala wojnę z reżimem państwowym. Wojna ta stała się piekłem kobiet. Rodziny się rozpadają, a mężowie odchodzą od skrzywdzonych kobiet. Rebelia jest zdominowana przez islamistów i dżihadystów¹⁵⁹. Na okupowanym terenach w  Iraku i  Syrii członkowie Państwa Islamskiego decydują, które kobiety będą spalone żywcem, która będzie sprzedana jako niewolnica, czy trafi do burdelu, a która będzie wybrana do urodzenia dżihadyście męskiego potomka. Informacje ONZ podają, że w  Iraku kobieta-niewolnica jest oddawana za symboliczną kwotę poniżej 25 dolarów mężczyznom, którzy gotowi są wstąpić do organizacji. Seksualne niewolnice przetrzymywane są w więzieniach, w okropnych warunkach oczekując na odpowiednią transakcję. Czarne postacie dżihadystów patrolują ulice miast, by wymierzyć karę kobietom, które nie respektują prawa szariatu. Kobieta zasługuje na karę, gdy wyjdzie z domu bez męskiego towarzystwa, zakrywa twarz zbyt cienka zasłoną, czy gdy odciska się jej pod chustą spinka do włosów¹⁶⁰.

Bojownicy islamscy porywają i  gwałcą młode kobiety, by dać początek nowemu pokoleniu wojowników. Są porywane ze szkół, z pracy, z ulicy, a niekiedy z domów, a  następnie poddawane wymyślnym torturom (np. faszerowane zastrzykami ze środkami zwiotczającymi ciało przed dokonaniem gwałtu, czy rażone prądem). Gdy uda się je wykupić (cena wykupu to  200—2000 dolarów), to często dziewczyny po powrocie do domu popełniają samobójstwo, uważając się za zhańbione. Terroryści często przekazują sobie ładniejsze z nich, jako formę podarunku. Wymusza się na nich, by okazywały zadowolenie podczas gwałtu, gdyż w  innym przypadku ubliżają im¹⁶¹. W  sytuacji odmowy poślubienia islamistycznego bojówkarza, dziewczyny są zabijane. Grupa terrorystów z Państwa Islamskiego zamordowała 150 kobiet w  prowincji Anbar, w  zachodnim Iraku. Zgwałcone dziewczyny rodzą dla swoich oprawców dzieci poczęte w wyniku dżihad al-nikah („seksualnego dżihadu”). W  Internecie można spotkać nawoływania teologów fatwy, by kobiety oddawały się bojówkarzom. Zachęta jest adresowana także do dziewczynek, które dopiero co weszły w okres dojrzewania i są w stanie zajść w ciąże¹⁶².

Fragment pochodzi z książki: ks. Andrzej Zwoliński Kobieta silna płeć ISBN: 978-83-7720-393-4 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2015

Poza obszarem dominacji Państwa Islamskiego i działania fundamentalistów, gdzie sytuacja kobiet jest tragiczna, w  innych krajach może ona wyglądać inaczej. I  tak np. w Egipcie, w 1970 roku przedłużono obowiązek szkolny dla wszystkich dzieci do 15 roku życia. Zrezygnowano też z oddzielnych szkół dla dziewcząt i chłopców. W ten sposób dziewczęta zostały włączone  w proces społecznej socjalizacji. Podczas debat przekonywano, że stopień edukacji kobiety wpływa na kształtowanie domu — zarówno psychologiczne, jak kulturalne i społeczne. Wykształcone kobiety łatwiej zaszczepią swoim dzieciom aspiracje edukacyjne. Koedukacja w szkole w pewnym stopniu osłabiła rozdział płci, który w  tradycji obowiązuje dziewczęta od pierwszej miesiączki. W  Egipcie w  końcu XX wieku do szkół podstawowych uczęszczało 60 procent chłopców i 40 procent dziewcząt. Wraz z edukacją powolnemu rozwojowi uległ strój — coraz bardziej podporządkowany modzie, wiek wychodzenia za mąż, częstotliwość podejmowania przez kobiety pracy, czy zmianie uległ sposób spędzania przez nie wolnego czasu. Wypracowano rodzaj kompromisu między kanonami współczesnych sugestii mody (kolor, strój, fason), a nakazami religii i tradycji (by nie odsłaniać pewnych części ciała)¹⁶³. Status społeczny muzułmańskiej kobiety może być opisywany na dwa sposoby: przez pryzmat zachodniego stylu życia, hierarchii wartości i  norm, które tam obowiązują; albo przez pryzmat kultury arabskiej, z  zauważeniem jej odrębności. Pierwsza metoda prowadzi nieuchronnie do sformułowania tezy o  konieczności wyzwolenia kobiety arabskiej z  jej podrzędnej roli. W  drugim przypadku konieczne są dalsze refleksje, pogłębiające więź kobiety z rodziną, podjęcie przez nią nowych ról społecznych dla dobra określonej grupy społecznej¹⁶⁴.

¹⁵² Por. E. Klocker, M. i  U. Tworuschka, Etyka wielkich religii. Mały słownik..., dz. cyt., s. 43.

¹⁵³ Por. E. Sakowicz, Czy islam jest religią terrorystów?..., dz. cyt., s. 99—117.

¹⁵⁴ B.a., Dramat pod milionami zasłon (na podstawie „El Pais”, „The Daily Telegraph”), „Forum”, 2013, nr 16, s. 40—44.

¹⁵⁵ J. Danecki, Podstawowe wiadomości o  islamie, t. 2, dz. cyt., s. 119—125.

¹⁵⁶ P. Kossobudzki, Kobiecy wymiar wody, „Przekrój”, 2009, nr 19, s. 50—55.

¹⁵⁷ M.V. Llosa, Podróż do jądra ciemności („El Pais”, 11 I 2009), „Forum”, 2009, nr 5, s. 30—33.

¹⁵⁸ J. Pawlicki, Nigeryjski dżihad, „Newsweek Polska”, 2014, nr 38, s. 58—60.

¹⁵⁹ B.a., „Chciałaś wolności? No to masz” (na podstawie „Le Monde”, „BBC News”), „Forum”, 2014, nr 8, s. 44—47.

¹⁶⁰ O. Doleśniak-Harczuk, Seksualny dżihad, „Niezależna Gazeta Polska Nowe Państwo”, 2014, nr 9, s. 4—11.

¹⁶¹ B.a., Macice dżihadu (na podstawie „Corriere della Sera”), „Forum”, 2015, nr 4, s. 46—47.

¹⁶² J. Nowicka, Seksualny dżihad — brutalne praktyki islamistów, „Moja Rodzina”, 2015, nr 1, s. 20—21.

¹⁶³ E. Puchnarewicz, Pozycja społeczna współczesnej kobiety arabskiej. Przykład Egiptu, w: Płeć — kobieta — feminizm, red. Z. Gorczyńskiej, S. Kruszyńskiej. I. Zakidalskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 164—184.

¹⁶⁴ Por. A. Zajączkowski, Czynnik kultury w procesach organizowanego rozwoju, „Studia Socjologiczne”, 1977, nr 4, s. 12—23.

opr. ab/ab