Święci Bazyli Wielki i Grzegorz z Nazjanzu

Św. Bazyli urodził się w 329 roku w Cezarei Kapadockiej (dzisiejsza Turcja) w chrześcijańskiej głęboko religijnej rodzinie. Jego babka Makryna, rodzice: Bazyli i Emmelia, siostra Makryna oraz bracia biskupi: Grzegorz z Nyssy i Piotr z Sebasty zostali zaliczeni do grona świętych. Studiował najpierw w rodzinnej Cezarei (jego ojciec był retorem), następnie w Konstantynopolu i w Atenach, gdzie zaprzyjaźnił się ze św. Grzegorzem z Nazjanzu. Po skończonych studiach św. Bazyli powrócił do rodzinnego domu i w Cezarei wykładał retorykę. Przeżycia związane ze śmiercią brata Naukratiosa i rozpacz matki z tego powodu przyczyniły się do przyjęcia przez niego chrztu w roku 358 (w tamtych czasach często przyjmowali chrzest ludzie dorośli) i podjęcia życia pustelniczego. W latach 359-360 św. Bazyli odwiedził wspólnoty mnisze w Syrii, Palestynie, Egipcie i Mezopotamii, aby poznać zasady ich ascetycznego życia. Po powrocie osiadł w Annesis koło Neocezarei Pontyjskiej, gdzie wraz z przyjaciółmi zbudował klasztor i założył szkołę dla młodzieży oraz organizował wspólnoty zakonne w różnych prowincjach Azji Mniejszej. Po przyjęciu święceń kapłańskich w roku 364 został doradcą Euzebiusza, biskupa Cezarei Kapadockiej, a w 370 r. jego następcą i metropolitą Kapadocji oraz egzarchą (władza ponadmetropolitalna) Pontu.

Św. Bazyli wiele czasu poświęcił pracy nad bardziej precyzyjnym przedstawieniem prawd wiary, zwłaszcza dogmatu o Trójcy Świętej i nauce o Duchu Świętym. Odważnie przeciwstawiał się cesarzowi Walensowi, który propagował arianizm. Św. Bazyli uważał, że obrona wiary chrześcijańskiej przed arianizmem (herezja odmawiająca bóstwa Chrystusowi) jest jednym z jego ważniejszych zadań. Nasz patron pozostawił po sobie wiele dzieł, mianowicie pisma teologiczno-dogmatyczne, pisma ascetyczne, homilie i mowy, listy (zachowało się ich 365). Św. Bazyli opracował liturgię zwaną od jego imienia Liturgią św. Bazylego, a w niej anaforę, czyli modlitwę eucharystyczną. Liturgia ta jest stosowana w Kościołach wschodnich: prawosławnych i katolickich. On też pozostawił opracowaną przez siebie regułę zakonną, którą posługują się siostry i bracia zakonni, tak w prawosławiu, jak też w katolickich Kościołach wschodnich. Św. Bazyli zawsze pamiętał o ubogich. W czasie klęski głodu kazał sprzedawać dobra kościelne, aby za nie kupić chleb głodnym. W Cezarei założył też hospicjum dla pielgrzymów, chorych i starców. Pełen zasług odszedł do Pana 1 I 379 r. Historia nadała mu przydomek Wielki. Został także zaliczony do grona doktorów Kościoła (H. Fros, M. Szegda, W. Zaleski).

W ikonografii przedstawia się św. Bazylego jako ojca Kościoła z gestem błogosławienia, o twarzy ascetycznej, okolonej czarnymi włosami i spiczastą brodą, ubranego w pontyfikalny strój greckiego arcybiskupa (H. Wagner).

Drugi nasz patron - św. Grzegorz z Nazjanzu przyszedł na świat w Arianzos k. Nazjanzu (dzisiejsza Turcja) w roku 330, także w rodzinie chrześcijańskiej. Był pierworodnym synem Grzegorza, biskupa Nazjanzu. Matka św. Grzegorza Nonna, siostra Gorgonia, brat Cezary i kuzyn Amfiloch zostali zaliczeni do grona świętych. Św. Grzegorz studiował w Cezarei Kapadockiej, w Cezarei Palestyńskiej, Aleksandrii i w Atenach. W Egipcie przyjął chrzest w roku 352, po studiach wrócił do Nazjanzu, gdzie wykładał retorykę. Przez pewien czas przebywał na pustelni ze św. Bazylim Wielkim, w roku 361 został kapłanem, a w 372 wbrew swojej woli został wyświęcony na biskupa przez swojego ojca i przyjaciela Bazylego Wielkiego. Po śmierci ojca w 374 r. zarządzał diecezją w Nazjanzie, w roku 381 na prośbę wiernych został biskupem metropolitą Konstantynopola. Sam cesarz Teodozjusz I Wielki uroczyście wprowadził św. Grzegorza do katedry. W tym też czasie (od maja 381) odbywał się w Konstantynopolu sobór powszechny, któremu przewodniczył po śmierci biskupa Melecjusza św. Grzegorz. Na tym soborze nadano metropolitom Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy tytuł patriarchów. Dlatego też św. Grzegorz został pierwszym patriarchą Konstantynopola. Św. Grzegorz tęsknił za spokojem, ciszą, życiem pustelniczym, nie odpowiadała mu stolica imperium. Z tego też powodu zrzekł się swojego urzędu w 382 r., powrócił do Nazjanzu, gdzie przez dwa lata kierował tamtejszym Kościołem, po czym zamieszkał jako pustelnik w Arianzos. Tam też poświęcił się pracy pisarskiej. Św. Grzegorz dla swojej rozległej wiedzy teologicznej został nazwany Teologiem. Pozostawił po sobie mowy, listy i około 400 utworów poetyckich. W swojej myśli teologicznej akcentował jedność Trójcy Świętej ze względu na jedność bóstwa, bóstwo Ducha Świętego; Jezus Chrystus posiada naturę boską i ludzką, pełnię człowieczeństwa i bóstwa; Maryi przysługuje tytuł Bogurodzicy, w Eucharystii realnie przebywa Chrystus Pan pod świętymi postaciami; dziecięctwo Boże, czyli nasze upodobnienie się do Chrystusa powinno być celem życia każdego chrześcijanina. Św. Grzegorz zakończył pracowite i święte życie w roku 390 w miejscowości swojego urodzenia. Nadano mu tytuł doktora Kościoła (H. Fros, F. Drączkowski, W. Zalewski).

W ikonografii przedstawia się św. Grzegorza jako greckiego biskupa, mężczyznę w średnim wieku lub starca (siwy, łysiejący, z krótką szeroką brodą i krzaczastymi brwiami), z ręką wzniesioną w geście błogosławieństwa i ze zwojem lub księgą w lewej ręce. Św. Grzegorz z Nazjanzu najczęściej występuje w sztuce Kościoła wschodniego (A. Cieśla).

Liturgiczny obchód ku czci św. Bazylego Wielkiego i św. Grzegorza z Nazjanzu przypada na dzień 2 stycznia i ma rangę wspomnienia obowiązkowego. W Liturgii Godzin (t. I, s. 1028 - 1030) możemy zapoznać się z fragmentem mowy pochwalnej św. Grzegorz z Nazjanzu na cześć św. Bazylego Wielkiego.

Nasze przypatrywanie się świętym patronom zakończmy mszalną modlitwą: „Boże, Ty oświeciłeś Kościół przykładem i nauką świętych Bazylego i Grzegorza, spraw, abyśmy pokornie poznawali Twoją prawdę i wprowadzali ją w czyn przez miłość”.

Ks. Stanisław Hołodok

opr. ab/ab