Można powiedzieć, że ściśle ze świętą Ireną (zob. s. 42) związana była jeszcze jedna władczyni bizantyjska, która głównie dzięki wytrwałej walce z ikonoklazmem została wyniesiona do chwały ołtarzy. Mowa o Teodorze, żonie cesarza Teofila, ostatecznej pogromczyni wschodniego obrazoburstwa.

Teodora urodziła się około 800 roku w Paflagonii w Azji Mniejszej. Jej rodzicami byli Mirynus i Teoktysta, ludzie bardzo pobożni i gorliwi obrońcy kultu ikon, który mimo ostatecznych rozstrzygnięć soborowych nadal miał swoich przeciwników. Po znakomitych osiągnięciach cesarzowej Ireny, która w latach osiemdziesiątych poprzedniego stulecia zniosła wszelkie ustawy ikonoklastyczne, jak również doprowadziła do soboru powszechnego w Nicei w 787 roku, który potępił prawo zakazujące czci obrazów, nadszedł czas, kiedy władze państwowe powróciły do pomysłów swych poprzedników. Oto w roku 813 na tronie cesarskim zasiadł Leon V, nieprzejednany wróg bałwochwalczych, według jego rozumienia, praktyk i już rok później ponownie wprowadził zakaz kultu obrazów i relikwii. Nowe prawo usankcjonował zebrany w 815 roku w Hagii Sophii synod, który potępił cesarzową Irenę i jej kobiece prostactwo sprzyjające kultowi bezdusznych ikon i martwych posągów. Rozpoczęło się nowe prześladowanie i niszczenie obrazów stworzonych w poprzednich latach.

Rodzice Teodory mimo surowych kar grożących za praktykowanie czci ikon pozostali wierni swym przekonaniom i tak wychowywali swoją córkę. W międzyczasie na dworze cesarskim następowały zmiany personalne; po śmierci Leona tron objął Michał II, a po nim jego syn Teofil. Teodora pochodziła najprawdopodobniej z arystokratycznej rodziny, bowiem wkrótce to ona właśnie została wybranką cesarza Teofila i wyszła za niego za mąż. Odtąd przysługiwał jej tytuł augusty. Małżeństwo to zaowocowało siedmiorgiem dzieci (pięć córek i dwóch synów), jednakże na gruncie politycznym nie było między małżonkami zgody. Teofil należał bowiem do najzagorzalszych obrazoburców, nie słuchał duchownych, którzy przypominali mu o nauce Ojców soborowych, a gdy za ikonodulami wstawiła się Teodora, zupełnie odsunął ją od rządów, pozostawiając żonie jedynie suwerenność w wychowywaniu ich dzieci.

Na następcę cesarza wybrano najmłodszego syna Michała, stąd to na jego wychowaniu koncentrowała się Teodora, jednakże życie przyniosło zaskakujące rozstrzygnięcia. Kiedy Michał miał zaledwie trzy lata, zmarł jego ojciec, a rządy w państwie w charakterze regentki przejęła jego starsza siostra Tekla, a przede wszystkim ich matka, wspierana przez ministra Teoktistosa. Oczywiście nietrudno się domyślić, czym najpierw zajęła się nowa cesarzowa; pierwszym wydanym przez siebie dekretem Teodora natychmiast odwołała zakaz czci świętych wizerunków i relikwii, wypuściła z więzienia licznych przeciwników ikonoklazmu oraz poprosiła o powrót biskupów, którzy za swoją postawę zostali wcześniej pozbawieni stanowisk i wygnani. Urząd stracili natomiast obrazoburczy patriarchowie, a ich miejsca zajęli prawowierni biskupi, którzy stanowczo bronili dekretów Soboru Nicejskiego II. Aby jeszcze raz potwierdzić ważność tych dekretów, Teodora zwołała w 843 roku specjalny synod do Konstantynopola, który definitywnie skończył z trwającym od ponad stu lat kryzysem obrazoburczym. Na pamiątkę zakończenia tego kryzysu i wieloletniego prześladowania świętych obrazów i relikwii cesarzowa ustanowiła też Święto Ortodoksji, które od tej pory obchodzi się w Cerkwi prawosławnej w każdą pierwszą niedzielę Wielkiego Postu.

Teodora nie była osobą żądną władzy, więc gdy tylko jej syn Michał osiągnął odpowiedni wiek, oddała mu z chęcią stery państwa, a sama usunęła się w cień. I to był niestety błąd cesarzowej, bowiem Michał okazał się człowiekiem jeszcze za młodym, a ponadto zupełnie nieprzygotowanym do rządzenia. Jego słaby charakter zmobilizował dalszą rodzinę do próby przejęcia władzy i w końcu rządy przejął wuj Michała, Bardas. Gdy Teodora zorientowała się, co się dzieje, było już za późno, i choć próbowała zmienić jeszcze tę niekorzystną sytuację, jej przeciwnicy byli znacznie silniejsi. Bardas najpierw zamordował Teoktistosa, a następnie zamknął cesarzową w klasztorze i przetrzymywał ją tam aż do śmierci. Teodora nie była też skłonna walczyć o władzę za wszelką cenę, szybko pogodziła się z losem i, oddając się pokornej modlitwie oraz dziełom miłosierdzia, do końca swoich dni żyła jak prosta zakonnica. Wówczas otrzymała też list od papieża, świętego Mikołaja I, który wyrażał swoją głęboką wdzięczność za jej zasługi w przezwyciężeniu obrazoburstwa oraz pokrzepiał ją ojcowskim słowem w tej trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się u schyłku swego życia. Oboje odeszli do Pana w tym samym roku 867, papież pod jego koniec, Teodora natomiast na 11 lutego. W tym też roku zamordowany został jej syn, Michał.

Kanonizowana przez Cerkiew prawosławną, ale czczona również przez Kościół katolicki święta w ikonografii przedstawiana jest w bogato zdobionych cesarskich szatach i z koroną na głowie. Cechą charakterystyczną jej wizerunków jest trzymana w obu dłoniach ikona Zbawiciela, którą czasami zastępuje krzyż.

Wspomnienie liturgiczne świętej Teodory — 11 lutego.

dalej >>

opr. aw/aw

« ‹ 1 › »

oceń artykuł