Duchowa depresja - środki uzdrawiające

Acedia, o której mówią od starożytności mistrzowie życia duchowego, to nie jest po prostu lenistwo ani depresja. Jest to pewna negatywna postawa, trwałe usposobienie istniejące w duszy, pozbawiające ją duchowej radości. Acedia jest więc jednocześnie przygnębieniem, zniechęceniem, brakiem motywacji, egzystencjalnym smutkiem, niechęcią do wysiłku, swoistą duchową „beznadzieją” i bezruchem [MG].

Ktoś mógłby wyciągnąć wniosek, że tego rodzaju choroba jest nieuleczalna. Byłby to jednak błędny osąd i w gruncie rzeczy iluzja — pozostająca na usługach acedii. Ewagriusz, podobnie jak cały starożytny monastycyzm i w ogóle wczesny Kościół, charakteryzuje się niezachwianym optymizmem jeśli chodzi o możliwość zwycięstwa nad złem. Zło jest w istocie niebytem, rzekomym bytem i jako takie zostało przez Chrystusa zdemaskowane, wystawione na widowisko i obezwładnione (Kol 2,15). Demon nie ma już władzy nad człowiekiem, chyba że on sam nierozsądnie mu ją odda. Tak więc również acedia, ten konglomerat wszystkich możliwych przywar, jest dla teologa z Pontu chorobą jak najbardziej uleczalną. Lekarstwa, które przepisuje, są wręcz zaskakująco proste.

Środki zaradcze przeciwko acedii są dwojakiego rodzaju: ogólne i specyficzne. Ponieważ acedia jest schorzeniem obu władz duszy, pożądliwości i popędliwości, właśnie one powinny zostać uzdrowione u samych korzeni. Ponieważ „z umysłem wiąże się wiedza i niewiedza, pożądanie jest zdolne do wstrzemięźliwości i do rozpusty, zaś gniew do miłości i do nienawiści” , wobec tego „poznanie uzdrawia umysł, miłość uzdrawia gniew, a wstrzemięźliwość uzdrawia pożądanie”.

Duchowa miłość i wstrzemięźliwość leczy namiętności duszy i ciała. Te pierwsze są na dłuższą metę najbardziej uparte i dręczą człowieka aż do śmierci, drugie ustępują szybciej. Stąd też gniew potrzebuje intensywniejszego leczenia i dlatego Paweł nazwał miłość wielką (1 Kor 13,13). Poznanie, miłość, określana bliżej przez Ewagriusza jako łagodność oraz wstrzemięźliwość — te trzy pojęcia obejmują całe duchowe życie, tak jak je rozumie pisarz. Tego nauczył się bowiem od świętych Ojców.

Wiarę umacnia bojaźń Boża, a tę z kolei — wstrzemięźliwość. Wstrzemięźliwość natomiast niezłomną czyni cierpliwość i nadzieja, z których rodzi się beznamiętność, a jej córką jest miłość. Miłość zaś to brama poznania naturalnego [czyli poznania natur stworzonych], po której następuje teologia [czyli poznanie samego Boga] i ostateczne szczęście.

Zająć się poznaniem, miłością i wstrzemięźliwością znaczyłoby więc rozpatrzyć całość duchowego życia, co w ramach tej publikacji jest niemożliwe. Niech więc wystarczy nam tutaj to, co Ewagriusz mówi pewnego razu o smutku, tym fatalnym towarzyszu i poprzedniku acedii, oraz o jego intymnym związku z wszystkimi pozostałymi przywarami. Tekst ten uwidacznia bardziej od innych, że również w życiu duchowym musimy zaczynać „od dołu”. Tym „dołem” jest irracjonalna żądza, która już naszych prarodziców wygnała z raju. Wyraźnie widzimy również, że bez wstrzemięźliwości niemożliwa jest jakakolwiek miłość. Duchowa miłość miłuje drugiego ze względu na niego samego i nie narusza jego integralności. Żądza natomiast jest egoistycznym wynaturzeniem i ponieważ jej łaknienie w nieuchronny sposób pozostaje nienasycone, zatem ciągle towarzyszy jej smutek i acedia.

O ile rzeczywiste uzdrowienie jest więc możliwe tylko wtedy, gdy zło zostanie pokonane u samych korzeni, o tyle w codziennych sytuacjach cierpiącemu na acedię zazwyczaj nie pozostaje nic innego, jak sięgnąć po środki specyficzne i zastosować je tam, gdzie zaczynają występować symptomy schorzenia. Jakoś trzeba przecież rozpocząć, a w wypadku acedii wręcz niezbędne jest zastosowanie mocnego lekarstwa o natychmiastowym działaniu. Takich specyficznych środków leczniczych jest sporo.

Ewagriusz definiował ogólnie acedię jako atonię, uśpienie duszy, i wykazywał przez to jej pokrewieństwo z tchórzostwem . Wspólnym rysem wszystkich jej objawów jest bowiem niepokój, skłonność do ucieczki. Tchórzostwo jest wadą sprzeciwiającą się męstwu (lub odwadze). W ten sposób mnich z Pontu ponownie odsyła nas do cytowanego już raz tekstu, w którym opisuje on zgodne z naturą i porządkiem stworzenia działanie trzech władz duszy. Mówiliśmy już o tym, że cnotami popędliwej części duszy są męstwo i miłość, których rolę definiuje Ewagriusz następująco:

Jeśli więc acedia stanowi formę tchórzostwa, wobec tego w pierwszym rzędzie należy przeciwdziałać tej niezgodnej z naturą postawie popędliwej części duszy. Ewagriusz stwierdza lakonicznie:

I jeszcze raz w lapidarnym skrócie:

Gabriel Bunge
Acedia — duchowa depresja
Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC

opr. mg/mg