Kontrreformacja

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Kontrreformacja

(łac. „przeciw reformie, przeciw naprawie, przeciw odnowie”) Ożywiona działalność Kościoła katolickiego (mniej więcej od roku 1520 do końca Wojny Trzydziestoletniej, czyli do roku 1648) skierowana przeciw siłom reformacji. Sam wyraz jest problematyczny, ponieważ szczere wysiłki naprawy Kościoła podejmowano na długo przed pierwszym wystąpieniem Marcina Lutra w roku 1517. Hiszpania praktycznie została nietknięta przez protestantyzm częściowo wskutek reform już wprowadzonych w życie przez kardynała Franciszka Ximeneza de Cismeros (1436-1498) i popieranych przez monarchę hiszpańskiego. We Włoszech za sprawę reformy kościelnej zginął Hieronim Savonarola (1452-1498). Sobór Laterański V (1511-1517) zdecydował naprawić nadużycia. Po początkowym ogromnym wstrząsie, jaki wywołały skutki wystąpienia Lutra, siły reformatorskie wewnątrz Kościoła nabrały rozpędu. Powstały nowe zakony, takie jak: teatyni założeni przez św. Kajetana (1480-1559) i przez Jana Piotra Caraffę, późniejszego papieża Pawła IV (1476-1559), i kapucyni założeni przez Matteo Serafini da Bascio (ok. 1495-1552). Chociaż każdy podręcznik szkolny zazwyczaj podawał, że św. Ignacy Loyola (1491-1556) założył zakon jezuitów w celu zwalczania protestantyzmu, to przecież wtedy, kiedy otrzymał on zatwierdzenie papieskie (1540), nie miało to jeszcze większego znaczenia. Raczej chodziło mu o naprawienie życia katolików w Europie i o pracę misyjną poza jej granicami. Później, zwłaszcza poprzez św. Piotra Kanizego (1521-1597), jezuici byli głęboko zaangażowani w walkę o uratowanie dla Kościoła katolickiego Niemiec, Austrii, Polski, Anglii i innych krajów. Do czołowych postaci z okresu kontrreformacji należą też: św. Filip Neri (1515-1595), św. Karol Boromeusz (1538-1584), św. Franciszek Salezy (1567-1622) oraz Maria Ward (1585-1645). Ogromne znaczenie miał Sobór Trydencki (1545-1563), ponieważ zreformował on cały zespół wierzeń Kościoła i praktyk religijnych. Pełny opis kontrreformacji będzie także ujmował wpływ szkół jezuickich, kulturę barokową, misje w Ameryce, Azji i Afryce, a także panowanie Karola V (1500-1558) i Filipa II (1527-1598) w Hiszpanii. Zob. inkwizycja, kalwinizm, luteranizm, prezbiterianizm, protestanci, purytanie, reformacja, Sobór Laterański V, Sobór Trydencki, Tybinga i jej szkoły.

opr. mg/mg