Czuwania soborowe

Inną ważną formą przygotowania do głębokiego duchowego przeżycia obrad soborowych były maryjne czuwania modlitewne ujęte w ramy czteroletniego programu duszpasterskiego. Genezy ustanowienia „Czuwań Soborowych” należy doszukiwać się w słowach Jana XXIII skierowanych do kardynała Stefana Wyszyńskiego 20 lutego 1962 roku. Hierarcha relacjonując je – na kartach Pro memoria – zanotował, że papież podkreślił jego osobisty udział w pracach Papieskiej Centralnej komisji Przygotowawczej oraz szczególne zawierzenie polskiego episkopatu, który poświęcił się Pani Jasnogórskiej, ufając w Jej moc i opiekę³⁸⁴.

Prośbę o modlitwę w intencji Soboru Jan XXIII ponowił w trakcie audiencji udzielonej Prymasowi Polski 25 lutego 1962 roku. Papież zachęcał wówczas, by wypraszać łaski szczególnie przed wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej³⁸⁵. We wspomnieniach opublikowanych w 10. rocznicę tamtych wydarzeń kardynał Stefan Wyszyński pisał, że dla papieża Jana XXIII Maryja była wielką siłą i nadzieją, z Nią łączył powodzenie wielkiego dzieła Soboru i o modlitwę do Niej się upominał. Dlatego jako Prymas Polski postanowił wówczas, że cały Kościół w Polsce weźmie udział w modlitwie na rzecz Soboru³⁸⁶. Znaczenie inicjatyw duszpasterskich podejmowanych przez Kościół w Polsce papież podkreślił również w uroczystym adresie skierowanym do kardynała Stefana Wyszyńskiego podczas spotkania z Polakami 8 marca 1962 roku:

W osobie Eminencji czcimy wszystkich Biskupów Polski, tych, których z radością widzieliśmy w Rzymie, i tych, których jeszcze dotąd nie widzieliśmy, a których w szczególny sposób zachowujemy w sercu naszym. Powróciwszy do swej Ojczyzny, powiedz Twoim Współbraciom w Episkopacie, że Papież z troską śledzi ich szlachetne poczynania duszpasterskie, a nie tylko przypatruje się im, ale ich wszystkich ogarnia swoimi ramionami z wielką czułością³⁸⁷.

Prymas Stefan Wyszyński po powrocie do Polski wystosował list zatytułowany "O pobycie w Rzymie", w którym opisał specjalne nabożeństwo, jakim darzył Ikonę Jasnogórską Jan XXIII, oraz o zawierzeniu spraw soborowych Maryi³⁸⁸. Jednocześnie 15 marca 1962 roku konferencja Episkopatu Polski podjęła decyzję o przeprowadzeniu w całym kraju „Czuwań Soborowych”³⁸⁹. Dziesięć dni później jej przewodniczący skierował pismo do biskupów polskich w sprawie „Czuwań Soborowych”, zawierające wytyczne dotyczące organizacji i przebiegu nabożeństw. Nakazywał w nim:

Wydziały duszpasterstwa kurii diecezjalnych opracują rozkład „dni czuwania” w swych diecezjach. Zależnie od ilości parafii w danej diecezji, na poszczególne dni kolejno przypadną parafie z góry wyznaczone, jedna, dwie lub kilka. Na dany dzień jest wskazane wyznaczenie parafii w różnych dekanatach od siebie odległych, żeby kapłani mogli łatwiej nieść sobie wzajemną pomoc w słuchaniu spowiedzi świętej i w przygotowywaniu nabożeństw³⁹⁰.

Jak pokazało doświadczenie I sesji soborowej z jesieni 1962 roku, ostatecznie program „Czuwań Soborowych” objął aż cztery odsłony, które odpowiadały czterem kolejnym sesjom Soboru Watykańskiego II³⁹¹. W 1962 roku – w czasie trwania I sesji soborowej – były to „Czuwania Soborowe z Maryją Jasnogórską”. W 1963 roku – w okresie obrad II sesji soborowej – realizowano „Soborowy Czyn Dobroci”³⁹². W 1964 roku – podczas III sesji soborowej – zaproponowano, by program duszpasterski nosił hasło „Zwycięstwo nad sobą na rzecz Soboru”. W 1965 roku – w trakcie IV sesji soborowej – temat czuwań brzmiał: „oddanie w macierzyńską niewolę Maryi, Matce kościoła za wolność kościoła”³⁹³.

Każdej z akcji soborowych towarzyszyły konkretne znaki – symbole duchowej aktywności i przemiany. W czasie I sesji była to świeca. Podczas II sesji – „Parafialna księga Soborowych Czynów Dobroci” oraz hostia i świeca, które używane były podczas nabożeństwa „Soborowej Wieczerzy Pańskiej”³⁹⁴. W trakcie III sesji wiernym towarzyszyły krzyż i różańce. Jako znak IV sesji wybrano „księgę świętego niewolnictwa” oraz kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej z aktem oddania rodziny w niewolę i błogosławieństwem Prymasa³⁹⁵.

Nie jest naszym celem szczegółowe opisywanie kolejnych „Czuwań Soborowych”. konieczne wydaje się natomiast przybliżenie ramowego programu, który był stałym punktem odniesienia dla organizatorów oraz uczestników na wszystkich szczeblach. Zasadniczo miejscem przeżywania „Czuwań Soborowych” była parafia. To w niej realizowano trzy poziomy czuwań.

Pierwszy, podstawowy poziom obejmował cały czas trwania obrad soborowych. Zalecane praktyki religijne obejmowały wówczas: codzienne odmawianie po mszy św. jednej tajemnicy różańca w intencji Soboru; codzienne ofiarowanie nabożeństwa wieczornego w intencji Soboru, a w nauce lub czytaniu nawiązanie do tematyki soborowej; codzienne dzwonienie o godzinie 21.00 na Apel Jasnogórski; w niedzielę śpiewanie w intencji Soboru Godzinek o Niepokalanym Poczęciu NMP; zachęcenie wiernych – dorosłych i dzieci – by oprócz modlitw w intencji Soboru, dołączali swe duchowe dary i zobowiązania, które miały być złożone do specjalnej skarbony w kościele³⁹⁶.

Drugi poziom obejmował soboty soborowe. Tego dnia wierni gromadzili się wokół obrazu maryjnego, przed którym odprawiano specjalne nabożeństwo. W trakcie nabożeństwa ofiarowano modlitwy, prace i wyrzeczenia minionego i nadchodzącego tygodnia w intencji Soboru. Duszpasterze mieli ponadto informować wiernych o przebiegu samych obrad soborowych. Ten wymiar „Czuwań Soborowych” miał mieć również kontynuację w domach rodzinnych. Domownicy mieli zebrać się przed wizerunkiem Maryi, by wspólnie śpiewać Godzinki i odmówić wieczorny pacierz³⁹⁷.

Trzeci poziom stanowił „Dzień czuwań soborowych”, który był zwieńczeniem zaangażowania soborowego w każdej parafii, kościele rektorskim, seminaryjnym i zakonnym. We wszystkich diecezjach ustalony został terminarz czuwań oraz szczegółowy program. Stałymi elementami były: godzina 18.00 – nabożeństwo różańcowe z nauką; godzina 21.00 – uroczysty Apel Jasnogórski z odczytaniem listy darów duchowych i przyrzeczeń soborowych, druga część różańca; godzina 23.45 – trzecia część różańca, msza św. wotywna o Matce Bożej Częstochowskiej, całonocna adoracja Najświętszego Sakramentu; godzina 5.30 – Godzinki o Niepokalanym Poczęciu NMP oraz zakończenie adoracji; godzina 6.00 – msza św., tak zwana prymaria; godzina 6.45 – msza św. dla dzieci i młodzieży z nauką; godzina 18.00 – nabożeństwo różańcowe z nauką i zakończenie „Dnia czuwania soborowego”³⁹⁸.

„Czuwania Soborowe” znalazły również szeroki oddźwięk w poszczególnych diecezjach. Jako przykład przywołajmy archidiecezję wrocławską. Już latem 1962 roku arcybiskup Bolesław kominek wydał Instrukcję w sprawie „Czuwania Soborowego” w archidiecezji wrocławskiej na okres od 11 października 1962 roku do 8 grudnia 1962 roku. W dokumencie tym określono między innymi, że „Czuwanie Soborowe” będzie natężeniem modlitwy i napięciem troski wokół doniosłych spraw Kościoła, którym poświęcony jest Sobór Powszechny. Następnie nakreślono cel „Czuwania Soborowego” – pragnienie katolików – zgromadzonych wokół Matki Bożej Jasnogórskiej – przyjścia z pomocą papieżowi Janowi XXIII w jego największym dziele, jakim był Sobór. Określono również maryjny charakter „Czuwań Soborowych”, które miały wyrażać się we wzywaniu pomocy Dziewicy Wspomożycielki i w skupieniu wokół obrazu Pani Jasnogórskiej. W dalszej części Instrukcji… zamieszczono wskazania szczegółowe, w których opisane zostały praktyki religijne: w okresie całego trwania Soboru; w każdą z sobót; w dzień czuwania soborowego wyznaczonego indywidualnie dla każdej parafii³⁹⁹.

³⁸⁴ Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, S. Wyszyński, Pro memoria, Wpis z dnia 20 lutego 1962 r.
³⁸⁵ A. Smagacz, Czuwania soborowe formą duchowej obecności Kościoła Polskiego na Soborze Watykańskim II, „Resovia Sacra” 2014, nr 21, s. 390–391.
³⁸⁶ S. Wyszyński, „Był człowiek posłany od Boga, a Jan mu było na imię” (Wspomnienie o papieżu Janie XXIII), w: Jan XXIII i jego dzieło, red. B. Bejze, B. Dziwosz, W. Ziółek, Warszawa 1972, s. 80.
³⁸⁷ Przemówienie Ojca Św. Jana XXIII do Polaków w dniu 8 marca 1962 roku. Rzym, 8 marca 1962, w: S. Wyszyński, Dzieła zebrane, t. VIII: styczeń – lipiec 1962, s. 444.
³⁸⁸ O pobycie w Rzymie, w: Listy pasterskie Prymasa Polski 1946–1974, s. 396–397.
³⁸⁹ Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski, Protokoły KEP, II 4/200, k. 129, Protokół 71. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, Warszawa, 14–15 marca 1962 r.
³⁹⁰ List do Księży Biskupów w sprawie „Czuwań soborowych”, w: S. Wyszyński, Dzieła zebrane, t. VIII: styczeń – lipiec 1962, s. 107.
³⁹¹ Z.S. Jabłoński, Inicjatywy Maryjne kardynała Stefana Wyszyńskiego, w: Na polskiej drodze maryjnej. Materiały z sympozjum mariologiczno-maryjnego, Pasierbiec, 21–22 października 2006 roku, red. A. Gąsior, J. Królikowski, Częstochowa–Pasierbiec 2007, s. 50–52.
³⁹² Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski, II 17/324, k. 16–22, „Soborowy Czyn Dobroci”, Wytyczne Episkopatu Polski w sprawie pracy duszpasterskiej w czasie II sesji Soboru Watykańskiego II, Warszawa, 13 marca 1963 r.
³⁹³ A. Smagacz, Czuwania soborowe formą duchowej obecności Kościoła Polskiego na Soborze Watykańskim II, s. 394.
³⁹⁴ Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie, Sekretariat Prymasa Polski, II 17/324, k. 11–15, Wskazania Duszpasterskie do „Soborowego Czynu Dobroci” w Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gniezno, 31 maja 1963 r.
³⁹⁵ A. Smagacz, Czuwania soborowe formą duchowej obecności Kościoła Polskiego na Soborze Watykańskim II, s. 395–408.
³⁹⁶ Tamże, s. 396.
³⁹⁷ Tamże.
³⁹⁸ Tamże, s. 397.
³⁹⁹ Instrukcja w sprawie „Czuwania Soborowego” w archidiecezji wrocławskiej na okres od 11 października 1962 roku do 8 grudnia 1962 roku, „Wrocławskie Wiadomości Kościelne. Pismo Urzędowe Kurii Arcybiskupiej we Wrocławiu” sierpień – wrzesień 1962, r. XVII, nr 8–9, s. 220–224.

opr. nc/nc