Wierni mają prawo do szybko i sprawnie działających trybunałów kościelnych

Benedykt XVI spotkał się z uczestnikami zebrania plenarnego Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej. Dykasteria ta ma czuwać nad właściwym przestrzeganiem sprawiedliwości w całym Kościele, gromadzić informacje o działalności wszystkich lokalnych trybunałów kościelnych, może też erygować trybunały międzydiecezjalne. Benedykt XVI przypomniał o duszpasterskim charakterze trybunałów kościelnych oraz konieczności zapewnienia ich poprawnej i szybkiej działalności, do której mają prawo wierni. Działalność Najwyższego Trybunału ma niejednokrotnie na celu przywracanie kościelnej komunii.

Księża kardynałowie, czcigodni bracia w biskupstwie i kapłaństwie, drodzy bracia i siostry!

Przede wszystkim pragnę serdecznie powitać prefekta Sygnatury Apostolskiej, ks. kard. Raymonda Lea Burke, któremu dziękuję za słowo wprowadzające do tego spotkania. Witam księży kardynałów i biskupów — członków Najwyższego Trybunału, sekretarza, urzędników i wszystkich współpracowników, pełniących codzienną posługę w tej dykasterii. Witam serdecznie również referendarzy i adwokatów.

Jest to pierwsza okazja do spotkania z Najwyższym Trybunałem Sygnatury Apostolskiej po promulgacji Lex propria, które podpisałem 21czerwca 2008 r. Właśnie podczas przygotowywania tego prawa członkowie Sygnatury wyrazili pragnienie, by w formie przyjętej przez wszystkie dykasterie Kurii Rzymskiej (por. konst. apost. Pastor bonus, 28 czerwca 1988, art. 11; Regulamin Ogólny Kurii Rzymskiej, 30 kwietnia 1999, art. 112-117), odbywała się okresowa Congregatio plenaria poświęcona promocji właściwego wymierzania sprawiedliwości w Kościele (por. Lex propria, art. 112). Rola tego Trybunału nie ogranicza się bowiem do sprawowania najwyższej funkcji sądowniczej; do jego zadań należy również, w zakresie wykonawczym, czuwanie nad właściwym wymierzaniem sprawiedliwości w Corpus Ecclesiae (por. konst. apost. Pastor bonus, art. 121; Lex propria, art. 32). Wiąże się to między innymi, jak wskazuje Lex propria, z regularnym zbieraniem informacji o stanie i działalności trybunałów lokalnych za pośrednictwem dorocznych sprawozdań, jakie każdy trybunał jest zobowiązany przesyłać do Sygnatury Apostolskiej; z porządkowaniem i opracowywaniem danych, które z nich pochodzą; z określeniem strategii wykorzystania zasobów ludzkich oraz instytucjonalnych w trybunałach lokalnych, a także ze stałym wykonywaniem zadania ukierunkowywania moderatorów trybunałów diecezjalnych i międzydiecezjalnych, na których instytucjonalnie spoczywa bezpośrednia odpowiedzialność za wymierzanie sprawiedliwości. Chodzi o skoordynowaną i cierpliwą działalność, mającą na celu przede wszystkim zapewnienie wiernym prawidłowego, szybkiego i skutecznego wymierzania sprawiedliwości, jak zalecałem w posynodalnej adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis w odniesieniu do spraw dotyczących orzekania nieważności małżeństwa: «Tam gdzie rodzą się uprawnione wątpliwości co do ważności małżeństwa sakramentalnie zawartego, należy podjąć takie kroki, które są konieczne dla zweryfikowania ich zasadności. Należy też, z całkowitym poszanowaniem dla prawa kanonicznego, zapewnić obecność trybunałów kościelnych na danym terytorium, ich duszpasterski charakter oraz ich poprawną i szybką działalność. Trzeba, aby w każdej diecezji była wystarczająca liczba osób przygotowanych dla sprawnego funkcjonowania trybunałów kościelnych. Przypominam, że 'poważnym obowiązkiem jest staranie się o to, aby działania instytucyjne Kościoła w trybunałach stawały się coraz bliższe wiernym'» (n. 29). Przy tamtej okazji nawiązałem też do instrukcji Dignitas connubii, która w formie vademecum dostarcza moderatorom i pracownikom trybunałów konieczne normy, by sprawy dotyczące orzekania nieważności małżeństwa były prowadzone i rozstrzygane w sposób szybszy i pewny. Działalność Sygnatury Apostolskiej ma na celu zapewnienie obecności trybunałów kościelnych na danym terytorium i tego, aby ich posługa odpowiadała słusznym wymogom szybkości i prostoty — do czego wierni mają prawo w rozpatrywaniu ich spraw — gdy zgodnie ze swoimi kompetencjami promuje erygowanie trybunałów międzydiecezjalnych, z rozwagą udziela dyspensy od tytułów akademickich pracowników trybunałów, jednakże dokładnie sprawdza ich rzeczywistą kompetencję w prawie materialnym i procesowym; udziela potrzebnych dyspens od praw procesowych, gdy sprawowanie sprawiedliwości wymaga w szczególnym przypadku relaxatio legis, by osiągnąć cel zamierzony przez prawo. Również i to jest ważnym dziełem rozeznania i stosowania prawa procesowego.

Czuwanie nad właściwym wymierzaniem sprawiedliwości byłoby jednak niepełne, gdyby nie obejmowało również ochrony prawidłowego orzecznictwa (por. Lex propria, art. 111, § 1). Narzędzia poznania i interwencji, które na mocy Lex propria oraz z racji pozycji instytucjonalnej przysługują Sygnaturze Apostolskiej, pozwalają na działanie, które — przy zgodnej współpracy z Trybunałem Roty Rzymskiej (por. konst. apost. Pastor bonus, art. 126) — jest opatrznościowe dla Kościoła. Napomnienia i nakazy, jakimi Sygnatura Apostolska opatruje odpowiedzi na doroczne sprawozdania trybunałów lokalnych, nierzadko zalecają poszczególnym moderatorom poznanie i przyjęcie zarówno wytycznych przedstawianych w dorocznych przemówieniach papieskich do Roty Rzymskiej, jak i wspólnego orzecznictwa rotalnego co do specyficznych aspektów, jawiących się jako pilne dla poszczególnych trybunałów. Dlatego zachęcam również do refleksji w ciągu tych dni nad właściwym orzecznictwem, które można by zaproponować trybunałom lokalnym w kwestii error iuris jako motywu nieważności małżeństwa.

Najwyższy Trybunał jest również zaangażowany w innej delikatnej dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, powierzonej mu przez sługę Bożego Pawła VI. Sygnatura rozpatruje bowiem kontrowersje związane z wykonywaniem kościelnej władzy administracyjnej i do niej skierowane na drodze prawnie wniesionego rekursu przeciw poszczególnym aktom administracyjnym wydanym lub zatwierdzonym przez dykasterie Kurii Rzymskiej (por. konst. apost. Regimini Ecclesiae universae, 15sierpnia 1967, n. 106; KPK, kan. 1445, § 2; konst. apost. Pastor bonus, art. 123; Lex propria, art. 34). Jest to posługa o pierwszorzędnym znaczeniu: udostępnienie narzędzi sprawiedliwości — od pokojowego rozwiązania kontrowersji aż do ich sądowego rozpatrywania i orzekania — stwarza możliwość dialogu i przywrócenia komunii w Kościele. Chociaż jest prawdą, że niesprawiedliwość trzeba zwalczać przede wszystkim duchowym orężem modlitwy, miłości, przebaczenia i pokuty, jednak w niektórych przypadkach nie można wykluczyć stosowności lub konieczności stawienia jej czoła przy zastosowaniu narzędzi procesowych. Stanowią one przede wszystkim miejsca dialogu, prowadzącego niekiedy do zgody i pojednania. Nie przypadkiem porządek procesowy przewiduje, że in limine litis, a nawet na każdym etapie procesu winno się dać czas i stworzyć możliwość, by «ilekroć czuje się ktoś pokrzywdzony dekretem — unikać sporu między nim a autorem dekretu i wspólnym wysiłkiem szukać słusznego między nimi rozwiązania, posługując się w razie potrzeby poważnymi osobami dla podjęcia mediacji i rozważania sprawy, tak by na odpowiedniej drodze uniknąć sporu lub go rozwiązać» (KPK, kan. 1733, § 1). Z tego względu należy również zachęcać do podejmowania inicjatyw i rozporządzeń, mających na celu ustanowienie urzędów lub rad, których zadaniem byłoby, według przepisów, które należy ustalić, poszukiwanie i sugerowanie słusznych rozwiązań (por. tamże, § 2).

W innych przypadkach, to znaczy kiedy nie jest możliwe pokojowe rozwiązanie kontrowersji, przebieg administracyjnego procesu spornego doprowadzi do sądowego orzeczenia kontrowersji: również w tym przypadku działalność Najwyższego Trybunału zmierza do przywrócenia komunii kościelnej, czyli przywrócenia obiektywnego porządku, zgodnego z dobrem Kościoła. Tylko ta przywrócona i uzasadniona dzięki umotywowaniu decyzji sądowej komunia może prowadzić w organizmie Kościoła do autentycznego pokoju i zgody. To wyraża znana zasada: Opus iustitiae pax. Mozolne przywracanie sprawiedliwości ma na celu odbudowanie właściwych i uporządkowanych relacji między wiernymi oraz między nimi i władzą kościelną. Pokój wewnętrzny bowiem i chętna współpraca wiernych w misji Kościoła rodzą się z przywrócenia poczucia całkowitego wypełniania swojego powołania. Sprawiedliwość, do jakiej Kościół dąży przez administracyjny proces sporny, może być uważana za początek, minimalny wymóg i jednocześnie oczekiwanie miłości, nieodzowne i zarazem niewystarczające w porównaniu z miłością, którą żyje Kościół. Lud Boży, pielgrzymujący na ziemi, nie będzie bowiem mógł urzeczywistnić swojej tożsamości jako wspólnota miłości, jeśli nie będą w nim respektowane wymogi sprawiedliwości.

Najświętszej Maryi — Speculum iustitiae i Regina pacis — powierzam cenną i delikatną posługę, jaką Sygnatura Apostolska pełni na rzecz wspólnoty Kościoła, zapewniając jednocześnie każdego z was o moim szacunku i uznaniu. Dla was i dla waszej codziennej pracy proszę o światło Ducha Świętego i udzielam wszystkim mojego błogosławieństwa apostolskiego.

opr. mg/mg