Niepokalana: odkupiona przez zachowanie od grzechu

1. Doktryna o doskonałej świętości Maryi od pierwszej chwili Jej poczęcia została przyjęta na Zachodzie z pewnym oporem, a to w związku z nauczaniem św. Pawła na temat grzechu pierworodnego i powszechności grzechu, rozwiniętym w sposób szczególnie sugestywny przez św. Augustyna. Wielki Doktor Kościoła z pewnością zdawał sobie sprawę, że rola Maryi, Matki całkowicie świętego Syna, wymaga pełnej czystości i nadzwyczajnej świętości. Dlatego w swojej kontrowersji z Pelagiuszem stał na stanowisku, że świętość Maryi stanowi nadzwyczajny dar łaski i w związku z tym twierdził: «Czynimy wyjątek dla Najświętszej Dziewicy Maryi, o której — ze względu na cześć Pana — nie chciałbym, aby w żadnym wypadku mówiono w odniesieniu do grzechów: czyż nie wiemy, dlaczego została Jej udzielona większa łaska, by zwyciężyć całkowicie grzech, Tej, która zasłużyła na to, aby począć i porodzić Tego, który z pewnością nie miał żadnego grzechu?» (De natura et gratia, 42).

Augustyn potwierdził doskonałą świętość Maryi i brak w Niej jakiegokolwiek grzechu osobistego ze względu na wyjątkową godność Matki Pana. Nie potrafił on jednak pojąć, jak można pogodzić twierdzenie o całkowitym braku grzechu w chwili poczęcia z doktryną o powszechności grzechu pierworodnego i potrzebie odkupienia wszystkich potomków Adama. Dopiero pogłębione rozumienie wiary Kościoła wyjaśniło, w jaki sposób Maryja już od momentu poczęcia mogła korzystać z odkupieńczej łaski Chrystusa.

2. W IX w. również na Zachodzie wprowadzono święto Poczęcia Maryi, najpierw w południowych Włoszech, a potem w Anglii.

Około 1128 r. mnich z Canterbury Eadmer, autor pierwszego traktatu o Niepokalanym Poczęciu, skarżył się, że poświęcone tej tajemnicy nabożeństwo liturgiczne, szczególnie ulubione przez tych, «u których spotyka się czystą prostotę i najbardziej pokorne oddanie się Bogu» (Tract. de conc. B.M.V., 1-2), zostało zapomniane lub zniesione. Pragnąc doprowadzić do przywrócenia święta, pobożny mnich odrzuca obiekcje św. Augustyna co do przywileju Niepokalanego Poczęcia, wywodzące się z doktryny o przeniesieniu grzechu pierworodnego na rodzaj ludzki. Podsuwa on szczęśliwie obraz kasztana, «poczętego, żywionego i kształtowanego pod warstwą kolców, a jednak chronionego przed ich ukłuciami» (Tract., 10). Również pod kolcami pokolenia, które musiało przekazać grzech pierworodny — argumentuje Eadmer — Maryja została zachowana od jakiejkolwiek zmazy na wyraźne życzenie Boga, który «jawnie mógł i chciał to uczynić. Jeśli więc chciał, to i dokonał» (tamże).

Pomimo istnienia traktatu Eadmera wielcy teologowie XIII w. mieli nadal takie same trudności jak św. Augustyn i wysuwali następujące argumenty: odkupienie dokonane przez Chrystusa nie byłoby powszechne, gdyby grzeszny los nie był wspólny wszystkim ludzkim istnieniom. Gdyby Maryja nie splamiła się winą pierworodną, nie mogłaby zostać odkupiona. Odkupienie polega bowiem na uwolnieniu tego, kto znajduje się w stanie grzechu.

3. Nawiązując do niektórych teologów z XII w., Duns Szkot dostarczył kluczowego argumentu pozwalającego przezwyciężyć obiekcje wobec doktryny o Niepokalanym Poczęciu Maryi. Utrzymywał on, że Chrystus, doskonały Pośrednik, właśnie w Maryi dokonał najwyższego aktu pośrednictwa, gdy zachował Ją od grzechu pierworodnego.

W ten sposób wprowadził on do teologii pojęcie odkupienia przez zachowanie od grzechu, zgodnie z którym Maryja została odkupiona w sposób jeszcze bardziej zdumiewający: nie przez uwolnienie od grzechu, lecz przez zachowanie od grzechu.

Intuicja błogosławionego Dunsa Szkota, nazwanego następnie «Doktorem Niepokalanej», spotkała się od początku XIV w. z życzliwym przyjęciem ze strony teologów, zwłaszcza franciszkańskich. Po zatwierdzeniu Mszy o Poczęciu w 1477 r. przez Sykstusa IV doktryna była coraz szerzej akceptowana przez szkoły teologiczne.

Ten opatrznościowy rozwój liturgii i doktryny przygotował zdefiniowanie przywileju maryjnego przez Najwyższy Urząd Nauczycielski. Doszło do tego po wielu wiekach pod wpływem podstawowej intuicji wiary: Matka Chrystusa musiała być doskonale święta od początku swego życia.

4. Wszyscy uświadamiają sobie, że potwierdzenie nadzwyczajnego przywileju udzielonego Maryi ukazuje jasno, iż działanie odkupieńcze Chrystusa nie tylko wyzwala, lecz również zachowuje od grzechu. Ten wymiar zachowania od grzechu, występujący w całej pełni w Maryi, jest obecny w działaniu odkupieńczym, poprzez które Chrystus wyzwala od grzechu, udzielając człowiekowi również łaski i siły potrzebnej do przezwyciężenia wpływu grzechu na jego egzystencję.

W ten sposób dogmat o Niepokalanym Poczęciu Maryi nie tylko nie zaciemnia, ale w zadziwiający sposób przyczynia się do lepszego ukazania skutków odkupieńczej łaski Chrystusowej w naturze ludzkiej.

Na Maryję, pierwszą odkupioną przez Chrystusa, która otrzymała ten przywilej, że nie była ani przez moment poddana władzy zła i grzechu, chrześcijanie patrzą jako na doskonały wzór i ikonę tej świętości (por. Lumen gentium, 65), do osiągnięcia której są powołani w swym życiu z pomocą łaski Pana.

Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej:

«Witaj, Jezu, Synu Maryi, Tyś jest Bóg prawdziwy w świętej Hostii». Często śpiewamy tę pieśń eucharystyczną, równocześnie pieśń maryjną. Jezus, Syn Maryi.

Katecheza dzisiejsza była o Niej, o Niepokalanie Poczętej, ukazała rozwój Jej kultu od pierwszych stuleci aż do XIX w. i naszych czasów. Jednakże pragnę wrócić do pieśni, która będzie śpiewana na pewno w ciągu tych dni — jutro na Boże Ciało i w czasie oktawy — na ulicach miast i drogach wiejskich. Jesteśmy bardzo przywiązani do tradycji Bożego Ciała, do procesji Bożego Ciała.

Ja sam pamiętam z czasów, kiedy byłem w Krakowie, ile musiałem wysiłku włożyć, ażeby tej procesji z Wawelu na Rynek Krakowski przywrócić właściwy wymiar. Niech te procesje Bożego Ciała w Krakowie i całej Polsce będą jutro wyrazem naszej wiary i naszego dążenia wraz z Chrystusem, Synem Maryi, do ojczyzny wiecznej, do której nas Chrystus w Boże Ciało prowadzi.

Wszystkich pozdrawiam i błogosławię pielgrzymom, którzy tutaj w Rzymie będą uczestniczyć w uroczystości Bożego Ciała.

Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!

opr. mg/mg