Czy Kościół zdał egzamin?

„Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono” — napisała Wisława Szymborska. I chyba wiele w tym prawdy. Sytuacje nietypowe lub kryzysowe pozwalają nam lepiej poznać samych siebie. Czy wobec tego trwająca pandemia nie jest również swoistym „sprawdzam” dla nas wszystkich jako Kościoła?

Komisja Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski (KEP) wydała w lutym br. wiele publikacji dotyczących nowego roku duszpasterskiego w Kościele w Polsce. Ciekawą lekturą może być zwłaszcza Zeszyt specjalny. Duszpasterstwo w czasie pandemii. Jest to analiza działań pastoralnych Kościoła w Polsce w trudnym okresie restrykcji sanitarnych.

Lektura Zeszytu pozwala stwierdzić, że duszpasterze zasadniczo dobrze zdali egzamin w tak trudnych warunkach. Nie sposób jednak nie odnotować kilku niepokojących faktów, które można określić jako błędy duszpasterskie czasu pandemii. Przyjrzyjmy się więc niektórym zagadnieniom zawartym w Zeszycie specjalnym.

Kwestia Komunii św. „na rękę”

Przed pandemią było to zjawisko, z którym polscy katolicy mogli się spotkać jedynie podczas zagranicznych wyjazdów lub pielgrzymek. Właściwie wszędzie na terenie naszego kraju obowiązywało tradycyjne przyjmowanie Hostii bezpośrednio do ust. Ten sposób rozdzielania Ciała Pańskiego prowadzi jednak często do kontaktu ze śliną osoby przyjmującej Komunię św., o czym dobrze wiedzą wszyscy księża, diakoni i szafarze nadzwyczajni.

Całkowicie zrozumiałe okazało się więc wprowadzenie udzielania Komunii św. „na rękę”. Wyjątkowa sytuacja wymaga szczególnych decyzji, choć akurat ta nie była niczym nowatorskim: Hostię składano na dłoń uczestników liturgii już w czasach apostolskich, o czym pisał chociażby św. Cyryl Jerozolimski (IV wiek): „Przystępując [do Komunii św.] (...) ze swej lewej dłoni uczyń jakby tron dla prawej, która ma przyjąć Króla. Na złożoną dłoń przyjmij Ciało Chrystusa i odpowiedz: Amen. Później, gdy z największą czcią uświęcisz swe oczy oglądaniem świętego Ciała, spożyj je, bacząc, byś nic nie utracił” (S. Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesis XXIII, Mystagogica 5, PG 33, 1123-1126).

Komunia św. „na rękę” to z pewnością jeden z trudniejszych tematów, który wypłynął w polskim Kościele podczas pandemii. Komisja Duszpasterstwa KEP stwierdza w swoim Zeszycie specjalnym, że przeciwnicy tego sposobu przyjmowania Ciała Chrystusa stosują nieprawidłową argumentację, która ma stanowić uzasadnienie ich sprzeciwu. Często odwołują się też do tzw. nieuznawanych przez Kościół objawień prywatnych z Trevignano Romano, nauczania kapłanów Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X (tj. lefebrystów) lub kaznodziejów będących na obrzeżach Kościoła, a nawet tkwiących w karach kanonicznych.

Błędy w nauczaniu

Niepokój i obawa to zapewne jedne z głównych doświadczeń wielu z nas w czasie pandemii. Tymczasem to właśnie Jezus tak często na kartach Ewangelii mówi do człowieka: „Nie bój się!”. W ostatnich miesiącach pojawiły się jednak nauczania, które zamiast nieść nadzieję, umacniają lęk i szerzą fatalistyczną wizję świata.

Komisja Duszpasterstwa KEP zauważa, że wielu słabo uformowanych w wierze katolików stało się podatnych na religijność opartą na lęku. W czasie pandemii szeroki posłuch zyskiwały i nadal zyskują narracje niektórych duszpasterzy, interpretujących szerzącą się chorobę w kategorii Bożej kary lub godziny gniewu Bożego. Takie wizje często odwołują się do Apokalipsy św. Jana, którą na przestrzeni wieków już niejeden raz w ten sposób interpretowano.

Tacy duszpasterze to „samozwańczy prorocy”, jak nazywają ich autorzy Zeszytu specjalnego. Często oferują wiernym proste i naiwne recepty na zmianę otaczającej nas sytuacji, które mają niewiele wspólnego z budzeniem ufności w dobroć Boga, a raczej wprowadzają jedynie w pusty rytualizm.

Woda święcona, olej i sól „egzorcyzmowane”

Od rytualizmu już tylko krok do magicznego pojmowania rzeczywistości łaski Bożej, która działa w sakramentach oraz ustanowionych przez Kościół znakach — sakramentaliach. Do tych ostatnich należą m.in. woda święcona lub obrzędy egzorcyzmów. Komisja Duszpasterstwa KEP zwróciła uwagę, że w czasie pandemii, niestety, pojawiają się przypadki magicznego rozumienia istoty sakramentaliów.

Zdarza się coraz częściej, że używanie wody święconej uznawane jest przez wiernych za konieczny i niezbędny warunek przyjęcia Bożej pomocy lub łaski uwolnienia. Tymczasem pierwsza i najważniejsza w życiu wiary jest osobista dyspozycja duchowa człowieka, jego życie w łasce uświęcającej i zaufanie okazywane Panu Bogu, którego działanie nie jest niczym związane ani ograniczone.

Równie ciekawym zagadnieniem jest „egzorcyzmowanie” oleju i soli. Co jakiś czas duszpasterze i egzorcyści słyszą takie prośby od niektórych wiernych. Tymczasem teksty Soboru Watykańskiego II mówią wyraźnie, że przedmiotów nie można egzorcyzmować. Autorzy Zeszytu specjalnego tłumaczą, że to pojęcie może się wywodzić z łacińskich przedsoborowych modlitw pobłogosławienia, które zaczynały się od słów: „Exorcizo te, creatura aquae, exorcizo te, creatura salis, exorcizo te, creatura olei”. Olej, woda czy sól to substancje naturalne i jako takie nie mogą być egzorcyzmowane, a jedynie pobłogosławione.

Prorocy pesymizmu

Ograniczenia i limity w kościołach oraz dyspensy od uczestnictwa w niedzielnych Mszach św. sprawiły, że wielu wiernych rozpoczęło poszukiwania kazań i konferencji w internecie. Z satysfakcją należy przyjąć fakt, że możliwości, które dają współczesne social media, są wykorzystywane także do celów duszpasterskich. Czy jednak każdy materiał w sieci, który mówi o Bogu, możemy przyjmować bezkrytycznie? Okazuje się, że również w tym przypadku potrzebna jest odpowiedzialna selekcja informacji.

Komisja Duszpasterska KEP bardzo konkretnie wskazała, że w internecie działają duszpasterze, których teologicznie błędne nauczanie przekłada się na „wątpliwej jakości pobożność”. W tej sytuacji w maju 2020 r. interweniowała Komisja Nauki Wiary KEP, która zwróciła uwagę na poważne niebezpieczeństwo niepoprawnych twierdzeń: „Oprócz rozmaitych przejawów strachu (...) pojawia się także negatywne zjawisko sztucznego wywoływania lęku, generowane przez współczesnych proroków pesymizmu, apokaliptycznego końca świata i rzekomej godziny działania karzącego Boga. Głównym błędem owych samozwańczych proroków jest nieprawomocne i zarazem sugestywne wypowiadanie się w imieniu Boga, promowanie prostych i naiwnych recept na zmianę sytuacji”.

Bierz i czytaj!

Mówi się, że tylko ten źle nie robi, kto nic nie robi. Myślę, że dzięki pandemii Kościół w pewnych miejscach odkrył swój potencjał, którego nie był dotąd świadomy. Aktywność i zapał wielu duszpasterzy, którzy mimo restrykcji sanitarnych próbują dotrzeć do swoich wiernych, z pewnością zasługują na szacunek. To zrozumiałe, że w wirze działań mogą się pojawić błędy lub nieudane posunięcia. Dlatego z tym większą wdzięcznością powinniśmy przyjmować — zwłaszcza jako księża — różne formy braterskiego napomnienia. W takim właśnie duchu zachęcam do lektury i refleksji nad całością Zeszytu specjalnego Komisji Duszpasterstwa KEP.

Autor jest dyrektorem Biura Prasowego Diecezji Sosnowieckiej.

opr. mg/mg