Adopcja. Temat bez tajemnic (Krąg 4)

Wydawnictwo Księży Marianów 2004
ISBN: 83-7119-466-8

KRĄG CZWARTY

Jawność adopcji

Czy w prawie polskim adopcja jest jawna?

ZOFIA DŁUTEK:

Adopcja, zwana też przysposobieniem, jest powszechną w świecie formą zapewnienia życia rodzinnego tym dzieciom, które z powodu śmierci rodziców, pozbawienia czy dobrowolnego zrzeczenia władzy rodzicielskiej, czyli ustania opieki rodzicielskiej, nie są wychowywane we własnym domu rodzinnym. Adopcja jest orzekana przez sąd, który powinien się kierować dobrem osoby małoletniej. „Przysposobienie w polskim ustawodawstwie definiowane jest jako stosunek prawny powstały z woli zainteresowanych, taki sam, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem. Jest to więc stosunek rodzicielski, w którego ramach powstają pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym wszelkie obowiązki i prawa właściwe dla naturalnego stosunku rodzicielskiego. Wiąże się z tym władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny, pokrewieństwo itp.” (Andrzej Bałandynowicz 1999, s. 17)

Granice tajemnicy przysposobienia są wyznaczone przez zapisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa o aktach stanu cywilnego. Zakres realizacji tajemnicy przysposobienia jest zależny od jego rodzaju. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia trzy kategorie przysposobienia:

* Przysposobienie całkowite (adoptio plenissima) wiąże dziecko z nową rodziną w sposób tak ścisły, jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających. Zakłada to całkowite zerwanie więzów z rodziną naturalną, która wyraziła przed sądem zgodę blankietową na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającej. Dla dziecka sporządzany jest nowy akt urodzenia, w którym przysposabiający wpisywani są jako rodzice dziecka. Dotychczasowy akt urodzenia ulega utajnieniu, a odpis z niego może być wydany tylko na polecenie sądu (art. 48 §3 a.s.c.) lub na wniosek przysposobionego po uzyskaniu pełnoletności (art. 48 §4 i art 49 §2a a.s.c.). W nowym akcie urodzenia wszystkie dane ulegają zmianie, oprócz daty i miejsca urodzenia dziecka. Ten rodzaj przysposobienia jest nierozwiązywalny (art. 125 k.r.i o.)

* Przysposobienie pełne (adoptio plena) rozciąga więzy pokrewieństwa na całą rodzinę adopcyjną (art. 121 §2 k.r.i o.). Jednocześnie wygasają wzajemne prawa i obowiązki dziecka i rodziny naturalnej. Na wniosek rodziców adopcyjnych ulega zmianie skrócony akt urodzenia (art. 47 a.s.c.), w którym wpisuje się nowe nazwisko dziecka (art. 122 §1). Może też być nadane na wniosek rodziców inne niż dotychczas imię dziecka (art. 122 §3). Sąd może zarządzić sporządzenie nowego aktu urodzenia, a dotychczasowy akt nie podlega ujawnieniu. Ujawnienie może nastąpić jedynie z powodów podobnych jak wyżej, np. przy sprawie o rozwiązanie adopcji.

Przysposobiony nabywa nowy stan cywilny i między przysposobionym a przysposabiającym powstaje taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego, a ustają prawa i obowiązki względem rodziny pochodzenia.

Takie przysposobienie może z ważnych powodów ulec rozwiązaniu, jeżeli nie ucierpi na tym dobro dziecka.

* Przysposobienie niepełne (adoptio minus plena) nie zrywa powiązań rodzinnych przysposobionego z krewnymi z rodziny naturalnej. Pokrewieństwo dotyczy tylko zstępnych i ma to wpływ na zasady dziedziczenia (art. 937 k.c.) oraz formę sporządzonego zupełnego aktu urodzenia, w którym nazwisko i rodzinne pochodzenie nie ulega utajnieniu. Jedynie w skróconym akcie urodzenia wymienia się rodziców adoptujących jako rodziców dziecka.

W praktyce najczęściej orzeka się przysposobienie pełne i przysposobienie całkowite. Jednocześnie nie można lekceważyć zapisu mówiącego o obowiązku wysłuchania osoby, która nie ukończyła 13 roku życia i jest w stanie pojąć znaczenie przysposobienia, oraz wyrażenia zgody na adopcję przez dziecko, które ukończyło 13 rok życia (art. 118 k.r.i o.). Jednak kodeks dopuszcza sytuację chroniącą tajemnicę przysposobienia, jeśli małoletni uważa się za dziecko przysposabiających, a żądanie takiej zgody byłoby sprzeczne z jego dobrem. „Powinno w takiej sytuacji nastąpić ustalenie (a co najmniej uprawdopodobnienie — uważa Elżbieta Holewińska-Łapińska), że istotnie dziecko uważa ich za swoich rodziców. Nie jest wystarczające poprzestanie na oświadczeniu wnioskodawców, szczególnie że należy uwzględnić treść art. 12 konwencji o prawach dziecka, z której wynika, że regułą powinno być świadome współdecydowanie dziecka o wynikach postępowania sądowego, które go dotyczy” (Holewińska-Łapińska 2002, s. 3). Dalej autorka zwraca uwagę, że sąd może zobowiązać rodziców do ujawnienia dziecku faktu przysposobienia lub wskazać inny podmiot, który miałby to uczynić, np. ośrodek adopcyjno-opiekuńczy czy rodzinny ośrodek konsultacyjno-diagnostyczny (art. 109 k.r.i o.). W praktyce sytuacja taka zdarza się niezmiernie rzadko.

W okresie od 1.03.1987 do 19.10.1995 r. przepisy umożliwiające skreślenie dawnego aktu urodzenia spowodowały, że dociekanie pochodzenia w sytuacji adopcji całkowitej przez dokumenty Urzędu Stanu Cywilnego jest utrudnione. Obecnie każdy akt jest utajniony do ukończenia przez przysposobionego 18 roku życia, a potem może być na jego żądanie odtajniony. Jednocześnie ustawodawca nie wydał jednoznacznych dyspozycji o konieczności poinformowania małoletniego o jego „naturalnym” pochodzeniu. Dysponentem tajemnicy przysposobienia jest przysposabiający, który mógłby ją uchylić dobrowolnie. „Wydaje się natomiast, że wszystkie inne osoby, z rodzicami osoby przysposobionej włącznie, są związane tajemnicą przysposobienia” (Holewińska-Łapińska 2002, s. 5).

Należy zwrócić uwagę, że w 1991 r. Rzeczpospolita Polska przy ratyfikacji konwencji o prawach dziecka wyraziła zastrzeżenie do art. 7 powyższego dokumentu brzmiące: „Prawo dziecka przysposobionego do poznania rodziców naturalnych będzie ulegało ograniczeniu przez obowiązywanie rozwiązań prawnych umożliwiających przysposabiającym zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka”. Jednak ustawa z dn. 26.05.1995 r. nowelizująca kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz inne ustawy w zakresie przysposobienia osłabiły jego tajemnicę. Obecnie prowadzone są rozmowy na stopniu międzynarodowym skłaniające polskiego ustawodawcę do całkowitego wycofania się z powyższego zastrzeżenia (informacja V. Biderman, z-cy dyrektora Departamentu Opieki w MGPiPS na zebraniu dyrektorów ośrodków adopcyjno-opiekuńczych dn. 30.09.2003 r.).

KATOLICKI OŚRODEK ADOPCYJNO-OPIEKUŃCZY W WARSZAWIE

Katolicki Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Warszawie pod wezwaniem Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała jest placówką niepubliczną powołaną dekretem Biskupa Diecezji Warszawsko-Praskiej. Działalność podjął 1 października 1994 r. Ośrodek ma swoją siedzibę w Warszawie przy ul. Ratuszowej 5 (dawna siedziba: Grochowska 194/196).

Celem działalności określonej przez statut jest zapobieganie sieroctwu społecznemu przez stworzenie każdemu dziecku możliwości rozwoju w najbardziej korzystnym środowisku rodzinnym: naturalnym — przez pomoc rodzinie biologicznej lub zastępczym — przez przygotowanie rodziny adopcyjnej.

opr. mg/mg