Ekonomia i płeć

Ekonomia i płeć

red. Janneke Plantenga, Anneke Geske Dijkstra

Książka przedstawia przystępnie podaną analizę krytyczną wybranych teorii ekonomicznych z pozycji feministycznej oraz rzetelną i pogłębioną analizę danych statystycznych obrazujących aktualną sytuację kobiet i mężczyzn na rynku pracy w Unii Europejskiej. W kompetentny i syntetyczny sposób przedstawia też przedsięwzięte przez UE środki prawne mające na celu wyrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.

Wprowadzenie

Ta książka ma stanowić wprowadzenie do studiów nad społeczno-kulturową tożsamością płci (gender studies) w ekonomii. Obecnie dziedzina ta szybko się rozwija, w związku z czym opracowanie podręczników jest sprawą bardzo pilną. Część I obejmuje ważne teorie, część II stanowi przegląd ekonomicznej sytuacji kobiet i mężczyzn w krajach europejskich, część III analizuje instrumenty polityczne mające na celu poprawę ekonomicznej pozycji kobiet, a w szczególności działania pozytywne i politykę w zakresie równej płacy za pracę tej samej wartości. Książka ta jest pierwszą tego typu publikacją napisaną z wyraźnie europejskiej perspektywy.

Powodem opublikowania tego tomu jest nasze rozczarowanie obecnym programem nauczania. Kobiety są zazwyczaj nieobecne jako podmiot studiów ekonomicznych

i nie ma ich w tradycyjnych podręcznikach do ekonomii. W ekonomii słowo „Teoria” pisze się często dużą literą. Teoria oznacza model, a model oznacza zjawiska i idee wyrażone w matematycznej postaci. Ten nadmierny nacisk kładziony na technikę i abstrakcyjną analizę pozostawia niewiele miejsca dla społecznych rozróżnień, takich jak kategoria płci społeczno-kulturowej (Nelson, 1993a; Strassmann, 1994). Kolejnym ograniczeniem tradycyjnego programu nauczania ekonomii jest fakt, że kwestie społeczne nie odgrywają tu wielkiej roli. Wielu studentów — nauczanych tak, by mogli sprostać standardom rygorystycznego i formalnego rozumowania — ukończyło studia, nie mając żadnej wiedzy na temat aktualnej stopy bezrobocia, dysproporcji między zarobkami kobiet i mężczyzn oraz nie dowiadując się niczego o nietypowym zatrudnieniu. Ekonomiści — mówiąc słowami McCloskeya — poruszają się w „hiperprzestrzeni założeń”, ale mają trudności z powrotem na „wydział ekonomii” (cyt. za: Nelson, 1993a, s. 28). Chciałyśmy wrócić do „wydziału ekonomii”, gdyż zakładamy, że feministyczny program nauczania ekonomii może odnieść sukces, jeśli tylko jest oparty na solidnej wiedzy wynikającej z danych empirycznych.

Z tej przyczyny wprowadzenie do ekonomii uwzględniającej perspektywę płci społeczno-kulturowej odbywa się na trzech różnych poziomach. Pierwszy dotyczy teorii. Nauki ekonomiczne zostały zdominowane przez mężczyzn i z tej przyczyny zapewne teorie ekonomiczne pełne są męskich uprzedzeń wobec kobiet. Drugim poziomem jest analiza odmiennej sytuacji kobiet i mężczyzn w ekonomii, na przykład w zakresie podziału pracy w rodzinie, pozycji na rynku pracy, nierównego wynagradzania, możliwości kariery w przedsiębiorstwach i segregacji zawodowej. Właśnie ten obszar określamy w tej książce jako „praktykę”. Trzeci poziom dotyczy polityki europejskiej. W tym wypadku nasza uwaga przesuwa się ku Brukseli

i dyrektywom, zaleceniom oraz programom działania tam powstającym.

Według Ferber i Nelson „płeć społeczno-kulturową (gender) stanowią społeczne znaczenia, jakie się nadaje biologicznym różnicom między płciami; odnosi się ona raczej do konstruktów kulturowych niż cech biologicznie wrodzonych” (Ferber

i Nelson, 1993, s. 9—10). Używając terminu płeć społeczno-kulturowa, koncentrujemy się na „systemie stosunków społecznych, które wytwarzają różnice między mężczyznami i kobietami” (Klamer 1992, s. 323). Oznacza to, że różnice biologiczne mogą mieć znaczenie, jakkolwiek my od nich abstrahujemy. Skupienie uwagi na kategorii płci społeczno-kulturowej w odniesieniu do ekonomii wymaga przyjrzenia się kolejnemu kierunkowi badań ekonomicznych. Różni się on od ekonomii głównego nurtu problemami, które rozpatruje, metodami badawczymi i sposobem interpretowania wyników badań. W dalszej części przedstawimy przegląd najważniejszych zagadnień rozważanych w ekonomii z uwzględnieniem specyfiki płci społeczno-kulturowej i w podziale na zagadnienia omawiane w poszczególnych rozdziałach tej książki.

opr. MK/PO