„Duchowość pustyni”. 15 wykładów Thomasa Mertona

Poznając nauczanie Grzegorza z Nyssy, Jana Kasjana, Ewagriusza z Pontu czy Marii Egipcjanki, możemy nie tylko zrozumieć sposób ujmowania świata przez żyjących w odosobnieniu wczesnochrześcijańskich mnichów, lecz także uczyć się od nich życia i mądrości. Materiały dodatkowe zamieszczone na końcu książki, w tym pytania do refleksji i dyskusji, czynią tę książkę niezbędnym podręcznikiem dla każdego, kto pragnie się zmierzyć z chrześcijańską duchowością matek i ojców pustyni, którzy wybrali drogę do „czystości serca”. 

Merton OCSO zwraca uwagę na pojęcie kontemplacji oraz dualizm ciała i duszy. Pisze o ideale monastycznym, o tym, że doskonałość nie przyjdzie z zewnątrz, ale z pielęgnowania i rozwoju jej boskiego zalążka, który już w nas jest. Porusza kwestie powołania do doskonałości i powinności modlitwy oraz porzucenia dla niej tego, co rozprasza w świecie, o drodze duchowej poprzez walkę z grzechami i namiętnościami, poznanie siebie i ciągłe czuwanie nad sobą, aż do zjednoczenia z Bogiem.

Najwięcej uwagi kieruje na północny Egipt – kolebkę duchowości ojców pustyni. To tu powstały słynne „Apoftegmaty”. Podpowiada, jak dzisiaj mądrze korzystać z kierownictwa duchowego. Streszcza też najistotniejsze cechy życia mniszego, tj.: pokora, czystość intencji, umiar, samotność, miłość do bliźnich, zawierzenie Bogu, praca, modlitwa, żal za grzechy, roztropność – a ukoronowaniem tych cnót jest hezychia – kontemplacyjny odpoczynek.

Autor wyróżnia także trzy etapy życia duchowego: człowieka zwierzęcego, racjonalnego oraz duchowego. Na tej drodze głosi konieczność: prostoty, którą nabywa się na pustyni; ciszy, która pomaga oderwać się od świata i posiąść duchową wiedzę i, co najważniejsze – pokory i posłuszeństwa. Porusza także temat pożądań cielesnych, które są przydatne, bo pomagają uzmysłowić sobie żar Bożej miłości. Pragnienie piękna cielesnego uzmysławia pustelnikowi, że nie widzi jeszcze piękna Boga. 

W „Duchowości pustyni” (tytuł oryginalny: „A Course in Desert Spirituality. Fifteen Sessions with the Famous Trappist Monk”) odkrywane są tajemnice, do których nie warto podchodzić spiesznie i powierzchownie. Jeśli czujemy, że nie jesteśmy jeszcze gotowi zastosować ich w naszym życiu – dajmy sobie przestrzeń, by lektura mogła przynieść pożądane owoce. Potrzeba bowiem zarówno czasu, jak i dużej otwartości. 

„Mamy tu tajemnice, do których nie powinniśmy się spieszyć, jeśli jeszcze nie jesteśmy gotowi spotkać się z nimi w naszym życiu. Te wykłady nie mają być jedynie interesujące; one mają nas przemienić. Taki był zamysł Thomasa Mertona, kiedy wygłaszał je po raz pierwszy i bardzo wyraźnie dochodzi w nich do głosu jego umiłowanie duchowości pustyni i znaczenie takiego życia dla nas, ludzi współczesnych” – napisał w przedmowie książki Jon M. Sweeney. I dodał: „Wciąż istnieje nadzieja i możliwość tego, że duchowość pustyni może nas uformować – nawet tych, którzy nie złożyli ślubów monastycznych albo zakonnych – na lepszych naśladowców Chrystusa”.

O autorze: Thomas Merton OCSO (1915–1968) – trapista, działacz na rzecz pokoju i obrońca praw człowieka, jeden z najbardziej wpływowych pisarzy religijnych naszych czasów. Był obdarzony wielkim talentem literackim. Sławę przyniosły mu dzieła poświęcone duchowości kontemplacyjnej, próba zintegrowania duchowości zachodniej z myślą Dalekiego Wschodu i niezachwiana wiara w wartość chrześcijańskiej aktywności społecznej. W drodze ukazały się: „Życie w listach” (2011), „Aby odnaleźć Boga” (2012), „Mistyka chrześcijańska” (2019).