Więcej ludzi na Mszach św. Mniej księży i zakonnic. Lekcje religii wciąż popularne

Communicantes i dominicantes było więcej niż rok wcześniej, choć ciągle mniej niż przed pandemią. W ciągu kilku lat liczba kleryków spadła o połowę. W przypadku ślubów kościelnych nastąpił duży spadek z roku na rok. Na religię chodzi ponad trzy czwarte uczniów.

Chrzczenie małych dzieci pozostaje w Polsce powszechnym obyczajem marcelo lima / pexels.com

Dane na temat praktyk religijnych Polaków opublikowano w „Rocznik statystycznym” przygotowanym przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK).

Negatywnym trendem potwierdzonym przez dane 2024 r. jest zmniejszanie się liczby księży, zakonników i zakonnic. W latach 2018 – 2024 liczba księży inkardynowanych zmniejszyła się o 6,4 proc., a posługujących duszpastersko w parafiach o 11,7 proc. Z kolei liczba alumnów diecezjalnych w porównaniu do ostatniego roku zmniejszyła się o 5,3 proc., ale od 2018 r. spadła już o ponad połowę. W tym czasie (od 2018 r.) liczba sióstr w zgromadzeniach czynnych zmniejszyła się o ponad 2 tys. Jednocześnie widoczny jest wzrost liczby diakonów stałych – w 2022 było ich 99, a w 2024 – 109.

Więcej, ale mniej

Praktyki dotyczące uczestnictwa Polaków w Mszy św. stabilizują się, a nawet lekko rosną. Wskaźnik dominicantes (uczestników niedzielnych Mszy św.) w 2024 r. wyniósł 29,6 proc., zaś communicantes (przyjmujących w niedzielę Komunie św.) 14,6 proc. W stosunku do 2023 r. oznacza to wzrost wskaźnika dominicantes o 0,57 p. proc. oraz wzrost communicantes o 0,64 p. proc.

Zdaniem autorów opracowania oznacza to, że spadek praktyk wywołany ograniczeniami epidemicznymi zatrzymał się (przed pandemią COVID-19 wskaźnik dominicantes wynosił bowiem 36,9 proc., a communicantes 16,7 proc.).

Do Komunii przystępuje coraz większy odsetek osób obecnych w kościele. W 2024 r. blisko co drugi (49,5 proc.) uczestnik Mszy św. przyjmował sakrament. W 2015 r. było to 43 proc.

Lekcje religii wciąż popularne

Uczniowie chodzący na lekcje religii to wciąż zdecydowana większość. W roku szkolnym 2024/2025 stanowili oni 75,6 proc., choć był to spadek o 3,8 p. proc. w stosunku do poprzedniego roku szkolnego. Najwyższy odsetek uczniów uczęszczających na lekcje religii odnotowano w diecezjach: tarnowskiej (96,1 proc.), przemyskiej (95,8 proc.) oraz pelplińskiej (94,5 proc.), zaś najniższy w archidiecezji warszawskiej (52,3 proc.), diecezji szczecińsko-kamieńskiej (59,1 proc.) oraz archidiecezji wrocławskiej (59,9 proc.). W badanym roku nie obowiązywały jeszcze zasady wprowadzone przez minister edukacji (m.in. konieczność umieszczania religii na pierwszej lub ostatniej godzinie zajęć).

Więcej niż wschód i zachód

Religijność Polaków różnicuje się geograficznie. Najwyższy wskaźnik dominicantes odnotowano tradycyjnie w diecezjach: tarnowskiej (62,3 proc.), rzeszowskiej (52,4 proc.) i przemyskiej (50,0 proc.). Najwyższy wskaźnik communicantes zauważono w diecezjach: tarnowskiej (26,2 proc.), zamojsko-lubaczowskiej (21,8 proc.) oraz białostockiej (21,2 proc.).

Jak zwykle niższe wartości wskaźniki uzyskują na zachodzie kraju. W niektórych diecezjach wskaźnik dominicantes nie przekracza 18 proc. – tak jest w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (17,53) i archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej (17,59).

Podział jest jednak dość skomplikowany – jeśli chodzi o aktywność religijną, Polska dzieli się na kilka stref i trudno to wytłumaczyć kwestiami historycznymi.

Chrzty wciąż powszechne

W 2024 r. sakrament Chrztu św. udzielono 247,2 tys. osobom, czyli o 7,5 p. proc. mniej niż w roku poprzednim. Chrzest dzieci jest jednak wciąż powszechny. Jak zaznaczył dyrektor ISKK Marcin Jewdokimow, do 1. roku życia przyjęło go 87 proc. małych Polaków.

Do I Komunii św. przystąpiło prawie 320 tys. osób (spadek o 1,5 p. proc.).

Sakrament bierzmowania przyjęło blisko 213 tys. osób (spadek o 27,6 p. proc.). Nie oznacza to jednak spadku o taki wskaźnik w stosunku rok do roku, ponieważ w niektórych diecezjach biskupi łączą roczniki.

Wyraźny spadek widać z kolei w przypadku sakramentu małżeństwa. Udzielono go 68,3 tys. parom, to mniej o 11,6 proc.

„Liczby dotyczące sakramentów ilustrują tendencję demograficzną i przemiany kulturowe polskiego społeczeństwa – zmiany wyznawanych wartości”

– stwierdzają autorzy opracowania. O ile mniejszą liczbę chrztów można wytłumaczyć demografią, to ślubów jest mniej ze względu na zmiany kulturowe.

To samo, co w innych krajach

„To rzeczywiście mocny spadek” – przyznał podczas konferencji ks. dr hab. Wojciech Sadłoń SAC, wicedyrektor ISKK dodając, że podobny trend dotyczy ślubów cywilnych. Zaznaczył też, że udział liczebny małżeństw sakramentalnych w stosunku do liczby wszystkich małżeństw zawieranych w Polsce w okresie od 2014 r. do 2024 r. wynosi od 50 do 70 proc. Zatem sakramentalny charakter ma nieco więcej niż połowa zawieranych u nas małżeństw.

Zdaniem prof. Krzysztofa Koseły, statystyki dotyczące małżeństw dowodzą, że Polski nie omijają trendy światowe.

„Związki sformalizowane, gdzie składa się solenne obietnice – są niewygodne i ludzie wybierają wygodę. Tak świat się zmienia. Jak długo jeszcze będzie zmieniał się w tym kierunku, nie wiadomo, ale to grozi zapaścią”

– powiedział socjolog UW.

W roczniku pokazano również, że Kościół w Polsce to też olbrzymia liczba inicjatyw i instytucji społecznych. Liczba zabytków nieruchomych pod opieką parafii katolickich w 2024 roku wynosiła ponad 40,5 tys. Według informacji zebranych w parafiach w ubiegłym roku blisko 60 proc. kościelnych obiektów zabytkowych zostało udostępnionych dla zwiedzających, zaś ponad połowa z nich (24,1 tys.) znajdowała się w rejestrze zabytków.

Mniej księży na świecie

Socjologowie z ISKK zwracają uwagę, że powyższe zmiany w Polsce należy rozpatrywać na tle szerszych procesów globalnych – widać wówczas podobną dynamikę. Począwszy od roku 1970, o ponad 12 tys. zmniejszyła się liczba księży ogółem na świecie (z prawie 420 tys. do prawie 408 tys.), z tym że liczba księży diecezjalnych wzrosła o blisko 8 tys. (do 279,2 tys.), a księży zakonnych zmniejszyła się o blisko 20 tys.

W danym okresie znacząco spadła również liczba sióstr zakonnych – o 400 tys., z ponad 1 miliona do prawie 600 tys., jak również liczba braci zakonnych o 30 tys. – z 79 tys. do 49 tys.

Obecnie na świecie jest niespełna 49,5 tys. diakonów stałych, gdy jeszcze w latach 70. XX wieku było ich jedynie 309.

O ile liczba katolików na świecie wzrosła w ostatnich pięćdziesięciu latach z ponad 650 milionów do 1 405 milionów, to procent katolików w globalnej populacji jest względnie stały i wynosi ok. 18 proc.