Wojna na Ukrainie ma druzgocący wpływ na zdrowie psychiczne. Konieczne jest szybkie i długofalowe wsparcie psychologiczne

Tylko od początku 2023 roku psycholożki i psychologowie Lekarzy bez Granic udzielili ponad 8 000 konsultacji w zakresie zdrowia psychicznego w siedmiu różnych regionach Ukrainy. Udzielali pierwszej pomocy psychologicznej, poradnictwa i kompleksowej opieki psychologicznej.

„25 [lutego] wypadały moje urodziny. To były prawie moje urodziny, kiedy wybuchła wojna. Ukrywaliśmy się w piwnicach. Oni [rosyjskie siły zbrojne] przejechali przez wioskę czołgami i pojazdami opancerzonymi” – mówi Anatolij Andrijewski, 74-latek ze wsi Myrolubiwka w obwodzie chersońskim. „Oczywiście, to było przerażające. Kładziesz się i myślisz: «kto wie, co stanie się rano». Nie wiesz, czy się obudzisz, czy nie. Zwłaszcza, jeśli jesteś sam. Dobrze jest mieć kogoś, z kim można porozmawiać, ale ja byłem sam...”  

Anatolij dowiedział się o psychologach Lekarzy bez Granic i zaczął zastanawiać się nad skorzystaniem z pomocy. Jedną z głównych przeszkód w korzystaniu ze wsparcia psychologicznego jest stygmatyzacja i stereotypy związane z zaburzeniami zdrowia psychicznego, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Chociaż poradnictwo Lekarzy bez Granic jest dostępne dla każdego, większość pacjentów to starsze kobiety.

„Mężczyźni również czują się bezsilni, bezradni, co oczywiście wpływa na ich zdrowie psychiczne. Należy zająć się ich emocjami, ponieważ wpływają one zarówno na nich samych, jak i na ich rodziny” – mówi Tetiana Baranets, psycholożka Lekarzy bez Granic.

Traumy przesiedlonych

Z dala od linii frontu, w mieście Kropywnycki, ci, którzy uciekli przed walkami, mierzą się z traumą, strachem i niepokojem. Głównie kobiety z dziećmi – przesiedlone rodziny – przystosowują się do nowego życia.

„To jest Bonnie z gry wideo. Dobrze sobie radzi i lubi spać” – mówi 8-letni Vanya, pokazując swoją zabawkę.

Vanya mieszka z matką w ośrodku dla osób wewnętrznie przesiedlonych w obwodzie kirowohradzkim. Psycholog Lekarzy bez Granic pomaga Vanyi dzielić się emocjami i wyrażać je za pomocą zabawek. W sierpniu 2022 r. jego rodzina została ewakuowana z obwodu donieckiego na wschodzie. Wiele dzieci, które były wewnętrznie przesiedlone z powodu wojny, tęskni za swoim dawnym życiem; domem, przyjaciółmi, nauczycielami.
„Mój najmłodszy syn Vanya był bardzo niespokojny w nocy, bał się zasnąć. Po rozmowie z psychologiem było mu łatwiej” – mówi Olena Beda.
„Pracujemy z dziećmi w oparciu o ich indywidualne potrzeby: bawimy się, rysujemy, pomagamy im przezwyciężyć strach i negatywne emocje związane z tym, czego doświadczyły” – mówi Svitlana Alekseenko, psycholożka Lekarzy bez Granic.

Psychologowie Lekarzy bez Granic edukują pacjentów i całą społeczność na temat korzyści płynących z pomocy psychologicznej, co tworzy bardziej przyjazne środowisko i szersze zrozumienie korzyści płynących ze wsparcia psychologicznego.

Psychiczne skutki ataków

Ataki rakietowe nadal zagrażają życiu cywilów i powodują ofiary śmiertelne nawet z dala od linii frontu. Fizyczne zagrożenie związane z nimi wywiera wpływ na ludzi w całym kraju. Dla osób, które doświadczyły ataków rakietowych, pierwsza pomoc psychologiczna jest niezbędna. Pomaga radzić sobie wywołanym przez nie szokiem, atakami paniki, zaburzeniami apetytu i snu oraz apatią i wycofaniem z codziennych czynności.

Zespoły Lekarzy bez Granic szczególnie często udzielały pomocy psychologicznej ludności dotkniętej atakami rakietowymi w regionach przyfrontowych, takich jak Zaporoże, Dniepr, Donieck i Chersoń. Gdy zespoły kliniki mobilnej przybywają na miejsce po ataku, pierwszą rzeczą, jaką robią, jest identyfikacja osób dotkniętych skutkami psychicznymi. Otrzymanie szybkiego i odpowiedniego wsparcia może skrócić czas powrotu do zdrowia po traumatycznym wydarzeniu.

„Najważniejsze jest, aby pomóc osobie wyrazić swoje emocje, nawiązać z nią kontakt i sprawić, aby cię widziała, słyszała i rozumiała, gdzie się znajduje” – mówi Inna Potapenko, psycholożka Lekarzy bez Granic. „Zawsze zwracamy uwagę na tych, którzy siedzą w milczeniu, ponieważ jasne jest, że jest to stan braku reakcji, z którego należy tę osobę wyprowadzić”.

Wsparcie grupy i specjalistyczna opieka

W regionie Kijowa Lekarze bez Granic zapewniają kompleksową opiekę w zakresie zdrowia psychicznego osobom, które doświadczyły tortur lub złego traktowania. Dzięki sesjom grupowym i indywidualnym pacjenci mogą dzielić się swoimi emocjami z innymi osobami, które miały podobne doświadczenia.

„Przemoc psychiczna może być większym wyzwaniem niż przemoc fizyczna” – mówi 52-letni Andryi Verbich, torturowany podczas przetrzymywania przez rosyjskie siły zbrojne. „Ciągła ekspozycja na głośną propagandę w celi utrudnia komunikację i przytłacza umysł, sprawia, że czujesz się, jakbyś tracił zmysły”.

Osoby, które doświadczyły przemocy i traumy, często czują się wykluczone ze swojej społeczności i mogą stać się odizolowane. Połączenie grupowych i indywidualnych sesji zdrowia psychicznego może wspierać poczucie własnej wartości i wspólnoty.

Zdrowie psychiczne dużym wyzwaniem dla ukraińskiej służby zdrowia

Wojna ma druzgocący wpływ na zdrowie psychiczne ludzi. Choć wiele osób jest w stanie przystosować się do nowych warunków, im więcej osób jest narażonych na różne traumatyczne wydarzenia, tym bardziej wzrasta ryzyko wystąpienia problemów ze zdrowiem psychicznym również u osób bardziej odpornych.

Brak psychologów i stygmatyzacja związana ze zdrowiem psychicznym oraz brutalna rzeczywistość toczących się walk utrudniają ludziom otrzymanie opieki na czas. Bez terminowego i odpowiedniego wsparcia psychologicznego, problemy mogą przekształcić się w długotrwałe zaburzenia stresu pourazowego, lęki i depresje oraz mieć znaczący wpływ na jakość życia ludzi.