Obiektywna wartość pedagogicznego przesiania Jana Pawła II - Papieski sposób roz

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

Alina Rynio

Obiektywna wartość pedagogicznego przesłania Jana Pawła II^*

^*Poniższy tekst został złożony do druku, w: "Roczniki Teologiczne KUL", nr 10/2006.

Wychowanie w koncepcji Jana Pawła II osadzone jest w szerokim kontekście antropologiczno-etycznym i najczęściej oznacza stworzenie wychowankowi przestrzeni prawdy, dobra i piękna, by w niej kształtowało się jego "człowieczeństwo". Opierając się na tych założeniach, w pierwszej części opracowania zaprezentuję różne koncepcje wychowania wraz z argumentami, które je uzasadniają. Skupię się na integralności i świeżości procesu wychowania oraz na szansie, jaką niesie ze sobą. Szansie wzajemnego darzenia siebie swym człowieczeństwem. W części drugiej postaram się ukazać teologiczno--antropologiczne źródła takiego ujęcia wychowania, które najogólniej rzecz ujmując, wypływają z przekonania o konieczności odnalezienia przez wychowywanych i wychowujących właściwego wymiaru swej egzystencji i stanowią podstawę uzasadniającą mówienie o "pedagogii uczestnictwa" Jana Pawła II. Następnie mając na uwadze fakt, że proces wychowawczy dokonuje się i weryfikuje przede wszystkim w czynach osoby, poprzez które uczestniczy ona w działaniach osobowych ujawniających jej człowieczeństwo, przywołam argumenty przemawiające za metodyczną wartością tak rozumianego wychowania. W punkcie piątym jedynie zasygnalizuję oczekiwania związane z uniwersalną, ponadczasową aktualnością i atrakcyjnością papieskiego przesłania pedagogicznego. Na koniec zaś dokonam podsumowującego uogólnienia i przedstawię wykorzystaną literaturę.

Papieski sposób rozumienia istoty wychowania

Wychowanie w nauczaniu Jana Pawła II, a jeszcze wcześniej kard. Karola Wojtyły, choć ze zrozumiałych względów nie występuje zbyt często, ma różne ujęcia i oprócz aspektu pedagogicznego, socjologicznego i psychologicznego zakłada perspektywę ontyczną. Należy ją rozpatrywać w ujęciu antropologicznym, aksjologicznym i teologicznym. Istotę wychowania Jan Paweł II upatrywał w tym "ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem, ażeby bardziej «był» a nie tylko więcej «miał» - aby [...] poprzez wszystko co «ma», co «posiada», umiał bardziej i pełniej być człowiekiem - to znaczy, ażeby również umiał bardziej «być» nie tylko «z drugimi», ale i «dla drugich»"⁵. Tak rozumiane wychowanie posiada podstawowe znaczenie dla kształtowania postawy względem siebie, Boga, a także stosunków międzyludzkich i społecznych. Uwzględnia dwutysięczną tradycję Kościoła i powszechne powołanie do świętości. Jan Paweł II wychodząc od tego co odwieczne, propaguje wychowanie godne osoby ludzkiej, oparte na prawdzie i mądrości. Wychowanie to obejmuje pełnię ludzkiego doświadczenia i chce sprostać historii zwanej życiem, w wymiarze indywidualnym i społecznym.

Warto przy tym zauważyć, że papieskie pojęcie "uczłowieczania" na drodze wychowania bynajmniej nie zostało zaczerpnięte z teorii wychowania. Jak powszechnie wiadomo Jan Paweł II nie był teoretykiem wychowania, ale teologiem i filozofem. Termin "wychowanie" znaleźć możemy m.in. w homilii wygłoszonej w dniu 15 maja 1982 roku do rodzin z Braga, w Portugalii. Rozwijając znaczenie tego słowa, papież wyjaśnia, iż "człowiek, będąc człowiekiem od pierwszej chwili swego poczęcia w łonie matki, stopniowo uczy się być człowiekiem - i ta podstawowa wiedza utożsamia się właśnie z wychowaniem". Od niego zależy przyszłość człowieka, rodziny i całej ludzkości. Odczytując tok rozumowania Jana Pawła II, w tym miejscu moich analiz spróbuję przybliżyć podstawowe wymiary owej "uczłowieczającej funkcji wychowania". Wymiary te manifestują się w odpowiedziach na pytania: ku czemu należy dążyć na drodze wychowania?; i co w tym wychowaniu, będącym prawem i powinnością przede wszystkim rodziców, jest najistotniejsze? Odpowiadając na tak sformułowane pytania w oparciu o analizę papieskiego przesłania, warto zdać sobie sprawę, że słowo "wychowywać" niesie ze sobą różnorodne treści. Wśród jego wielu znaczeń najważniejszym zdaje się być "wzrastanie w pełni człowieczeństwa, w pełni życia". Pełnię tę człowiek ma darowaną przez Boga w Chrystusie, za pośrednictwem Ducha Świętego. I w tym znaczeniu jest to wychowanie dotykające prawdy o początku, uwzględniające przeznaczenie każdego człowieka do udziału w chwale zmartwychwstałego Syna Maryi. Stąd papieską naukę o wychowaniu można ująć w ramy żywej pedagogii wiary wiążącej człowieka z Bogiem i z ludźmi w osobie Jezusa Chrystusa.

Owa pedagogia wiary pozwala wyodrębnić specyficzne dla papieskiego nauczania płaszczyzny wychowania. Są nimi: wychowanie osobowe, moralno-społeczne, kulturowe i religijne. Istotne kierunki tego wychowania ujmowanego przez pryzmat celów i zadań, to: formowanie się myślenia etycznego, wierność Bogu, sumieniu, zasadom i ludziom, jak również: mądrość, prawda, wolność, dobro, świętość, szczęście, nawrócenie, nadzieja, miłość, odpowiedzialność i przynależność. Przy czym lista ta nie ma charakteru zamkniętego.

W papieskim sposobie rozumienia wychowania podkreślana jest specyfika wzrastania w człowieczeństwie ze świadomością "tego kim się jest i kim być się powinno". W tak zorientowanej świadomości tkwi siła osoby, jej ideał i to, co do niego prowadzi. Najprostszą drogą prowadzącą do realizowania ideału bycia osobą jest odkrycie prawdy o samym sobie, o własnym powołaniu, o świecie, by żyć nią, niezależnie od okoliczności. Treści wychowania odnoszone są tu do ontycznych korzeni osoby ludzkiej. Są nimi: samopoznanie, rozumność, doświadczenie wolności, przeżycie sprawstwa czynu, wstyd, wina i grzech, miłość i śmierć, samozależność czy samopanowanie. Jan Paweł II budząc świadomość bycia osobą i świadomość działania, zwraca uwagę na potrzeby wpisane w ludzkie serce od początku. A są nimi: miłość, prawda, dobro, piękno i szczęście.

Już z powyższych uwag i spostrzeżeń wnioskować można, że w nauczaniu Jana Pawła II mamy do czynienia z uniwersalnym i integralnym wychowaniem człowieka żyjącego pod każdą szerokością geograficzną i w każdych warunkach. Analizując istotne cechy tego wychowania, zyskujemy obraz człowieka, jakiego Jan Paweł II pragnie wychować.

⁵Jan Paweł II, W imię przyszłości kultury. Przemówienie w UNESCO, Paryż 02 VI 1980, w: Wiara i kultura, Rzym - Lublin 1988, s. 58-59; zob. tenże, Teologia kultury. Wybór tekstów, w: Poznać człowieka w Chrystusie. Jan Paweł II o godności ludzkiej Częstochowa 1983, s. 203.

opr. aw/aw