Samowychowanie w ujęciu Jana Pawła II drogą wprowadzania w świat wartości

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

S. Beata Kołek Ks. Adam Spalek

2. Samowychowanie w ujęciu Jana Pawła II drogą wprowadzania w świat wartości

W wychowaniu chodzi bowiem właśnie o to, aby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem - o to, aby bardziej "był", a nie tylko "miał" -aby więc poprzez wszystko, co "ma", co "posiada", umiał bardziej i pełniej być człowiekiem -to znaczy, aby również umiał bardziej "być" nie tylko z drugimi, ale także dla "drugich".
Jan Paweł II

Definicyjne ujęcie samowychowania

Podręcznikowa synteza wychowania definiuje je na cztery sposoby: prakseologiczny, ewolucyjny, ekologiczno-sytuacyjny oraz adaptacyjny³⁵. I tak definicje prakseologiczne uwzględniają społeczne oddziaływanie dorosłych i skupiają się przede wszystkim na działaniach oraz metodach, jakie powinny być stosowane przez wychowawców w procesie wychowania. Definicje ewolucyjne podkreślają naturalny rozwój wychowanka, dokonujący się na drodze zdobywanych doświadczeń. Definicje ekologiczno-sytuacyjne podkreślają zaś warunki oraz sytuacje środowiskowe, które wpływają na formowanie wychowanka. Natomiast definicje adaptacyjne podkreślają skutki wychowania, które są wynikiem kształtowania postawy wychowanka³⁶. Każda z definicji podkreśla, że w procesie wychowania mamy do czynienia z konkretnym działaniem interpersonalnym: wychowawca - wychowanek, które ma na celu wspomaganie wychowanka w integralnym rozwoju.

W samowychowaniu jest podobnie, i tu istnieją dwa bieguny odniesienia, z tą różnicą, że podmiot i przedmiot wychowania stanowi tu jedna i ta sama osoba. Człowiek staje się niejako wychowawcą, będąc zarazem wychowankiem³⁷. Proces samowychowania można zatem zdefiniować jako "czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów lub systemu wartości"³⁸. Człowiek wychowując samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na niąbądź na grupę, której jest częścią. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Podobnie rozumie samowychowanie Okoń, definiując je jako: "samorzutną pracę człowieka nad kształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru, własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów³⁹. A zatem człowiek ma poczucie własnej autonomii, która się ujawnia w procesie samowychowania jako urzeczywistnianie siebie w świecie bytów. Na pewnym etapie rozwoju przestaje być zewnątrzsterowny i przejmuje odpowiedzialność za kształt własnego człowieczeństwa. Sam zaczyna określać cele, do których dąży we własnym rozwoju, sam dobiera metody, ustala wartości kierunkowe, stawia sobie zadania i wymagania, oraz stara się sprostać wyzwaniom, jakie przynosi mu życie. Realizując siebie poprzez czyn, kształtuje właściwą dla siebie hierarchię wartości, która pomaga mu osiągnąć dojrzałą osobowość. Człowiek wychowując sam siebie staje się podmiotem wychowania, jego zaangażowanie jest świadome i celowe. Samowychowanie wymaga jednak starannego przygotowania wychowanka do pracy nad sobą, i to zarówno ze strony rodziców, jak i nauczycieli i wychowawców.

³⁵ Zob. A. Solak, Człowiek i jego wychowanie, Tarnów 2001, s. 16.

³⁶ Tamże.

³⁷ Zob. K. Wojtyła, Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, Lublin 1994, s. 158.

³⁹ W. Pomykała, Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1993, s. 716.

³⁹ W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, s. 349.

opr. aw/aw