Wartości - treścią samowychowania w nauczaniu Jana Pawła II

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

S. Beata Kołek Ks. Adam Spalek

2. Samowychowanie w ujęciu Jana Pawła II drogą wprowadzania w świat wartości

Wartości - treścią samowychowania w nauczaniu Jana Pawła II

Człowiek jako jednostka rozumna istnieje w sobie i dla siebie, jest bytem niezależnym, autonimicznym, jest suwerennym podmiotem działania stanowiącym o sobie. Poprzez akty wyboru celów, sposobów i warunków działania wzbogaca się wewnętrznie, ciągle dążąc do coraz doskonalszego wymiaru własnej podmiotowości. Tym samym człowiek wybiera wartości. Proces ubogacania swojej osobowości w zasadniczym stopniu jest procesem ciągłego wyboru wartości. Trwa on przez całe życie człowieka. To zaś, na ile człowiek jest wiernym wobec wybranych wartości, jaka jest ich treść i struktura, określa wymiary jego człowieczeństwa⁶⁵. Zdefiniowanie wartości nie jest rzeczą prostą. Według W. Tatarkiewicza "zdefiniowanie wartości jest trudne, jeśli w ogóle możliwe [...]. To, co wygląda na definicję wartości, jest raczej zastąpieniem wyrazu przez inny wyraz mniej więcej to samo znaczący albo jest jego omówieniem"⁶⁶. Określa się tym terminem:

• to, co cenne;
• co zgodne z naturą (działające lub wartościujące);
• czego chcemy, cel, przedmiot (aktualnego lub potencjalnego) dążenia;
• czego pożądamy;
• co zaspokaja potrzeby, zainteresowania;
• co dostarcza zadowolenia, przyjemności;
• co powinno być;
• co lepiej, żeby było niż nie było;
• co zobowiązuje, apeluje do odbiorcy;
• co domaga się istnienia (realizacji)⁶⁷.

Wartość to wzorzec domagający się urzeczywistnienia w ludzkim czynie - tłumaczy krótko A. Szołtysek⁶⁸. Zależnie od dyscypliny naukowej ukazywane są różne ujęcia wartości i podejmowane próby definiowania. Rozeznanie w tych ujęciach nabiera istotnego znaczenia ze względu na nadrzędny cel wychowania - wspomaganie wychowanków w urzeczywistnianiu własnej i właściwej hierarchii wartości, jako drogi prowadzącej do integralnego rozwoju, do pełni człowieczeństwa⁶⁹.

Dla Jana Pawła II nadrzędną wartością jest człowiek w jego człowieczeństwie. Konkretny człowiek-osoba jest powiązany z określonym kręgiem kultury, narodem, wyznaniem, jest członkiem rodziny, państwa, wykonuje jakiś zawód itd. To właśnie osoba posiada swą godność, która jest wartością najwyższą, bezwzględną w świecie bytów stworzonych. Duchowość osoby stanowi dla niej wyzwanie do ciągłego trudu samodoskonalenia się, upodabniania się do doskonałości Stwórcy⁷⁰. Papież stwierdza, że tak rozumiane wychowanie do wyboru wartości ma "[...] kształtować osobę ze względu na jej najwyższy cel i najwznioślejsze dążenia społeczeństwa, w których będzie ona żyła jako człowiek dorosły; harmonijnie rozwijać wszystkie jej zdolności, zdolność do wysiłku i poczucie odpowiedzialności; pomóc jej w osiągnięciu panowania nad własną wolnością⁷¹. Wychowywać do wyboru wartości - znaczy wobec tego pomagać komuś w odkryciu własnych "możliwości", pomagać w zrozumieniu, kim człowiek powinien "być", aby naprawdę umiał zrealizować swoje powołanie.

Sytuacja wychowawcza wymaga otwarcia się: wymaga alternatywnego, nieschematycznego myślenia i wrażliwości wychowawczej: jest okazją do zmiany, szansą na wybór nowych wartości. Dużą rolę odgrywa tu autorytet wychowawcy i jego świadectwo życia. Wychowawca staje się mistrzem, przewodnikiem po świecie wartości, których on sam ma być świadkiem. Każde spotkanie z wychowankiem staje się okazją do pomocy i służby. Taka postawa ma stanowić wyznacznik autorytetu wychowawcy, który podczas spotkań wychowawczych jest nosicielem i reprezentantem wartości. Dzięki przekazywanym treściom może formułować swoiste apele adresowane do uczuć wychowanków. Może budować w człowieku subiektywną hierarchię wartości. To stanowi podstawę rozwoju, szczególnie wówczas, gdy wartości te przyczynią się do modyfikacji postępowań wychowanków. Przed tymi dwoma podmiotami (wychowującym i wychowywanym) powinien rysować się wspólny horyzont wartości, ku którym będą zmierzać. Stawanie się człowiekiem, osiąganie pełni człowieczeństwa odbywa się w sytuacji kontaktu z drugim człowiekiem, z prawem, społecznością oraz wytworami kultury, nauki i techniki. Oznacza to wychodzenie poza transcendencję, przekraczanie określoności sytuacji wyjściowej, oznacza transgresję nieznanego, odkrywanie nowych dziedzin działań i wartości. Oznacza to także branie odpowiedzialności za wynik, za budowaną "jakość" świata. W ten sposób rozumiane wychowanie do wartości jest wychowaniem twórczego zaangażowania człowieka w proces samowychowania. Człowiek doświadcza siebie samego, jak i wszystkich innych ludzi. Można zauważyć, że "im więcej ludzi stanęło w zasięgu czyjegoś doświadczenia, tym doświadczenie to jest większe i poniekąd bogatsze"⁷².

Jan Paweł II podkreśla fakt, iż "wartości są podstawą, która nie tylko decyduje o życiu, ale także określa linie postępowania i strategie, które budują życie w społeczeństwie. Nie można oddzielać od siebie wartości osobistych i wartości społecznych"⁷³. Cała nauka dotycząca budowania cywilizacji miłości, również wybór wartości duchowych i ludzkich związanych z "byciem bardziej", wymagają dużego samozaparcia i pracy nad sobą- "[...] nie można żyć w niekonsekwencji: wymagać od innych i od społeczeństwa, a samemu prowadzić życie tak, jakby wszystko w nim było dozwolone"⁷⁴. Podobny apel kieruje do młodzieży w słowach: "[...] musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od was nie wymagali"⁷⁵. Wymaganie od siebie jest właśnie samowychowaniem i wyborem wartości, takich jak: prawda, sprawiedliwość, wolność, które pomagają człowiekowi bardziej "być".

⁶⁵ W. Furmanek, Człowiek, człowieczeństwo, wychowanie, Rzeszów 1995, s. 34.

⁶⁶ W. Tatarkiewicz, Paregra, Warszawa 1978, s. 61.

⁶⁷ A. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 2001, s. 103.

⁶⁸ A. Szołtysek, Filozofia pedagogiki. Podstawy edukacji: teoria - metodyka -praktyka, Katowice 2003, s. 285.

⁶⁹ K. Chałas, Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i praktyki. Godność, wolność, odpowiedzialność, tolerancja, t.1, Lublin - Kielce 2003, s. 16.

⁷⁰ F. Adamski, Wychowanie na rozdrożu: personalistyczna filozofia wychowania, Kraków 1999, s. 196.

⁷¹ Jan Paweł II, Aby wychowanek nauczył się "być", a nie tylko "wiedzieć", w: Rodzina w nauczaniu Jana Pawła II. Antologia wypowiedzi, J. Żukowicz (red.) Kraków 1990, s. 192-193.

⁷² T. Styczeń, Antropologia Karola Wojtyły, w: Osoba i czyn..., dz. cyt, s. 502.

⁷³ Jan Paweł II, Orędzie na XVIII Światowy Dzień Pokoju (01 I 1985), w: Wy jesteście moją nadzieją. Wybór wypowiedzi Ojca Świętego Jana Pawła II do młodzieży, Warszawa 1991, s. 144.

⁷⁴ Tamże.

⁷⁵ Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży, Jasna Góra 06 VI 1997, w: Musicie od siebie wymagać, Poznań 1984, s. 281.

opr. aw/aw