Samobójstwo i jego przyczyny

Ja się zabiję, nie mam już sił — to słowa, które może nieraz słyszymy. Wypowiadane „półżartem” mogą uśpić naszą czujność. A jeśli są wołaniem o pomoc, zapowiedzią tragedii - samobójstwa?

Próba odebrania sobie życia jest aktem desperackim i tragicznym. Temat pojawia się w mediach zwykle w przypadkach samobójczych śmierci osób znanych. Coraz częściej jednak mówi się także o występującej w krajach wysokorozwiniętych tendencji wzrostowej ilości podejmowanych prób oraz obniżania się wieku osób, które targnęły się na swoje życie.

Definicja samobójstwa mówi, że jest to świadome i celowe działanie człowieka prowadzące w sposób gwałtowny lub stopniowy (np. przez zagłodzenie) do jego własnej śmierci. Jak do tego dochodzi?

Istnieje wiele czynników stanowiących podłoże do podejmowania prób samobójczych. Jest to problem bardzo złożony. Znaczenie ma zarówno stan psychiki danego człowieka, jak i predyspozycje genetyczne, warunki socjologiczne i środowiskowe. Duży wpływ na podejmowanie prób samobójczych ma nadużywanie substancji psychoaktywnych. Jest to drugi pod względem częstości występowania czynnik ryzyka. Pierwszym są zaburzenia psychiczne, zwłaszcza zaburzenia afektywne dwubiegunowe, schizofrenia, zaburzenia osobowości oraz zespół stresu pourazowego.

Zagrożenie rośnie przy równoczesnym występowaniu kilku czynników. Mogą nimi być także choroba terminalna, przewlekły ból, samobójstwa w rodzinie lub podejmowanie wcześniej prób samobójczych, długotrwały stres, przemoc, izolacja społeczna.

Istnieje wiele mitów dotyczących samobójstw. Należy podkreślić, że nie każdy samobójca cierpi na zaburzenia psychiczne, czy jest uzależniony. Nieprawdą jest opinia, że taka osoba nie chce szukać pomocy. Można się spotkać z przekonaniem, że osoba mówiąca o zabiciu się tak naprawdę nie zamierza tego zrobić. Mylne jest również twierdzenie, że jeśli ktoś jest na tyle zdesperowany, że chce odebrać sobie życie to nie można go od tego odwieść. Tymczasem osobom podejmującym próby samobójcze do końca towarzyszą mieszane uczucia co do wyboru pomiędzy śmiercią, a życiem. Mówienie o takich planach jest swego rodzaju wołaniem o pomoc.

Można powiedzieć, że w całym procesie suicydalnym chodzi o przekonanie samobójcy, że znajduje się w sytuacji bez wyjścia. Cierpienie przekracza jego siły do walki i wolę życia.

Samobójstwo to dla wielu z nas temat tabu. Tymczasem nieznajomość tematu i niewiedza jak się zachować, gdy ktoś sygnalizuje zamiar odebrania sobie życia, w świecie pędzącym na oślep może być dodatkowym czynnikiem sprawiającym, że próba taka zakończy się śmiercią.

Czy można rozpoznać sygnały zapowiadające próbę samobójstwa, a tym samym zapobiec jego dokonaniu?

Uważa się, że akt zamachu na swoje życie zwykle poprzedzony jest szeregiem zdarzeń / etapów, z których ostatnim jest śmierć. Większość osób zmierzających do samobójstwa wysyła do swego otoczenia mniej lub bardziej wyraźne sygnały ostrzegawcze.

W wyniku badań nad zapobieganiem próbom samobójczym wyodrębniono pojęcie tzw. syndromu presuicydalnego (E. Ringel, 1953). To stan psychiczny, poprzedzający odebranie sobie życia, który charakteryzują trzy elementy:

- zawężenie w zakresie przeżywanych emocji, systemu wartości i relacji  — obejmuje ono m.in. brak nadziei i poczucia sensu życia, lęk, pesymizm, skupienie się na negatywnych emocjach i poniesionych stratach, obniżenie poczucia własnej wartości, dewaluacja dotychczas ważnych dziedzin życia, wycofanie z relacji, osamotnienie, a także brak wiary w możliwość zmiany swojej sytuacji życiowej;

- tłumienie i kumulacja złości prowadzące do zachowań autoagresywnych;

- fantazje na temat śmierci, snucie planów samobójczych.

Osoby zmierzające do samobójstwa często sygnalizują taki zamiar wprost lub pośrednio, mówiąc np.: lepiej byłoby umrzeć, lepiej wam będzie beze mnie, moje życie nie ma sensu, itp... Szacuje się, że takie komunikaty przekazuje blisko 80-85 % suicydentów. Jest to niesłychanie ważna informacja, gdyż wśród mitów dotyczących tego problemu panuje opinia, iż mówienie o samobójstwie jest znakiem, że taka osoba go nie popełni. Tymczasem jest wręcz przeciwnie, dlatego takie słowa zawsze należy traktować poważnie.

Innymi sygnałami, które powinny wzmóc naszą czujność mogą być: porządkowanie swoich spraw rodzinnych (np. napisanie testamentu, oddawanie swoich własności), niespodziewane wizyty u rodziny, czy znajomych, mające znamiona pożegnania, izolowanie się od rodziny i przyjaciół, ryzykowne/destrukcyjne zachowania (nadużywanie alkoholu, nadmierna prędkość itp.). Zaniepokoić powinna także nagła znaczna poprawa nastroju u osób przeżywających głęboką depresję. Może to świadczyć o podjęciu przez nie decyzji o samobójstwie.

Zaobserwowanie wymienionych elementów zachowania u osoby z naszego otoczenia powinno być dla nas sygnałem do podjęcia niezwłocznego działania, gdyż jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Należy zapewnić takiej osobie ochronę, wsparcie i dostęp do odpowiedniej opieki medycznej.

Nie zawsze ktoś, kto zamierza popełnić samobójstwo, daje tak wyraźne rozbudowane sygnały. Może się zdarzyć, że decyzja o zakończeniu życia podejmowana jest w afekcie, bez szczegółowego planowania, w związku z kumulacją niekorzystnych czynników.

Warto więc być uważnym w relacjach z ludźmi i nie bagatelizować zachowań, które mogą wskazywać na zagrożenie targnięciem się na życie. Istotna jest też znajomość zasad postępowania z potencjalnym samobójcą.

W pierwszej kolejności ważne jest okazanie takiej osobie troski i wsparcia, wysłuchanie bez oceniania i moralizowania, zaoferowanie znalezienia odpowiedniej pomocy. Pytanie wprost o zamiar odebrania sobie życia nie będzie podpowiedzią dla osoby, która już to zaplanowała. Rozmowa na ten temat może być bardzo pomocna w zatrzymaniu samobójcy i odwiedzeniu go od jego planów.

Nie należy jednak kłócić się, prawić morałów, czy straszyć potępieniem. Nie wolno bagatelizować problemów z którymi zmaga się ta osoba, ale też nie warto próbować od ręki ich rozwiązywać. Należy pamiętać, aby nie obiecywać zachowania całkowitej tajemnicy w tej kwestii, a także, by pomagając osobie z tendencjami samobójczymi nie brać na siebie całego ciężaru problemu.

Ważne jest pokierowanie takiej osoby i zachęta aby skorzystała z profesjonalnej pomocy.

Nie można tutaj pominąć strony duchowej całej sytuacji. Myśli samobójcze na poziomie duchowym pochodzą od Złego. Jeśli mamy doświadczenie relacji z Bogiem, możemy być świadkami Jego miłości i miłosierdzia. Szczere opowiedzenie o własnych trudnościach, które pokonujemy dzięki Bożej pomocy, a także modlitwa mogą być tym, co przywróci choć iskierkę nadziei. Bardzo mocnym przykładem biblijnym w jaki sposób Bóg wyprowadza z najczarniejszej rozpaczy jest Księga Tobiasza. Bardzo celnie opisał to Papież Franciszek w jednej ze swoich homilii w Domu św. Marty. Papież zachęcił, aby przeczytać Księgę Tobiasza w całości, a warto to zrobić, bowiem „uczy nas ona, jak postępować na drodze życia”, zarówno „w licznych chwilach pięknych”, jak i „w wielu chwilach złych”. I „uczy nas także rozeznawania”, abyśmy „nie dali się zwieść fajerwerkom”, ale też nie ulegali najczarniejszej rozpaczy, do której należy podchodzić odwołując się do modlitwy, cierpliwości i nadziei. 

Podobnie jak pomoc psychologa w sferze psychicznej, na poziomie duchowym nieoceniona będzie pomoc doświadczonego kierownika duchowego.

W świecie, w którym jesteśmy ciągle atakowani wieloma bodźcami, gdzie „MIEĆ” wydaje się być ważniejsze od „BYĆ”, a konsumpcjonizm i dążenie do własnej wygody stawiane są na pierwszym miejscu, łatwo zagubić w sobie wrażliwość na drugiego człowieka. Tymczasem trzeba nam się zatrzymać, zobaczyć, że w naszym otoczeniu są osoby, które sobie w tym świecie nie radzą, a osamotnione ze swoimi problemami podejmują czasem decyzje ostateczne.

Brzmi banalnie? Być może, ale warto się nad tym zastanowić. Chodzi bowiem o ludzkie życie, które możemy ocalić.

***

Źródła:

Samobójstwo. Jak pomóc osobie, która chce popełnić samobójstwo. Vivian Fiszer,  2018

https://emocje.pro/samobojstwo-jak-pomoc-osobie-ktora-chce-popelnic-samobojstwo/

Jak rozpoznać symptomy samobójcze i czy samobójcy naprawdę pragną własnej śmierci? Mariusz Sobkowiak; www.psychologia.net.pl

Dać nadzieję; br. Paweł Teperski OFM CAP

https://opoka.org.pl/biblioteka/Z/ZD/pk201437-nadzieja.html

Rada na koniec tygodnia. Papież Franciszek (Msza w Domu św. Marty 9.06.2017)

https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/homilie/swmarta_09062017.html

Więcej w bibliotece Opoki: https://opoka.org.pl/bibl_by_tag23710

Publikacje Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego w latach 2003 — 2018

W latach 2003-2004 Polskie Towarzystwo Suicydologiczne za zgodą biura informacji Światowej Organizacji Zdrowia opublikowało polskie przekłady serii sześciu broszur-poradników na temat zapobiegania samobójstwom adresowanych do różnych ważnych grup społeczno-zawodowych.

http://suicydologia.org/publikacje/