Kowalski ma cukrzycę

Cukrzyca uznawana jest za niezakaźną, epidemiczną chorobę społeczną, a zarazem chorobę „tajemniczą” - zapadają na nią nagle, z dnia na dzień, ludzie starsi i małe dzieci...

Cukrzyca to niewątpliwie jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Ze względu na brak rejestru trudno oszacować występowanie cukrzycy w Polsce. Opublikowane w 2011 r. wyniki ogólnopolskiego badania stanu zdrowia ludności w ramach programu WOBASZ wskazują, że cukrzyca dotyka 6,8% Polaków w wieku 20-74 lat. Obserwuje się wzrost zapadalności na cukrzycę typu 1 u dzieci poniżej 15 roku życia, przy czym jest on największy u dzieci między pierwszym a czwartym r.ż. Badania Screen-Pol pokazały, że cukrzyca typu 2 dotyczy 12-15% chorych po 40 r. ż. A według badań Natpol Plus szacuje się, że na cukrzycę w Polsce choruje około 1,6 mln osób.

Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że to choroba nagła. Wręcz przeciwnie - jej przewlekłe podłoże sprawia, że cukrzyca skrycie toczy się w organizmie człowieka, a w pewnym momencie manifestuje się spektakularnymi objawami, co dla wielu ludzi jest - owszem - nagłym i wielkim zaskoczeniem. Mam tu na myśli tzw. powikłania ostre, do których zalicza się hipoglikemię (niedocukrzenie krwi) i hiperglikemię (niedobór insuliny) przebiegające często z utratą przytomności.

Można mówić o grupie ryzyka zachorowań na cukrzycę?

W klasyfikacji WHO rozróżniamy cztery kategorie choroby: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciężarnych i inne specyficzne typy cukrzycy, m.in. tzw. MODY. W patogenezie cukrzycy typu 1 oprócz czynników genetycznych pewną rolę odgrywają czynniki środowiskowe: infekcje wirusowe (wirus różyczki, świnki, cytomegalii, Epsteina-Barra, retrowirusy), wiek matki powyżej 40 lat w momencie urodzenia dziecka, wczesne karmienie mlekiem krowim, niedobór witaminy D, stres, narażenie na związki chemiczne.

Poza tym, że cukrzyca typu 2 jest chorobą również uwarunkowaną genetycznie, istotny wpływ na jej powstanie ma otyłość i jej czas trwania, niska aktywność fizyczna, palenie tytoniu. Zaobserwowano, że w ciągu dziesięciu lat trwania otyłości zapadalność na cukrzycę zwiększa się o 9,6%. Zachętą do redukcji masy ciała niech będzie informacja, że „zrzucenie” 1 kg rocznie na przestrzeni dziesięciu lat zmniejsza ryzyko cukrzycy o 33%. Przy okazji namawiam Czytelników do oceny ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2 według skali FINDRISC.

Silny efekt diabetogenny ma ciąża. Szacuje się, że zaburzenia tolerancji glukozy występują w 2-20% populacji ciężarnych. Są one spowodowane nasileniem obrotu metabolicznego i efektem działania hormonów łożyskowych.

Jak ocenia Pani świadomość Polaków odnośnie cukrzycy?

Biorąc pod uwagę skalę problemu oraz nieograniczone - w dobie internetu - możliwości zdobywania wiedzy, uważam, że nasze społeczeństwo zbyt mało wie o cukrzycy, a przede wszystkim o czynnikach ryzyka, objawach, nie wspomnę już o istocie leczenia. „Kowalski ma cukrzycę” - powtarzamy, mało kto chce jednak wiedzieć, co to za choroba, jaka jest jej etiologia i jak należy się zachować, gdy w otoczeniu żyje osoba chora na cukrzycę.

Jakie symptomy zapowiadają chorobę?

Klasyczne objawy to: nadmierne pragnienie, częstomocz, osłabienie i senność, spadek masy ciała. Trzeba również zwracać uwagę na zaburzenia koncentracji, widzenia, świąd narządów płciowych, nawracające infekcje dróg moczowych, zapalenie jamy ustnej, nawracające infekcje skóry, owrzodzenia stopy, zgorzel stopy, dusznicę bolesną, tzw. chromanie przystankowe, czyli ból i dyskomfort nóg podczas chodzenia wywołany zmianami w tętnicach. Nie jest łatwo powiązać te objawy z chorobą. Tłumaczymy sobie np.: chodzę często do toalety, ponieważ dużo piłam w ciągu dnia, a dużo piłam, bo był upał lub suche powietrze w pomieszczeniu itp. Osłabienie i senność także bagatelizujemy. Z infekcjami układu moczowego walczymy na różne sposoby, w ogóle nie biorąc pod uwagę, że powoduje je cukrzyca.

Życie cukrzyka - i pośrednio jego bliskich - to pasmo nieustannej kontroli poziomu cukru we krwi.

Pomiar stężenia glukozy we krwi jest nierozerwalnym elementem terapii i nie należy go lekceważyć. Najpowszechniej używanymi analizatorami są glukometry. Glukometr powinien być dobrany indywidualnie, z uwzględnieniem wieku i sprawności manualnej pacjenta. Do uzyskania kropli krwi służy nakłuwacz - automatyczne urządzenie, które zapewnia prawidłową głębokość nakłucia, a ból zmniejsza do minimum. Współczesna medycyna zrobiła milowy krok naprzód, stwarzając nową jakość monitorowania glikemii, czemu służy urządzenie do ciągłego pomiaru (CGM). Czujniki przekazują informacje o stężeniu glukozy do przypominającego pager odbiornika lub do osobistej pompy insulinowej. To urządzenie i jego eksploatacja są dość kosztowne, ale w przypadku dzieci - warte inwestycji.

Hipo- i hiperglikemia to dwa skrajne stany w cukrzycy. Jakie objawy je zapowiadają?

Hipoglikemia występuje zarówno u osób chorych na cukrzycę typu 1, jak i typu 2. Jest ostrym powikłaniem insulinoterapii, a także doustnych środków farmakologicznych. O hipoglikemii - stanie zagrożenia życia - mówimy wtedy, gdy glikemia (stężenie cukru we krwi) obniża się poniżej 55 mg/dl (3,0 mmol/l). Ważną informacją jest to, że niedocukrzenie przy stosowaniu insuliny krótko działającej występuje podczas dnia, zaś w przypadku insuliny o przedłużonym działaniu - w nocy, szczególnie między 2.00 a 4.00, lub bardzo wczesnym rankiem. Dobrze jest znać pewne objawy alarmowe hipoglikemii, by zapobiec śpiączce. Należą do nich m.in.: uczucie głodu, intensywne pocenie się, drżenie mięśniowe, bladość skóry, drgawki, zaburzenia czucia, przemijające niedowłady, stany podniecenia, depresja, a nawet halucynacje. Chory, wyczuwając taki stan, powinien przyjąć doustnie np. tabletkę glukozy, płynną glukozę w saszetkach, słodką herbatę, coca-colę, sok owocowy lub mleko i zmierzyć poziom glukozy. Jest to szybki, ale krótkotrwały wzrost poziomu glikemii, w związku z tym należy dodatkowo spożyć węglowodany złożone, np. pieczywo, i powtórzyć pomiar po ok. 60 min.

Niedobór insuliny prowadzi do hiperglikemii (wysokie stężenie poziomu cukru we krwi: ponad 300-400 mg/dl), która objawia się: wysychaniem błon śluzowych jamy ustnej, nadmiernym pragnieniem, wielomoczem, ogólnym osłabieniem, świądem skóry, głębokim, przyśpieszonym oddechem, głębokim odwodnieniem, niskim ciśnieniem krwi, przyśpieszonym tętnem i obniżoną temperaturą ciała. Krótko mówiąc, jest to również stan zagrożenia życia.

Reżim dietowy - tak określa się zasady dotyczące żywienia, których pacjent cukrzycowy musi bezwzględnie przestrzegać. Jak ułatwić ich stosowanie?

Nieprawidłowe odżywianie w cukrzycy skutkuje powikłaniami, m.in.: nefropatią, retinopatią, angiopatią, neuropatią. Dlatego też celem dietoterapii w cukrzycy jest zapobieganie powikłaniom przewlekłym poprzez utrzymanie normoglikemii w organizmie. Zachęcam wszystkich chorych na cukrzycę do żywienia według tzw. wymienników węglowodanowych (WW), gdzie jeden wymiennik to 10 g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika pokarmowego). Niezbędne do tego są tablice, w które pacjent powinien być wyposażony w poradni; można je znaleźć w internecie, wpisując w wyszukiwarce „tabele wymienników węglowodanowych”. Za ich pomocą z łatwością da się zbilansować jadłospis tak, aby nie dopuścić do niedoborów pokarmowych. Opublikowano również bezpłatną aplikację mobilną „kalkulator wymienników”. Dodam jeszcze, że dieta cukrzycowa to po prostu prawidłowe odżywianie - można ją polecić każdemu.

Dziękuję za rozmowę.

Echo Katolickie 1/2016

opr. ab/ab