Cukrzyca - jak zapobiegać, jak z nią żyć

Sabrina Rampazzo

Cukrzyca – jak zapobiegać, jak z nią żyć

ISBN: 978-83-7660-301-8
Wydawnictwo Jedność
Ilość stron: 60
Oprawa: miękka, kolorowe zdjęcia
Format: 135x190 mm
www.jednosc.com.pl

fragment książki:

O cukrzycy

Aby żyć z cukrzycą bez nadmiernych komplikacji, chory powinien poddać się badaniom lekarskim po to, by lekarze mogli postawić właściwą diagnozę, a następnie winien zapoznać się z symptomami chorobowymi.

Cukrzyca trzustkowa jest chroniczną chorobą zwyrodnieniową charakteryzującą się podniesionym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemia) oraz innymi zaburzeniami metabolicznymi, które są konsekwencją całkowitego niedoboru insuliny (cukrzyca typu 1) albo względnego niedoboru insuliny (cukrzyca typu 2).

Ze względu na stopniowy wzrost liczebności diabetyków oraz wydłużanie się ludzkiego życia cukrzyca staje się jedną z poważniejszych współczesnych chorób, mimo coraz doskonalszych metod leczenia.

Przede wszystkim stres towarzyszący codziennym obowiązkom jest przyczyną długotrwałych komplikacji towarzyszących cukrzycy, takich jak zaburzenia wzrokowe, nerkowe, systemu nerwowego i przede wszystkim miażdżyca tętnic z klasycznymi symptomami (z kardiopatią niedokrwienną, zwyrodnieniem naczyń krwionośnych mózgu itd.).

W świetle tych rozważań wyraźnie widać konieczność wczesnego postawienia prawidłowej diagnozy, co pozwala jak najszybciej ustalić sposób leczenia. Zdiagnozowanie cukrzycy na wczesnym etapie umożliwia łatwiejszą kontrolę przebiegu choroby i w dużym stopniu łagodzi ewentualne komplikacje chorobowe.

Klasyfikacja i leczenie cukrzycy

Istnieją dwa typy cukrzycy leczone różnymi metodami. W przypadku tej choroby trzeba działać na kilku frontach i skoncentrować się na wyborze zdrowej diety, na regularnej aktywności fizycznej oraz na leczeniu farmakologicznym.

Klasyfikacja: cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 1: nazywana również cukrzycą insulinozależną, na ogół dotyczy osób poniżej 30. roku życia z genetycznymi predyspozycjami. Jej podłożem jest przewlekły, autoimmunologiczny proces chorobowy, który wyniszcza powoli komórki trzustki produkujące insulinę. Klinicznymi symptomami są: hiperglikemia, glikozuria (inaczej cukromocz, nadmierne stężenie glukozy w moczu) oraz polidypsja (zwiększone pragnienie), polifagia (żarłoczność, wilczy głód), poliuria (inaczej wielomocz – częste i obfite oddawanie moczu), wychudzenie. Cukrzyca typu 2: nazywana również cukrzycą insulinoniezależną, na ogół dotyczy osób w średnim i zaawansowanym wieku z genetycznymi predyspozycjami i jest często konsekwencją nadwagi albo otyłości. Przyczyną cukrzycy typu 2 jest pierwotna oporność na insulinę, co prowadzi do mniejszego wykorzystania glukozy w mięśniach i w wątrobie.

W cukrzycy typu 2 hiperglikemia przebiega łagodniej niż w cukrzycy typu 1 i prawie zawsze bezobjawowo, co jest przyczyną późnego zdiagnozowania choroby, kiedy już diabetyk cierpi na powikłania chorobowe.

Dieta w cukrzycy trzustkowej

Czym jest glikemia?

Jest stężeniem glukozy we krwi. Wartość normalna: 70–110 mg/dl.

Leczenie cukrzycy opiera się na trzech podstawowych elementach: na diecie żywieniowej, na aktywności fizycznej oraz na leczeniu farmakologicznym (insuliną albo doustnymi lekami hipoglikemicznymi dostosowanymi do typu cukrzycy). Liczne badania kliniczne wykazują ważność diety żywieniowej, która u wielu diabetyków może podnieść poziom glukozy do stanu normalnego. Natomiast u pacjentów, którzy zażywają leki farmakologiczne, dieta jest ważnym czynnikiem wspomagającym leczenie i może przyczynić się do radykalnego zmniejszenia lekarstw.

Oto cele dietoterapii u diabetyków:

• Osiągnąć i utrzymać stężenie glukozy we krwi na poziomie normalnym lub możliwie najbliżej takiej wartości, co zapobiega komplikacjom chorobowym albo je łagodzi.

• Osiągnąć i utrzymać odpowiedni poziom lipidów (wskaźniki cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, cholesterolu HDL), co zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej.

• Osiągnąć i utrzymać normalny poziom ciśnienia tętniczego, aby zapobiec powikłaniom naczyniowym.

• Zmienić nawyki żywieniowe i styl życia, aby uniknąć chronicznych powikłań chorobowych oraz zmniejszyć ryzyko otyłości, dyslipidemii, chorób naczyniowo-sercowych, nadciśnienia i zaburzeń w pracy nerek.

• Poprawić ogólny stan zdrowia poprzez zrównoważoną dietę oraz adekwatny program aktywności fizycznej. Regularna aktywność fizyczna jest pierwszym krokiem do skutecznego leczenia cukrzycy.

• W przypadku ludzi młodych chorych na cukrzycę typu 1 umożliwić normalny wzrost i rozwój, zapewniając im potrzebną opiekę, leczenie farmakologiczne, zdrową dietę i regularny ruch.

• Edukować pacjentów leczonych insuliną albo preparatami z insuliny (które stymulują produkcję insuliny). Chodzi przede wszystkim o informacje dotyczące zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej, metod leczenia i zapobiegania hipoglikemii.

Przy ustalaniu diety dla diabetyków trzeba uwzględnić fizjologiczne, biochemiczne i żywieniowe uwarunkowania pacjenta. Sukces diety zależy również od współpracy pacjenta i jego rodziny z dietetykiem i lekarzem diabetologiem, ponieważ często konieczna jest radykalna zmiana diety oraz stylu życia. Pacjent powinien znać również przebieg choroby oraz wpływ diety na zdrowie. Na kolejnych stronach znajdują się propozycje zdrowej diety i ich objaśnienia.

Czym jest insulina?

To hormon produkowany przez trzustkę, niezbędny do przyswajania składników żywieniowych wprowadzanych do organizmu w jedzeniu.

Umożliwia transport glukozy do wnętrza komórek, czyli decyduje o gospodarce energetycznej.

Czym są doustne leki hipoglikemiczne?

Są specyfikami obniżającymi poziom glukozy we krwi, czyli stymulującymi produkcję insuliny w trzustce i ułatwiającymi działanie insuliny.

Elementy dietetyki

Dieta jest jednym z głównych elementów leczenia cukrzycy. Znając właściwości i składniki jedzenia, diabetyk może wybrać dietę dostosowaną do swoich potrzeb, co w rezultacie zagwarantuje mu ograniczenie lekarstw.

Składniki odżywcze

Składniki odżywcze są obecne w pokarmach. Dostarczają organizmowi energii potrzebnej do wypełniania funkcji życiowych (wzrost, praca mięśni, oddychanie itd.).

Zamiana energii chemicznej dostarczonej w jedzeniu w kalorie jest pracą mechaniczną. Kaloria (cal) i kilokaloria (kcal) są jednostkami miary przetworzonej energii.

składniki odżywcze
węglowodany/glucydy/cukry
tłuszcze/lipidy
proteiny/proteidy
witaminy
sole mineralne
woda
alkohol
składniki odżywcze
1 g węglowodanów = 4 kcal
1 g tłuszczów = 9 kcal
1 g protein = 4 kcal
1 g alkoholu = 7 kcal

Żywność ma różny indeks glikemiczny, czyli powoduje różny wzrost stężenia glukozy we krwi.

Węglowodany

Węglowodany, nazywane również glucydami, są substancjami organicznymi występującymi w produktach zwierzęcych i roślinnych. Głównymi węglowodanami są: glukoza (cukier obecny we krwi), glikogen (odkładany w wątrobie i w mięśniach), skrobia (gromadzona jako rezerwa energetyczna w roślinach) oraz celuloza (podstawowy składnik ścian komórkowych roślin). Te ostatnie odgrywają ważną rolę w żywieniu.

• Monosacharydy są glucydami o najprostszej strukturze. Do tej grupy należy glukoza (obecna w owocach i w krwioobiegu) oraz fruktoza (obecna w owocach i miodzie). Mają one słodki smak i mogą być używane do słodzenia.

• Disacharydy składają się z dwóch molekuł monosacharydów. Przykładem jest laktoza w mleku, sacharoza w zwykłym cukrze używanym do słodzenia, maltoza (cukier słodowy) otrzymywana podczas fermentacji albo trawienia skrobi. Disacharydy mają słodki smak i należą do cukrów prostych.

• Oligosacharydy zawierają maksymalnie 10 jednostek monosacharydów. Występują przede wszystkim w jarzynach. Człowiek nie jest w stanie ich strawić i przyswoić, w związku z czym oligosacharydy fermentują w jelitach i wydzielają gazy, które mogą być przyczyną wzdęć.

• Polisacharydy składają się z ponad 10 molekuł monosacharydów. Do tej grupy cukrów należą: glikogen, skrobia i włókno pokarmowe (błonnik).

Glikogen jest pochodzenia roślinnego. Odkłada się w wątrobie i w mięśniach szkieletowych. Stanowi rezerwę energetyczną potrzebną do utrzymania równowagi cukru we krwi oraz na czas ćwiczeń fizycznych. W produktach pochodzenia zwierzęcego występuje w śladowych ilościach i jest pozbawiony wartości odżywczych.

Skrobia jest obecna w produktach roślinnych. Stanowi rezerwę energetyczną roślin. Jest najważniejszym polisacharydem dla człowieka. Głównymi źródłami skrobi są produkty zbożowe (chleb, makaron, ryż, itd.) oraz ziemniaki.

Włókno pokarmowe jest mieszaniną substancji o charakterze polisacharydowym nieskrobiowym. Włókna występują w produktach roślinnych. Przewód pokarmowy człowieka nie trawi i nie przyswaja ich.

Włókna pokarmowe nierozpuszczalne w wodzie (celuloza, hemiceluloza, lignina) występują w otrębach zbóż. Absorbują wodę, powiększają objętość masy kałowej, przyspieszają przechodzenie treści pokarmowej przez jelita, zmniejszają ciśnienie wewnątrzjelitowe oraz redukują czas kontaktu substancji potencjalnie toksycznych z błoną śluzową jelit. Mają istotne znaczenie dla prawidłowego trawienia (zapobiegają zaparciom oraz zapaleniu jelit). Włókna pokarmowe rozpuszczalne w wodzie (śluzy, gumy, pektyny) łatwo fermentują i tworzą z wodą żel. Spowalniają wypróżnianie gastryczne, przedłużając w ten sposób uczucie sytości, ponadto spowalniają i redukują przyswajanie glucydów i lipidów. Z tych właśnie powodów są zalecane w żywieniu diabetyków, chorych na dyslipidemię aterogenną oraz w dietach odchudzających.

Proteiny

Są zasadniczymi elementami organizmów żywych. Mają rolę strukturalną (budulec mięśni) albo funkcyjną (proteiny w hormonach). Składają się z serii aminokwasów, tworzących łańcuchy i struktury złożone. Istnieje niewiele ponad 20 aminokwasów ważnych dla ludzkiego żywienia, dzielą się one na endogenne i egzogenne. W dietetyce termin „egzogenny” znaczy: „taki, który nie może być syntetyzowany przez ludzki organizm”. Musimy więc przyjmować w jedzeniu aminokwasy egzogenne, podczas gdy nasz organizm produkuje aminokwasy endogenne.

(Sery i produkty mleczne zawierają proteiny o wysokiej wartości biologicznej).

Wartość biologiczna oraz jakość protein zależy od składu aminokwasów. Te o wysokiej wartości biologicznej, tak zwane kompletne, zawierają wszystkie aminokwasy łącznie z egzogennymi i znajdują się w produktach zwierzęcych (w mięsie, rybach, jajkach, mleku i produktach mlecznych). Proteiny, którym brakuje choćby jednego aminokwasu albo te, które nie mają aminokwasów egzogennych, jak na przykład roślinne, mają niską albo niekompletną wartość biologiczną. Połączenie kilku protein niekompletnych w jednym daniu, na przykład jarzyn i produktów zbożowych, poprawia jakość protein z powodu komplementarności aminokwasów.

Tłuszcze albo lipidy

Razem z proteinami i węglowodanami tłuszcze są głównymi składnikami żywych komórek. Pełnią ważne funkcje w organizmie: stanowią rezerwę energetyczną, otaczają i chronią narządy wewnętrzne, transportują witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K).

Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego znajdują się w mięsie i w produktach mięsnych, w rybach, w jajkach, w produktach mleczno-serowych. Tłuszcze pochodzenia roślinnego otrzymuje się z ziaren, z owoców suchych i oleistych.

Tłuszcze spożywcze poprawiają smak potraw. Trzeba przypomnieć, że tłuszcze występują w jedzeniu albo w formie widzialnej (masło, tłuszcz w szynce), albo niewidzialnej (tłuszcz w serach, w ciastkach, w gotowanych daniach, które zostały następnie zamrożone).

Tłuszcze dzieli się na nasycone i nienasycone w zależności od obecności ich głównych składników, jakimi są kwasy tłuszczowe.

TŁUSZCZE NASYCONE
masło, śmietana,
słonina, smalec,
sery, wędliny,
tłuste mięsa,
olej palmowy i kokosowy
MONONIENASYCONE
oliwa z oliwek
WIELONIENASYCONE
olej z ziaren,
tłuszcze rybie,
suszone owoce oleiste
(Najlepiej używać masła surowego. )

Liczne badania kliniczne wykazały zależność między rodzajem tłuszczów przyjmowanych w jedzeniu a chorobami naczyniowo-sercowymi, cukrzycą i otyłością. Tłuszcze nienasycone, występujące w rybach, w olejach z ziaren i w orzechach, dostarczają kwasów tłuszczowych egzogennych z serii omega 3, które pełnią ważną funkcję antyaterogenną, czyli ochronną, w zakresie chorób naczyniowo-sercowych.

Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego – z wyjątkiem tłuszczów rybich – dostarczają tłuszczów nasyconych silnie aterogennych i są to tłuszcze obecne w margarynie produkowanej poprzez chemiczne uwodornienie płynnych olejów roślinnych. Rodzaj kwasu tłuszczowego determinuje również cechy fizyczne tłuszczu. I rzeczywiście, w temperaturze pokojowej tłuszcze bogate w kwasy tłuszczowe nasycone mają konsystencję stałą, podczas gdy tłuszcze bogate w kwasy tłuszczowe nienasycone (na przykład oleje) są płynami. Cholesterol jest tłuszczem, który ma inną budowę niż tłuszcze wymienione powyżej, ale jest tak samo ważny i niezbędny dla struktury błon komórkowych oraz dla syntezy hormonów płciowych itd. Wątroba produkuje ponad 3 cholesterolu obecnego we krwi, resztę dostarczamy w jedzeniu w produktach zwierzęcych, takich jak mięso, ryby, jajka, mleko i produkty mleczne, wędliny.

Witaminy

Są substancjami organicznymi niezbędnymi dla funkcji metabolicznych, wzrostu oraz wydolności organizmu. Niedobór witamin jest przyczyną zespołu specyficznych objawów zwanych hipowitaminozą, którą można wyleczyć, przyjmując brakujące witaminy. Organizm absorbuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach w jelicie cienkim razem z tłuszczami pokarmowymi i ich nadmiar magazynuje z tłuszczami w wątrobie oraz w tkance tłuszczowej. Witaminy rozpuszczalne w wodzie biorą udział w wielu procesach niezbędnych dla życia organizmu. Są łatwo wchłaniane w jelitach i są częściowo syntetyzowane przez florę bakteryjną jelit. Organizm wydala ich nadmiar w urynie.

• Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

Witamina A: wzmacnia skórę, śluzówkę i włókna oka, poprawia ostrość nocnego widzenia i widzenia kolorów, podnosi odporność na infekcje. Jej źródłami są wątroba zwierząt, mleko pełnotłuste, jarzyny ciemno-zielonolistne oraz jarzyny i owoce w kolorze żółtym.

Witamina D: bierze udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej, czyli w mineralizacji kości, sprzyja wzrostowi zębów, zapobiega osteoporozie. Występuje w wątrobie zwierząt, w oleju z wątroby ryb, w mleku i produktach mlecznych, w maśle i w żółtku jajek.

Witamina E: chroni komórki przed procesem utleniania. Występuje przede wszystkim w olejach roślinnych, orzechach, jarzynach z ciemnymi liśćmi, w wątrobie zwierząt i w jajkach.

Witamina K: zapobiega krwotokom i zapewnia prawidłową krzepliwość krwi. Jest obecna w jarzynach zielonolistnych, w wątrobie zwierząt i w olejach roślinnych.

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

Witamina C: działa antytoksycznie i antyutleniająco, zwiększa odporność na infekcje oraz wzmacnia naczynia krwionośne. Występuje głównie w cytrusach i jarzynach zielonych.

Witaminy z grupy B (B1, B2, B6 i B12): ułatwiają przemianę glukozy, wzmacniają system nerwowy, utrzymują prawidłowe funkcjonowanie systemu trawiennego i błony śluzowej, zapobiegają anemii. Występują w drożdżach piwnych, w wątrobie zwierząt, w jajkach, w mięsie i rybach, w zbożowych produktach razowych, w jarzynach zielonolistnych.

Kwas foliowy: ułatwia wzrost i odnowę komórek. Jego niedobór w czasie ciąży może spowodować poważne deformacje płodu. Występuje w drożdżach piwnych, w jarzynach zielonolistnych, w chudym mięsie i w rybach.

Witamina PP, biotyna i kwas nikotynowy: uczestniczą w procesach biologicznych związanych z wykorzystaniem glukozy i tłuszczów. Występują powszechnie w produktach roślinnych i zwierzęcych.

Minerały

Wchodzą w skład komórek, kości i zębów, ale ich roztwór znajduje się we krwi i w płynach międzykomórkowych.

• Główne funkcje i występowanie:

Sód: reguluje przekazywanie impulsów nerwowych oraz odpowiada za prawidłową gospodarkę płynów w organizmie. Występuje przede wszystkim w soli kuchennej.

Potas: działa podobnie jak sód. Występuje w świeżych i suszonych owocach, w mleku, w mięsie i jarzynach.

Wapń: ułatwia mineralizację kości, jest aktywatorem krzepnięcia krwi, uczestniczy w przekazywaniu bodźców nerwowych i w skurczach mięśni. Występuje w mleku i produktach mlecznych, w konserwach rybnych i jarzynach zielonolistnych.

Fosfor: ułatwia mineralizację kości, uczestniczy w procesach biologicznych organizmu. Występuje w mleku i produktach mlecznych, w rybach, w mięsie, w jajkach.

Magnez: bierze udział w mineralizacji kości, ma wpływ na skurcze i rozkurcze mięśni, ponadto łagodzi stany lękowe i depresyjne. Występuje w pieczywie razowym, jarzynach zielonolistnych, orzechach i czekoladzie.

Żelazo: jest głównym składnikiem hemoglobiny. Wzmacnia system immunologiczny. Występuje w mięsie, w rybach, w pieczywie razowym, w jarzynach zielonolistnych.

Chlor, cynk, selen, jod: uczestniczą w wielu reakcjach organizmu. Mają funkcję regulacyjną i wchodzą w skład niektórych hormonów.

Woda

Stanowi około 60% ciała ludzkiego. Dzienne zapotrzebowanie zmienia się w zależności od klimatu i od aktywności fizycznej. Zaleca się pić dziennie przynajmniej 1,5–2 litry wody. Uczucie pragnienia jest mechanizmem kontrolnym nawodnienia organizmu. System ten jest skuteczny u młodych i dojrzałych, ale zawodzi u ludzi starszych, którzy z tego powodu narażeni są na odwodnienie.

Gazowana czy niegazowana?

Obojętne, ponieważ żadna nie ma kalorii i nie powoduje tycia.

Alkohol

Jest przyswajany bardzo szybko, dostarcza wyłącznie kalorii i nie ma żadnej wartości odżywczej. Jest metabolizowany w wątrobie. Nadmierne picie alkoholu może spowodować poważne zaburzenia centralnego układu nerwowego.

Spożywanie w niewielkich ilościach, szczególnie wina czerwonego, chroni przed chorobami układu krążenia ze względu na obecność polifenoli.

opr. aś/aś