Exempla - materiały praktyczne dla dzieci przedszkolnych i klas I-II
Cel: wytłumaczyć dzieciom symbolikę różnych figur obecnych w szopce, a przez to wejść głębiej w tajemnicę narodzenia Syna Bożego i ukazać, że cały świat powinien Go poznać - stąd obecność nie tylko figur ludzi, ale zwierząt i ptaków. Wprowadzamy rozróżnienie między kolędą a pastorałką. Mottem katechezy są słowa kolędy: "Wszystko stworzenie śpiewaj Panu swemu".
Wskazania: gromadzimy dzieci wokół szopki, zwracamy szczególną uwagę, aby młodsze i mniejsze dzieci stały jak najbliżej szopki. Stosowne jest zaśpiewać z dziećmi znaną kolędę. Jeżeli jest to możliwe, proszę przypomnieć dzieciom kolędę: "Gdy Boży Syn w żłóbeczku swym..." (Katecheta nr 11/1999, s. 48).
Pomoce:
W czasie świąt Bożego Narodzenia śpiewamy kolędy. Są to radosne pieśni, które mówią, że wszyscy cieszymy się z przyjścia na świat Pana Jezusa. Wy już znacie dużo kolęd. Te najbardziej popularne śpiewacie razem z rodzicami w domu, przy choince. Kto was nauczył kolęd i jakie znacie kolędy?
(Dowiemy się, kto dbał o tradycję w domu rodzinnym i jaki jest repertuar rodzinny).
Jest jeszcze sporo kolęd, które nazywamy pastorałkami. W czasie Mszy św. nie śpiewamy pastorałek. Ich miejsce jest właśnie podczas takich spotkań jak nasze. Zaśpiewam wam teraz jedną z takich pastorałek. Posłuchajcie.
(Proponuję zaśpiewać dzieciom: "Kaczka pstra"). [ 1 ]
Wyobraźcie sobie, że ta pastorałka ma już ponad 150 lat! Dziwne to jest, że przy żłóbku śpiewa się o kaczuszce, gęsiorku, czyżyku, słowiku, skowronku i wróbelku. Są to pastorałki napisane specjalnie na Jasełka, czyli takie przedstawienia o Bożym Narodzeniu. W każdym kraju ludzie różnie wyobrażają sobie noc Bożego Narodzenia. Przynieśliśmy ze sobą rozmaite zabawki, które wyobrażają zwierzątka i ptaszki. W czasie naszego spotkania będziemy wkładać nasze zabawki do żłóbka.
Jest u nas taki zwyczaj, że wigilijny stół nakrywa się białym obrusem, a pod nim kładzie się trochę siana. W pokoju pachnie wtedy tak, jakbyśmy byli na łące albo w stodole, w której przechowuje się siano dla zwierząt. To jest taki starodawny zwyczaj, aby wierzący nie zapomnieli, że Pan Jezus urodził się w stajence i że pachniało mu siano. Nawet ktoś ułożył taką kolędę.
(Śpiewamy z dziećmi pierwsze dwie zwrotki kolędy: "Jezus malusieńki").
Dzieci, które mieszkają na wsi doskonale wiedzą, że na sianie wspaniale można pohasać. Niektóre z nich specjalnie wchodzą do stodoły i skaczą po nim jak na batucie. Dzieci z miasta też wiedzą, jak pachnie siano. To, które mamy w naszym żłóbku zostało położone po to, aby ludzie pamiętali, że Jezus narodził się w ubóstwie, w stajni, gdzie były zwierzęta.
Istnieje wiele takich żłóbków, w których są umieszczone figurki różnych zwierząt i ptaków. Zaglądamy do żłóbka! Jakie zwierzątka widzicie?
(Dzieci będą wyliczały: owieczki, krówki, wielbłądy, osiołki... Jeżeli w żłóbku znajdują się figurki innych zwierząt, ptaków to tym lepiej dla prowadzącego).
Zaśpiewam wam teraz specjalną pastorałkę [ 2 ] o zwierzątkach i ptaszkach, które przyszły do żłóbka. Uważnie słuchajcie, o jakich zwierzętach i ptakach jest mowa, gdyż będziemy musieli wstawić je o szopki.
1. Do Betlejem, do żłóbeczka
przyszła kózka i owieczka.
Kózka mała zabeczała,
Owca mała wtórowała:
Me, me, me, Dzieciątko,
małe Pacholątko!
Baw się z nami, owieczkami,
poskacz z nami, koziołkami.
Hej, kolęda, kolęda! (2x)..
2. Do Betlejem, do stajenki
przyszły nocą dwie sarenki.
Nóżkami zatupały,
ludzkim głosem zawołały:
Be, be, be, Dzieciątko,
małe Pacholątko!
Baw się z nami, sarenkami,
ucieszymy Cię śpiewakami.
Hej, kolęda, kolęda! (2x)
3. Do Betlejem, do Dzieciątka
przeszły ptaszki i zwierzątka
Zaćwierkały, zapiszczały:
Lulajże nam, Jezu mały!
Pi, pi, pi, Dzieciątko,
małe Pacholątko!
Baw się z nami, ptaszeczkami,
baw się z nami, zwierzątkami.
Hej, kolęda, kolęda! (2x)
O jakich zwierzętach i ptaszkach mówi ta pastorałka?
(Dzieci na pewno zapamiętają. Wspólnie z nimi wkładamy figurki do szopki).
Zwierzęta i ptaki też się cieszą, że Jezus przyszedł na świat. Nie znamy ich radości, bo jesteśmy ludźmi, ale Bóg stworzył wszystko stworzenie i ono na swój sposób chwali swego Stwórcę. W jednej z kolęd śpiewamy takie słowa (śpiew):
Jest taka pastorałka, [ 3 ] którą napisał bardzo dawno temu ks. Michał Mioduszewski. Mówi ona o tym, że do Jezusa przyleciało mnóstwo ptaków, które śpiewały i grały jak prawdziwa orkiestra. Posłuchajcie niektórych zwrotek (śpiewamy lub recytujemy):
9. Ptacy też wspomnieli,
Co przedtem umieli,
Gdyż fraktem śpiewają,
Na muzyce grają.
10. Skowronek dyszkantem,
A sikora altem,
Wróbel zaś tenorem,
Gawron jest kantorem.
11. Żuraw organistą,
A bocian lutnistą,
Sroka gra w cymbały,
Wrona zaś w regały.
12. A kaczor na flecie,
Gąsior na klarnecie;
Kos skrzypki szykuje,
Kruk smyczek smaruje.
13. Bąk dudy nadyma,
Sowa puzon trzyma,
Dudek w szałamaje,
Łabędź takty daje.
(Warto wytłumaczyć niezrozumiałe słowa).
Autor tej kolędy znał się na muzyce, na instrumentach i na orkiestrze. Pragnął, aby wierzący zrozumieli, że cały świat - ludzie, zwierzęta, ptaki cieszą się i chwalą Stwórcę. Dlatego w wielu kolędach i pastorałkach śpiewamy o rozmaitych ptakach i robaczkach - muzykantach, o bydlątkach, o owieczkach, o osiołku, o wielbłądach, a w szopce umieszcza się te figurki.
Każdy z nas raduje się z Bożego Narodzenia i dlatego w niektórych szopkach znajdują się figurki różnych ludzi, którzy są znani wszystkim Polakom, a nawet całemu światu. Taką osobą jest Ojciec św. Jan Paweł II, niektórzy biskupi i księża. Myślę, że możemy również zobaczyć w szopce swoją mamę i tatę, siostrę i brata, "(...) tych, których bardzo kochamy, i tych, których kochamy jeszcze za mało..." Wszyscy przychodzimy dzisiaj pokłonić się małemu Panu Jezusowi, a najwięcej w szopce jest dzieci.
(Jeżeli szopka jest duża, wchodzimy do niej razem z dziećmi. Pozwólmy dzieciom dotknąć figur, siana, figurki Jezusa. Przecież szopka nie jest muzeum! Eksponaty mają służyć dzieciom, aby zrozumiały prawdę o Wcieleniu Syna Bożego, którego chwali wszelkie stworzenie. W czasie "zwiedzania szopki" śpiewamy cztery zwrotki kolędy: "Gdy śliczna Panna").
1 Kolędować Małemu. Śpiewnik kolęd dziecięcych. Oprac. J. Węcowski, Warszawa 1992, s. 393.
2 Do Betlejem, do żłóbeczka, sł. W. Grodzieńska, muz. B. Niewiadomska, w: Kolędować Małemu..., Warszawa 1992, s. 169-170.
3 Weselcie się ludzie, sł. ks. M. Mioduszewski, w: Kolędować Małemu..., Warszawa 1992 (zwrotki 9-13), s. 334.
opr. ab/ab