Orzeczenie nieważności małżeństwa w Kościele katolickim a rozwód cywilny

Wszelkie działania i stosunki prawne, oraz powstałe z tego tytułu zobowiązania pociągają za sobą konieczność właściwych regulacji prawnych, przewidzianych przepisami prawa.

W każdej społeczność, istnieją reguły prawne, które określają zasady praworządnego postępowania. Również w Kościele Katolickim obowiązuje Kodeks Prawa Kanonicznego, w którym zostały zdefiniowane kanony współżycia społecznego. Kodeks Prawa Kanonicznego został promulgowany przez papieża Jana Pawła II, konstytucją apostolską Sacrae discipline leges w 1983 roku. Przepisy kodeksowe mają moc prawa obowiązującego i funkcjonują do dzisiaj.

W społeczności „świeckiej” w sposób błędny funkcjonują terminy „rozwód kościelny”, „unieważnienie małżeństwa”. Stosowanie takiego nazewnictwa jest niewłaściwe i niezgodne z terminologią prawno-kanoniczną. Kanonistyka odrzuca te pojęcia, gdyż są one błędne, natomiast ewentualne ich przyjęcie sankcjonowałby konsekwencje prawne przewidziane prawem cywilnym. Niezależnie od tego prawo cywilne, jaki i prawo kanoniczne, przyjmują, iż małżeństwo to umowa, specyficzny kontrakt miedzy mężczyzną i kobietą. W swojej doktrynie kanonistyka podkreśla, bardzo istotny element małżeństwa, który jest obcy prawu świeckiemu, a mianowicie sakramentalność tej umowy. Prawo Kanoniczne, w oparciu o nauczanie Soboru Watykańskiego II, stanowi, kan. 1055 - § 1. Małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu.§ 2. Z tej racji między ochrzczonymi nie może istnieć ważna umowa małżeńska, która tym samym nie byłaby sakramentem.

Kościelne postępowanie sądowe o nieważność małżeństwa, różni się od procesu cywilnego. Odmienność tych obu postępowań sądowych rozciąga się począwszy od nazewnictwa, poprzez przyczyny i skutki.

Prowadzenie procesu o nieważność małżeństwa nie należy w żadnym wypadku utożsamiać z postępowaniem rozwodowym. W cywilnym postępowaniu sądowym na skutek zupełnego i trwały rozkład pożycia małżeńskiego( zob. art., 56 § 1 k r. o. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód), w sytuacji braku chęci pogodzenia się współmałżonków i zaistnienia wyżej wymienionych okoliczności, Sąd Cywilny orzeka rozwiązanie węzła małżeńskiego. Oznacza to, że po pewnym czasie trwania małżeństwa, ważnie w świetle prawa cywilnego zawartego, w konsekwencji jakiegoś działania, ma miejsce ustanie tego małżeństwa.

Inaczej ta sama okoliczność jest rozstrzygana przez Trybunały Kościelne. W takim przypadku Sąd Kościelny wydaje wyrok, stwierdzający, że dane małżeństwo w ogóle nie zaistniało, mimo iż zostały zachowane kanony, co do formy kanonicznej. Orzeczenie nieważności małżeństwa nie narusza, nauki Kościoła o nierozerwalności małżeństwa. Prawo Kanoniczne stanowi, iż kan. 1141 KPK 83 - Małżeństwo zawarte i dopełnione nie może być rozwiązane żadną ludzką władzą i z żadnej przyczyny, oprócz śmierci. Przy ustalanie przyczyn nieważności, uwaga Sądu Kościelnego skupiona jest zasadniczo na wydarzeniach przedślubnych. Na wykazaniu, że niezdolność lub jej symptomy, bądź też inny tytuł nieważności istniał już przed ślubem.

Wyrażenie zgody małżeńskiej w prawie kanonicznym, aby mogło być przyczyna sprawczą małżeństwa musi być zgodne z prawem naturalnym, oraz wymogami prawa kanonicznego. Wynika, więc z tego, że prócz dojrzałości i wiedzy o małżeństwie, ważność tej umowy uzależniona jest od zgody wewnętrznej, która w tym samym czasie winna być wyrażona na zewnątrz. Kanonistyka, suponuje, iż kan. 1101 - § 1. Domniemywa się, że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa.

Wartość tego aktu woli kontrahentów, podkreśla dalej Kodeks w kolejnych przepisach dotyczących zgody małżeńskiej, kan. 1104 -§ 1. Do ważnego zawarcia małżeństwa konieczne jest, by nupturienci byli równocześnie obecni, bądź osobiście, bądź też przez pełnomocnika.§ 2. Zgodę małżeńską nupturienci powinni wyrazić słowami, a gdy nie mogą mówić, równoznacznymi znakami. W związku z tym, proces kanoniczny ma na celu ustalenie, stanu fizycznego, wolitywnego i umysłowego stron w chwili wyrażanie przez nich zgody małżeńskiej, czyli określenie zdolność podmiotu do podjęcia tej czynności prawnej.

Z względu na te okoliczności ustawodawca kościelny, sformalizował podstawy, w oparciu, o które można prowadzić proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Takie przesłanki prawne, zostały pogrupowane na: -przeszkody kanoniczne, -wady zgody małżeńskiej, -brak formy kanonicznej. Każda z tych okoliczności, daje sposobność prowadzenia procesu o orzeczenie nieważności małżeństwa, według ściśle określonego sposobu postępowania(proces może być toczony w trybie zwyczajnego proces spornego, bądź procesu opartego na dokumentach).

Ewentualność postępowania sądowego jest uzależniona od właściwego określenia podstawy prawnej, gdyż jej istnienie, stanowi przyczynek sporządzenia skargi powodowej i wniesienie jej do właściwego Trybunału Kościelnego.

Możliwość prowadzenia procesu, to umożliwienie nawrócenia i powrotu na drogę chrześcijańskiego życia tych, którzy odeszli lub oddalili się do Kościoła ze względu na nie uregulowana sytuacje prawno-kanoniczna swoja lub osoby, z którą są związane. Jest to również realizacja priorytetowego celu, jakim jest zbawienie dusz, które zawsze winno być w Kościele najwyższym prawem.

opr. mg/mg