Historia Starego Testamentu

Giacomo Perego

ABC o Biblii

ISBN: 978-83-7318-814-3

wyd.: WAM 2007

Historia Starego Testamentu

Stary Testament podzielony jest na cztery wielkie części: Pięcioksiąg, zawierający pierwszych pięć ksiąg Pisma; księgi historyczne, które opowiadają o wydarzeniach mających miejsce pomiędzy wejściem do Ziemi Obiecanej a czasami oczyszczenia świątyni, za panowania Mahabeuszy; księgi prorockie, zawierające słowa oraz dzieje proroków, które towarzyszyły historii Izraela — przed, w czasie i po niewoli; i w końcu księgi mądrościowe, których

dość złożona redakcja sięga korzeniami początków historii Izraela, a kończy się u progu Nowego Testamentu. Zanim zatrzymamy się przy tych czterech aspektach, przyjrzyjmy się nieco historii, stanowiącej tło dla tych wydarzeń, aby poprawnie interpretować poszczególne księgi.

„Ojciec mój, Aramejczyk błądzący”

W pierwszych pięciu księgach Biblii ukazane jest źródło tożsamości Izraela. Jest to wielka refleksja teologiczna i mądrościowa, w której zawarte są dzieje pojedynczych osób oraz rodów, ludzi, którzy w namacalny sposób doświadczyli obecności Boga. Tekst ten zawiera dwa jednoczące bieguny: wydarzenie Wyjścia, ukazane jako prawdziwy i rzeczywisty „poród”, który daje Izraelowi światło wraz z dokładnie określoną tożsamością oraz misją, a także obietnicę skierowaną do patriarchów: Abrahama, Izaaka i Jakuba. Obok daru, w postaci ziemi oraz licznego potomstwa, Bóg składa im obietnicę trwałego błogosławieństwa, przenoszonego z pokolenia na pokolenie. W tej pierwszej fazie trudno jest wyróżnić teologiczną rekonstrukcję pojedynczych faktów historycznych. Czytelnik zaproszony jest do przejścia przez głęboką refleksję wiary na tle wielkiego imperium egipskiego.

Od sędziów do królów

Około XIII wieku przed Chrystusem Palestynę zamieszkuje dwanaście pokoleń zrodzonych z synów Jakuba. Początkowo utrzymują one swoją niezależność, potem zaś, wobec zagrożenia ekspansją Filistynów, zaczynają łączyć się ze sobą, w poczuciu potrzeby posiadania jednego punktu odniesienia, a mianowicie króla. Autorzy natchnieni nie wykazują wielkiego entuzjazmu względem tego wyboru, który mógł doprowadzić do zepchnięcia na dalszy plan wymogu zawierzenia się Bogu przez ojców. Po panowaniu Saula w monarchii nastąpił okres silnej konsolidacji pod przewodnictwem Dawida (XI—X wiek przed Chrystusem), który wykorzystał wewnętrzny kryzys Egiptu do zjednoczenia dwunastu pokoleń Izraela. Punktem odniesienia stało się neutralne miasto, nienale-żące do żadnego z dwunastu pokoleń, czyli Jerozolima. W krótkim czasie miasto to stało się ostoją narodu, zarówno polityczną, jak i religijną. Lecz zaradność ojca nie znalazła kontynuacji w synu Salomonie. Ten zaś, ukazywany w tekstach jako król mądry i pokojowy, nie okazał się dobrym zarządcą. Jego system podatkowy oraz nie do końca przemyślane przymierza zrodziły nawarstwiające się niezadowolenie, doprowadzając do rozpadu, po jego śmierci, królestwa na dwie części. W ten sposób zaistniały dwa, wrogo nastawione do siebie królestwa, osłabione dodatkowo wzajemnym podziałem.

Niewola w Asyrii

Królestwo Północne (czyli Izraelskie) odpierało presję wielkich imperiów do 722 roku przed Chrystusem; Królestwo Południowe (czyli Judzkie) dłużej utrzymało swoją autonomię, bowiem aż do 587 roku przed Chrystusem. Autorzy natchnieni przypisują winę za porażkę królom, bowiem siła lub słabość panujących zależą od ich moralnego i religijnego postępowania. Niestety, według autorów, władcy są zwykle daleko od Boga, niezdolni do uwolnienia się od czysto ludzkich spekulacji. Mimo to Bóg, głosem proroków: Eliasza, Elizeusza, Izajasza (Iz 1 — 39), Jeremiasza, Amosa, Ozeasza niestrudzenie wzywa do nawrócenia. Prorocy jednak, choć przemawiali głosem pełnym cierpienia, bólu, ale też i miłości, nie zostali wysłuchani.

Niewola: czas owocnego cierpienia

Osłabione podziałem politycznym oraz niewiernością religijną dwa bliźniacze królestwa nie zdołają stawić czoła presji z zewnątrz. Królestwo Północne upada pod naporem potęgi asyryjskiej (722 rok przed Chrystusem). Natomiast Królestwo Południowe ulega wojskom babilońskim (587 rok przed Chrystusem). W ten sposób spełnia się przepowiednia proroków, zmierzająca do wewnętrznego przebudzenia ludu. Izrael wchodzi w okres ciemności, która jednak okazuje się niezwykle cenna. Dramatyczna utrata ziemi, monarchii, świątyni zmusza wypędzonych do głębokiej refleksji, by mogli odnaleźć utraconą tożsamość. W ciszy niewoli „mała reszta” gromadzi pamiątki działania Boga, odtwarza historię w nowym świetle, ugruntowuje w sercach wygnańców podstawy tożsamości oraz świadomość wybrania, przygotowując fundament pod przyszłe kroki synów Izraela. Jest to czas, w którym przybiera swój kształt Tora, pierwszych pięć ksiąg Pisma Świętego. Prorocy, którzy dotąd poruszali serca do nawrócenia, towarzyszą teraz wygnańcom swoją obecnością, aby ich pocieszyć, wzbudzić w nich nadzieję i odwagę.

Powrót i odbudowa

Z nadejściem mocarstwa perskiego Ten plan objawienia urzeczywistnia

nastaje możliwość powrotu. W 538 się przez czyny i słowa wewnętrznie
roku przed Chrystusem król Persji, Cyrus, wydaje edykt zezwalający Izraelitom na powrót do Jerozolimy oraz na odbudowę świątyni. Nie brakuje nadziei oraz wielkiego entuzjazmu, lecz zderzenie z rzeczywistością zmusza wygnańców do realizmu. Jerozolima bowiem nie jest gotowa do przyjęcia 50 tysięcy nowych mieszkańców. Ci, którzy podczas niewoli uprawiali ziemie, nie byli gotowi do oddania ich, podczas gdy rządzącym i kapłanom zależało na pozostawieniu dotychczasowego stanu. Odbudowa świątyni oraz murów Jerozolimy postępuje coraz wolniej. Potrzeba będzie głosu otuchy ze strony proroków (Aggeusza, Zachariasza i Malachiasza), którzy dodadzą odwagi oraz ujawnią hipokryzję tych, którzy zamiast kierować uczciwie narodem, dbają o własne interesy. Apel proroków będzie stanowił dobry grunt pod wielkie reformy Ezdrasza i Nehemiasza, którzy postawią w centrum przestrzeganie Prawa, dodając ludowi sił do stawienia czoła przyszłym próbom.

Aleksander Wielki i imperium greckie

W roku 333 przed Chrystusem Aleksander Wielki zdobywa Syrię i Palestynę. Prowadzi to do nieuniknionego zderzenia się z nową kulturą, religią oraz „fascynującymi” zwyczajami. W 167 roku przed Chrystusem Antioch IV Epifanes siłą rozpoczyna hellenizację Judy, narzucając kult Jowisza Olimpijskiego. Wielu odrzuca nowy kult, inni dają się przekonać, jeszcze inni poddają się z lęku, przy czym ci pierwsi płacą za wierność własną krwią. Napięcie prowadzi do wybuchu zbrojnego powstania w imię dochowania wierności Bogu. Na jego czele staje kapłan Matatiasz oraz jego synowie Machabeusze. W roku 164 Juda Machabeusz odzyskuje Jerozolimę oraz oczyszcza świątynię. Jednak następne lata nie będą łatwe. Przewodnicy narodu będą łączyć wiarę w Boga ze swymi interesami politycznymi, tracąc wiarygodność i autorytet. Na tym tle powstaną niektóre ruchy, stawiające sobie za cel oczyszczenie Izraela. Do nich należą faryzeusze, którzy proponują odnowiony sposób przestrzegania Prawa, oraz propagujący pustynne życie esseńczycy. Ci zaś gardzą świątynią, która zresztą i tak już straciła swe pierwotne znaczenie. Natomiast przy władzy pozostają uwikłani w interesy polityczne saduceusze. W międzyczasie, na scenie zaczyna pojawiać się cień innego wielkiego imperium: rzymskiego. W roku 63 przed Chrystusem Pompejusz dokonuje najazdu i zdobywa Jerozolimę.

opr. aw/aw