Apokryfy Nowego Testamentu

Spis treści i przedmowa

Apokryfy Nowego Testamentu

pod redakcją ks. Marka Starowieyskiego

APOKRYFY NOWEGO TESTAMENTU

tom I
Ewangelie apokryficzne
Opowiadania o Jezusie, Maryi, Józefie i Janie Chrzcicielu

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003



Spis treści

tom 1/1

Przedmowa 5
Wykaz skrótów 8
1. Skróty apokryfów 8
2. Skróty dzieł serii i czasopism cytowanych 10
Współpracownicy tomu 15
Rozdział I. Wstęp — ks. Marek Starowieyski 19
1. Wstęp ogólny do apokryfów Nowego Testamentu 19
a. Nazwa 19
b. Apokryfy, nowy gatunek literacki? 27
c. Cel powstawania apokryfów 31
d. „Życie” apokryfów 39
e. Znaczenie apokryfów 43
f. Badania nad apokryfami 53
2. Ewangelie apokryficzne — Wstęp ogólny 60
a. Ewangelie apokryficzne 60
b. Stan zachowania Ewangelii apokryficznych i układ niniejszego tomu 64
3. Apokryfy w ocenie pisarzy wczesnochrześcijańskich  
— ks. Marek Starowieyski, ks. Jerzy Banak 70
Rozdział II. Fragmenty 85
A. Agrafa — przekł i oprac. ks. Marek Starowieyski 86
1. Agrafa zawarte w Nowym Testamencie 88
2. Agrafa i uzupełnienia w rękopisach Ewangelii 89
3. Agrafa u Ojców i pisarzy kościelnych 91
4. Agrafa liturgiczne 96
B. Zaginione Ewangelie 98
1. Ewangelie judeochrześcijańskie — przekł. i oprac. ks. Marek
Starowieyski
98
a. Ewangelia Hebrajczyków 99
b. Ewangelia Ebionitów 114
2. Inne Ewangelie zachowane fragmentarycznie — przekł. i oprac.
ks. Marek Starowieyski
118
a. Ewangelia Andrzeja 118
b. Ewangelia Apellesa 118
c. Ewangelia Bardesanesa 119
d. Ewangelia Bazylidesa 119
e. Ewangelia Cerynta 119
f. Ewangelia Doskonałości 119
g. Ewangelia Dwunastu 120
h. Ewangelia według Egipcjan 121
i. Ewangelia Ewy 122
j. Ewangelia Filipa 123
k. Ewangelia Judasza Iskarioty 124
l. Ewangelia Maniego 124
m. Ewangelia Marcjona 124
n. Ewangelia według Marii Magdaleny 125
o. Ewangelia siedemdziesięciu 125
p. Ewangelia żywa 125
r. Genna Marias 126
s. Księga czterech kątów i czterech zawiasów świata 126
t. Pytania Marii [Magdaleny] 126
u. Tradycje [Ewangelia] Macieja 126
w. Wspomnienia Apostołów (Memoria Apostolorum) 128
3. Tajemna Ewangelia Marka — przekł. i oprac. Michał Wojciechowski 129
4. Fragmenty Ewangelii niekanonicznych zachowane na papirusach —
przekł. i oprac. ks. Marek Starowieyski
135
a. Papirus Oksyrhynhos (V) 840 136
b. Papirus Egerton 2 136
c. Papirus berliński inw. 11. 710 136
d. Papirus z Fayum 142
e. Papirus kairski nr 10. 735 143
f. Papirus Oksyrhynchos (X) 1224 143
g. Papirus Merton 51 144
C. Inne tradycje pozakanoniczne dotyczące Jezusa 146
1. Najstarsze tradycje chrześcijańskie 147
a. Zbiór Testimoniów z I w. — przekł. M. Starowieyski 147
b. Z Wniebowstąpienia Izajasza — przekł. ks. S. Kur, R. Zarzeczny SJ 148
c. Z Listu Apostołów — przekł. ks. S. Kur 151
d. Z Ód Salomona, Oda 19 — przekł. ks. M. Starowieyski 154
e. Z Wyroczni Sybillińskich — przekł. W. Appel 156
2. Najstarsze tradycje gnostyckie 158
a. Z Barucha Justyna gnostyka — przekł i oprac. ks. M. Starowieyski 158
b. Z Pistis Sofia — przekł. i oprac. ks. Roman Szmurło 159
3. Teksty z tradycji hebrajskich dotyczących Jezusa  
— przekł i oprac. ks. Krzysztof Bardski 163
4. Teksty o Jezusie u pisarzy muzułmańskich 170
a. Z Koranu — oprac. ks. Rafał Markowski, ks. Marek Starowieyski 170
b. Agrafa u pisarzy muzułmańskich 177
5. Ewangelia Tomasza — przekł. ks. W. Myszor, A. Dembska,
oprac. ks. W. Myszor, logia z Oksyrhynchos — przekł. i oprac.
ks. M. Starowieyski
180
Rozdział III. Apokryfy obejmujące całość życia Chrystusa 203
1. Ewangelia gruzińska — przekł. św. archim. Grzegorz Peradze,
ks. Marek Starowieyski
204
2. Ewangelia arabska Jana — ks. Marek Starowieyski 230
3. Ewangelia Barnaby — ks. Marek Starowieyski 246
Rozdział IV. Ewangelie dzieciństwa 265
1. Protoewangelia Jakuba — ks. Marek Starowieyski 266
2. Ewangelia Pseudo-Mateusza — ks. Kazimierz Obrycki, wstęp i komen. ks. Marek Starowieyski 291
3. Księga o narodzeniu Zbawiciela, i o Maryi, i o położnej — przekł. ks. Kazimierz Obrycki, ks. Marek Starowieyski, oprac. ks. Marek Starowieyski)  317
4. Księga o narodzeniu świętej Maryi — przekł. ks. Kazimierz Obrycki,
wstęp i oprac. ks. Marek Starowieyski
331
5. Cykl o Trzech Magach [Królach] 342
a. Legenda Trzech Magów [Króli] — ks. Marek Starowieyski 342
b. Pokłon Magów — przekład i opracowanie Józef Reczek 347
c. Korespondencja Longinusa z Augustem na temat Magów— przekł. i oprac. W. Witakowski  349
d. Syryjska Opowieść o Magach — przekł. i oprac. Witold Witakowski 352
e. Dodatek — wstęp ks. Marek Starowieyski 384
α. Streszczenie legendy w Opus imperfectum in Matthaeum 384
β. Legenda o Magach w relacji Marco Polo 385
6. Dzieciństwo Pana, Ewangelia Tomasza (Dzieciństwa) 388
A. Rekonstrukcja tekstu pierwotnego 389
B. Opowiadania zawarte w różnych wersjach EwTmDz 396
C. Wersja grecka B  
Opis dzieciństwa Pana dokonany przez św. apostoła Tomasza 401
7. Ewangelia Dzieciństwa Arabska — przekł. Wojciech Dembski,
oprac. Wojciech Dembski, ks. Marek Starowieyski
405
8. Ewangelia Dzieciństwa Ormiańska — przekł. ks. abp Edward Nowak,
wstęp i oprac. ks. Marek Starowieyski
440

Przedmowa

Gdy w 1978 roku oddawałem do druku I tom Apokryfów Nowego Testamentu, sądziłem, że przedstawiają one aktualny stan badań, to jest z 1978 roku. Jak wykazały recenzje, zarówno te pisane, jak i te ustne, tak też istotnie było, a jedyną, poza drobnymi pomyłkami, poważniejszą wpadką było przeoczenie pracy J. Gijsela, który zapowiadał nowe wydanie Ewangelii Pseudo-Mateusza opracowane na innej bazie rękopiśmiennej niż wydanie Tischendorfa. A jednak zaledwie po dwudziestu latach, gdy przystąpiłem do przygotowywania nowego wydania Ewangelii apokryficznych, okazało się, że szereg rozdziałów wymaga gruntownego przerobienia lub uzupełnienia, bądź to na skutek odkrycia i wydania nowych tekstów, bądź na skutek pojawienia się nowych wydań krytycznych, które ukazały nową i pierwotną formę apokryfu, bądź też na skutek badań przeprowadzonych nad kompozycją i teologią tekstów.

Koniec lat 70. znaczy przełom badań nad apokryfami: powstała Association pour l'Etude de la Littérature Apocryphe Chrétienne (AELAC), która podjęła szereg inicjatyw: wydawanie biuletynu, tekstów apokryficznych w serii Corpus Christanorum (Series apocryphorum), czasopisma poświęconego apokryfom (Apocrypha), serii kieszonkowej tekstów apokryficznych (Apocryphes); ukazały się też dwa Claves: apokryfów NT i ST. Wydano również szereg poważnych studiów, np. nad Transitus (M. van Esbroeck, S. Mimouni), nad judeochrześcijaństwem (Mimouni), nad Ewangelią Nikodema (Z. Izydorczyk, R. Gounelle), nad Ewangelią Bartłomieja (J. D. Kaestli), nad Ewangelią TomaszaDzieciństwa (S. Voicu), nad Dziejami Apostolskimi (dzieło zbiorowe wydane w Genewie, F. Bovon i inni), by wskazać kilka tematów poważnych badań.

Wszystko to sprawiło, że stało się rzeczą niemożliwą przedrukowanie Ewangelii apokryficznych, ale trzeba było je na nowo opracować, a niekiedy nawet na nowo przełożyć. Niektóre utwory pozostały prawie niezmienione, jak na przykład Protoewangelia Jakuba, po wydaniu PapBodmer V (E. de Strycker), czy Ewangelia Dzieciństwa Armeńska, natomiast struktura tekstu Ewangelii Ps. Mateusza, Dzieciństwa Ps. Tomasza po badaniach, które opublikowali J. Gijsel i S. Voicu, uległy całkowitym zmianom. Ewangelię Bartłomieja należało na nowo przełożyć po badaniach J. D. Kaestli, a rozdział o Ewangelii Hebrajczyków trzeba było uzupełnić na podstawie pracy Mimouni o judeochrześcijaństwie i Klijn o Ewangeliach judeochrześcijańskich. Podobnie, na nowo przełożono Ewangelię Nikodema, a Transitus przepracowano na podstawie badań S. Mimouni i M. v. Esbroeck.

Tom Ewangelii apokryficznych uległ więc zasadniczym zmianom. Dodano nowe fragmenty Ewangelii Hebrajczyków oraz nowy rozdział o innych tradycjach o Chrystusie (gnostyckich, żydowskich, muzułmańskich). Dodano też nowe utwory: grecką Tajemną Ewangelię Marka, syryjskie: Legendę o Trzech Królach, dwa Żywoty Jana Chrzciciela, List Longina, Opowiadania Kwadratusa i Ursyniusza oraz nowy apokryf łaciński o dzieciństwie (częściowo tylko wydany), poszerzono rozdziały o Ewangelii Barnaby i Jana. Równocześnie usunięto szereg utworów: niektóre wersje Ewangelii Dzieciństwa Tomasza, Ewangelii Nikodema i Zstąpienia do otchłani, wersję bohairską Opowiadania o Józefie Cieśli, fragmenty Ewangelii Dzieciństwa Arabskiej, które wydał Burmester, Ewangelię Filipa; logia zaś z Oksyrhynchos umieszczono razem z Ewangelią Tomasza z Nag Hammadi.

Zmieniła się też koncepcja komentarza. Nie było możliwe utrzymanie erudycyjnego komentarza umieszczonego w wydaniu pierwszym, po prostu ze względu na brak sił: zrobienie go spowodowałoby całkowite zahamowanie prac. Niestety, uznaję drugą część mickiewiczowskiego stwierdzenia: „mierz zamiar podług sił”, co już wyjaśniłem w przedmowie do III tomu.

Podobnie zmieniła się koncepcja bibliografii. Jeśli w ANT z 1980 roku starano się podać całą bibliografię, co wtedy było jeszcze możliwe (a dziś byłoby już niemożliwe), to w nowym wydaniu ograniczono się do podania tylko podstawowych dzieł z dawnej oraz nowszej literatury. Jeśli idzie o literaturę starszą, bibliografia podana w ANT zachowuje swą wartość. Dlatego pierwsze wydanie Ewangelii apokryficznych pozostaje tekstem uzupełniającym wydanie obecne.

Elementem porządkującym tom stanowi — wspomniane już podstawowe dzieło niedawno zmarłego, nieodżałowanego M. Geerarda — Clavis Apocryphorum Novi Testamenti.

Nie mam najmniejszych złudzeń, że nowo opracowane Ewangelie apokryficzne, które oddaję do ręki Czytelnika, za lat dwadzieścia jakiś następca niżej podpisanego (bo autor, wedle wszystkich ludzkich przewidywań, będzie się temu przedsięwzięciu przyglądał z zaświatów!) będzie musiał gruntownie przepracować, do czego już sam zaczynam zbierać dla niego materiał i wskazówki. Badania bowiem nad apokryfami trwają i ciągle się rozwijają, i wszystko wskazuje na to, że będą się dalej rozwijać.

Tom niniejszy powstawał w wielu gościnnych miejscach: w bibliotece Societée des Bollandistes w Brukseli, w której pracuję w ciągu wakacji od trzydziestu lat i której tak wiele zawdzięczam; w Bibliotece Instytutu Biblijnego w Rzymie i Instytutu Patrystycznego „Augustinianum”, w czasie moich pobytów w Rzymie jako visiting professor na Gregorianie i „Augustinianum”, oraz Instytutu Biblijnego Uniwersytetu w Lozannie, gdzie dzięki stypendium tegoż Uniwersytetu mogłem doprowadzić do ostatecznej wersji zarówno trzeci, jak i niniejszy tom Apokryfów. Dziękuję moim Kolegom z ALEAC za pomoc w postaci książek, artykułów, fotokopii ich prac oraz za informacje o stanie badań i wskazówki biograficzne, dzięki którym mogłem pracować w Warszawie. Szczególnie dziękuję za pomoc R. Gounelle z Lozanny, Z. Izydorczykowi z Winnipeg, J. D. Kaestli z Lozanny — dzięki któremu mogłem zakończyć prace nad tomem w Instytucie Biblijnym Uniwersytetu w Lozannie i korzystać ze świetnie wyposażonej i urządzonej bibliotece Kantonalnej i Uniwersyteckiej w Lozannie, dr A. Frey z Instytutu Biblijnego w Lozannie, ks. dr K. Bardskiemu (USKW) i prof. M. Wojciechowskiemu (UKSW), którzy zechcieli przejrzeć tekst i udzielili szeregu sugestii, ks. proboszczowi B. Liniewskiemu, który gościł mnie na plebanii w Meudon w czasie pracy w Lozannie i wielu innym ludziom, którzy mnie wspierali w tej pracy w różnorodny sposób, a quorum nomina Deus solus scit. Nie mogę tu nie wspomnieć z wdzięcznością o SS. Niepokalankach, które w Burakowie stworzyły mi doskonałe warunki do pracy naukowej.

Prace nad tomem drugim (apokryficzne Dzieje Apostolskie) są już daleko posunięte. Ufam, że wkrótce polscy Czytelnicy będą dysponowali kompletem podstawowych apokryfów NT.

ks. Marek Starowieyski

Łomianki-Buraków, 26 lipca 2001 roku, we wspomnienie św. Joachima i Anny

opr. ab/ab

« 1 »
oceń artykuł Pobieranie..

reklama

reklama

reklama

reklama