Wzgórza Golan (Baszan)

Na północy nad terenem izraelskim dominuje Hermon (2814 m). Arabowie, nawiązując do wiecznych śniegów, które go okrywają, nadali mu miano Góry Starca. Jego pasmo osiąga wysokość 3030 m. Jest ono widoczne z wielu części północnego Izraela, szczególnie zaś zwraca uwagę stale utrzymująca się — nawet latem — czapa śniegowa. Każdego roku otrzymuje ono 1800 mm opadów w postaci rosy, deszczu i śniegu. Spora ilość tej wody jest absorbowana przez porowate skały i spływa do podnóża góry tworząc źródła Jordanu. Zaś rosa Hermonu była znakiem błogosławieństwa i życia (Ps 133,3).

Na południe i południowy wschód od Hermonu rozciągają się słynne wzgórza — Golan. Nazwa pochodzi od miasta Gaulon, istniejącego w czasach Jozuego (Joz 20,8; 21,27). Rzymianie nazwali tę część Zajordania Gaulanitis i nazwa ta utrzymała się do dzisiaj w formie Golan.

Północną granicę Golanu stanowi Hermon, a południową dolina Jarmuku, zaś na zachodzie Jordan i Jezioro Galilejskie, a na wschodzie Pustynia Syryjska (el-Hamad), która właściwie rozciąga się aż do Damaszku. Ma 60 km długości, 25-30 km szerokości, a niektóre szczyty osiągają 1200 m, ale przeciętnie mają tylko 700-800 m nad poziom morza. To bazaltowy płaskowyż z licznymi wzgórzami. Dzieli się na dwie części: północną, tzw. Golan Wyższy (Hagolan Haelyon) i południową, tzw. Golan Niższy (Hagolan Hatachton). Teren wulkaniczny z dawnymi pokładami lawy zapewniał niegdyś obfite zbiory. Wpłynęło to na zaludnienie całej okolicy. W czasach Starego Testamentu musiał być gęsto zaludniony. Można tak wnioskować w oparciu o informacje podane przez autora Księgi Powtórzonego Prawa (3,4-5). Nieliczne doliny między szczytami gór służą dzisiaj za pastwiska, a mieszkańcy uprawiają rolę. Nieliczne potoki, wysychające w lecie, wpadają do Jeziora Galilejskiego, inne zaś łączą się z wodami Jarmuku. Już starotestamentalna nazwa tej ziemi — Baszan wskazuje na jej urodzajność. Oznacza bowiem w języku hebrajskim gładką, a zarazem żyzną ziemię. Jak okiem sięgnąć widać tutaj pola i pastwiska. Kraina wygląda niezwykle pięknie wiosną i na początku lata. Ze względu na wulkaniczne pochodzenie gleba jest tak żyzna, że z chwilą pojawienia się pierwszego deszczu zmienia się w kobierzec zieleni i kwiecia. Jeszcze piękniej było tu w czasach biblijnych. Krainę pokrywały wspaniałe lasy i gaje prastarych dębów, sławnych na cały Wschód.

Rolnictwo na obszarze Dolnego Golanu było jeszcze bardziej wydajne, ponieważ wzgórza Galilei są niższe i przepuszczają chmury deszczowe w głąb kraju, a gleba Dolnego Golanu jest bogata w osady wulkaniczne i rodzi pszenicę i jęczmień. Do jej orania wykorzystywano silne "byki Baszanu" (Ps 22,13).

Mojżesz w swoim hymnie dziękczynnym wysławia dobrodziejstwa Boga, przede wszystkim zaś dar Ziemi Obiecanej, na której Bóg będzie karmił naród wybrany "śmietaną od krów" i mlekiem "od owiec wraz z łojem baranków, baranów, synów Baszanu i kozłów razem z najczystszą pszenicą" (Pwt 32,14). Bydło tego kraju stało się w poezji izraelskiej symbolem siły zazwyczaj wrogiej: "Otacza mnie mnóstwo cielców, osaczają mnie byki Baszanu. Rozwierają przeciwko mnie swoje paszcze jak lew drapieżny i ryczący" — skarży się Bogu uciśniony człowiek (Ps 22,13-14). Prorok Amos określenie krowy Baszanu odnosi do bogatych i dobrze wyglądających kobiet Samarii, nieczułych na nędzę ubogich i oddających się próżniactwu w mieście Samaria (Am 4,1-2). Powyższe porównanie używane było w starożytności również w znaczeniu dodatnim. Jeśli ktoś chciał powiedzieć o kobiecie, że jest dorodna i piękna, wówczas używał określenia: "Jest jak krowa baszańska".

Prorocy, przepowiadając klęskę wrogów Izraela, obrazują ją mówiąc o upadku dębów baszańskich i zniszczeniu lasów: "Rozpaczajcie cyprysy, że cedry upadły, że to, co najpiękniejsze, uległo zagładzie. Jęczcie dęby Baszanu, że las dziewiczy zwalony na ziemię" (Za 11,2). Najsławniejsze jednak były pastwiska Baszanu, na których wypasały się stada dorodnego bydła. Dlatego Baszan stanowi również dlatego symbol tego, co jest dobrze odżywione, opływające w dobra lub silne. Psalmista opisuje otaczających go wrogów w postaci ludzkiej lub bezosobowej jako "byki Baszanu" (Ps 22,13).

Dawni mieszkańcy zostali zwyciężeni i wytępieni przez Izraelitów (Pwt 3,11). Po zwycięstwie nad Sichonem, królem Amorytów, Izraelici podążyli na północ i pokonali Oga, króla Baszanu (Lb 21,33-35; por. Ps 135,10-11). Podczas podziału Ziemi Obiecanej obszar ten przypadł pokoleniu Manassesa.

W epoce grecko-rzymskiej cała kraina była podzielona na cztery prowincje, tzw. tetrarchie: Gaulan, Trachon, Huran i Bataneę. Na wschód od Baszanu znajduje się rzadko zaludniony obszar lawowy el-Ledża (= miejsce schronienia — domyślnie: dla ludzi podejrzanych). Ten właśnie teren Rzymianie nazywali Trachonem (Trachonitis; por. Łk 3,1). W południowo-wschodniej części Baszanu wznosi się wygasły wulkan — Chauran (1820 m), zwany w Biblii Salmonem, buchający kiedyś ogniem i spływający lawą, która dotarła aż do okolic Jeziora Galilejskiego. Po milionach lat jej powierzchnia przemieniła się w żyzną glebę Baszanu i równiny Genezaret. Bazaltowe wzgórza to biblijny Chauran (por Ez 47,16-18), od którego wzięła nazwę rzymska prowincja Auranitis. Obraz gór Chauranu został utrwalony na stronicach Biblii przez psalmistę, opisującego zdobycie tej krainy przez Izraela: "Gdy tam Wszechmocny królów rozpraszał, śniegi spadały na Salmon! Góry Baszanu to góry wysokie, góry Baszanu to góry urwiste: czemu, góry urwiste, patrzycie z zazdrością na górę, gdzie się Bogu spodobało mieszkać?" (Ps 68,15-17).

Jezus przechodził przez obszar Baszanu. Szedł tędy, gdy udawał się z Tyru do Dekapolu mijając Galileę. Działo się to wówczas, gdy po odrzuceniu przez Żydów obietnicy Eucharystii zajął się formowaniem Apostołów, wędrując po krainach nie należących do Ziemi Świętej w okresie Nowego Testamentu (Mk 7,34).

Ks. dr Michał Bednarz (specjalnie dla „Opoki”)

opr. mg/mg