Jan Paweł II a problem studiów i nauki

Zainteresowanie Jana Pawła II problematyką nauczania, studiów i nauki w perspektywie nowej ewangelizacji oraz prawdziwego postępu jest naprawdę imponujące.

Jest on nie tylko autorem podstawowego ustawodawstwa kanonicznego (złożonego z Kodeksu Prawa Kanonicznego z r. 1983, Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich z r. 1990 i Konstytucji Apostolskiej Pastor bonus, poświęconej Kurii Rzymskiej, z r. 1988), które zawiera m.in. odpowiednie normy prawne dotyczące studiów i nauczania, ale też dwóch podstawowych dokumentów legislacyjnych na temat wyższych uczelni katolickich, tzn.: Konstytucji Apostolskiej Sapientia christiana, z 15 kwietnia 1979 r. (prace nad tym dokumentem rozpoczęły się za czasów Pawła VI, a kard. Karol Wojtyła brał w nich bardzo czynny udział), oraz Konstytucji Apostolskiej Ex corde Ecclesiae z 15 sierpnia 1990 r. Pierwsza konstytucja dotyczy uniwersytetów i wydziałów zwanych kościelnymi, czyli tych, które zajmują się Objawieniem i naukami związanymi z misją Kościoła, jak np. teologia, prawo kanoniczne, filozofia chrześcijańska, historia Kościoła. Druga zaś odnosi się do innych uniwersytetów i wyższych uczelni katolickich, tzn. tych, na których wykładane są te same przedmioty co na wyższych uczelniach świeckich, państwowych czy prywatnych, naświetlane jednak z punktu widzenia katolickiego: za pontyfikatu Jana Pawła II powstało sporo nowych tego rodzaju wyższych uczelni katolickich w różnych częściach świata.

Godny podkreślenia jest poza tym wkład obecnego Następcy Piotra w rozwój Papieskiej Akademii Nauk, która w tym roku obchodzi 500-lecie swego istnienia (zał. 17 VIII 1503 r.) i jest jedyną akademią nauk o charakterze ponadnarodowym. Podlega ona bezpośrednio Ojcu Świętemu. Wśród jej 80 członków jest aktualnie 20 laureatów Nagrody Nobla. Jan Paweł II włączył do niej 3 Polaków.

W 1994 r. Papież utworzył dwie nowe akademie: Papieską Akademię Nauk Społecznych oraz Papieską Akademię «Pro Vita», powołując do nich wybitnych naukowców z całego świata. Do pierwszej z nich, nie mogącej liczyć mniej niż 20 i więcej niż 40 członków, należy 2 Polaków; do drugiej zaś, która może liczyć 70 członków, należy obecnie 4 Polaków; także wśród 9 członków honorowych są dwa nazwiska polskie.

Gdy zaś chodzi o akademie o charakterze ściśle kościelnym, Jan Paweł II zreformował Papieską Akademię św. Tomasza z Akwinu i Papieską Akademię Teologiczną (1999) oraz zatwierdził nowe statuty: Papieskiej Akademii Niepokalanej (1995), Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej (1997), Papieskiej Znamienitej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury Wirtuozów przy Panteonie (1995) oraz Papieskiej Akademii «Czcicieli Męczenników» (1995).

Warto też dodać, że w r. 1982 Następca Piotra promulgował definitywnie statuty Międzynarodowej Komisji Teologicznej, istniejącej od 1969 r. przy Kongregacji Nauki Wiary.

Rozwój studiów mają na celu także założone przez Jana Pawła II Papieska Rada ds. Rodziny (1981), Papieska Rada ds. Kultury (1982) oraz Papieska Komisja ds. Duszpasterstwa Zdrowia (1985), która od r. 1988 jest Papieską Radą.

Oprócz tych dokonań ustawodawczych i strukturotwórczych trzeba przypomnieć niezmiernie liczne spotkania Ojca Świętego z ludźmi nauki i kultury: te oficjalne, odbywające się w Watykanie lub podczas podróży papieskich i wizyt na licznych uniwersytetach oraz w ośrodkach studiów, a także bardziej specyficzne, jak np. w UNESCO w r. 1980; i inne, mniej lub bardziej prywatne spotkania w Watykanie, a zwłaszcza w okresie letnim w Castel Gandolfo. Do pewnej grupy uczonych powiedział kiedyś wprost: «Chciałbym podkreślić, że jestem zawsze bardzo szczęśliwy, gdy mam okazję zetknąć sie z uczonymi» (17 kwietnia 1980 r., zob. Jan Paweł II, Nauczanie Papieskie, tom III, 1, Pallottinum, Poznań-Warszawa 1985, s. 393).

Gdy zapytamy o merytoryczny wkład Jana Pawła II w rozwój studiów i nauki, w odpowiedzi zarysowuje się bardzo szeroka problematyka, podejmowana przez niego z pasją, niezmiernie twórcze przemyślenia, którymi się dzieli, oraz troska o depozyt wiary i prawdziwy postęp ludzkości. Trudno w krótkim wystąpieniu zawrzeć tak rozległy temat. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na trzy kierunki zainteresowań Piotra naszych czasów:

— Na pierwszym miejscu należy oczywiście postawić troskę o rozwój nauki teologiczno-moralno-ascetycznej Kościoła, tzn. właściwe rozumienie treści Objawienia, czyli pogłębianie i wierne przekazywanie depozytu wiary. Jest to przedmiot rozległego nauczania Ojca Świętego, zawartego w jego licznych encyklikach, adhortacjach apostolskich, listach apostolskich, orędziach, katechezach, konstytucjach apostolskich, homiliach i innych przemówieniach, dotyczących prawd wiary i moralności, zwłaszcza tych, które są narażone na niewłaściwe lub niepełne zrozumienie w naszych czasach.

— Sens nauki i etyka badań naukowych w ogóle, relacja między postępem technicznym a rozwojem moralnym człowieka. Na ten temat w posynodalnej Adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa, z 28 czerwca 2003 r., Jan Paweł II napisał: «Również dzisiaj, mając w pamięci owocność chrześcijaństwa w kulturze na przestrzeni dziejów Europy, trzeba ukazywać ewangeliczne podejście — teoretyczne i praktyczne — do rzeczywistości i do człowieka. Ponadto, ze względu na ogromne znaczenie nauki i osiągnięć technicznych w kulturze i społeczeństwie Europy, Kościół posługując się własnymi środkami poznania teoretycznego i możliwościami w zakresie inicjatyw praktycznych, powinien wysuwać swoje propozycje wobec nauki i jej zastosowań; wskazywać na niewystarczalność i nieadekwatność koncepcji inspirowanej scjentyzmem, która przyznaje obiektywną wartość jedynie wiedzy doświadczalnej, a równocześnie przypominać kryteria etyczne, które są wpisane w naturę człowieka» (n. 58). Ojciec Święty z jednej strony ukazuje postulaty, które myśl teologiczna stawia naukowcom, a z drugiej zwraca uwagę na fakt, że postęp różnych dyscyplin naukowych prowokuje teologów do konstruktywnych przemyśleń i szukania odpowiadającego współczesnej kulturze i mentalności sposobu przekazywania niezmiennych prawd wiary.

— Relacja i dialog między rozumem a wiarą. W jednym z dokumentów Jan Paweł II przytoczył słowa kard. Newmana: Kościół żywi «głębokie przekonanie, że prawda jest jego prawdziwym sprzymierzeńcem [...], a wiedza i rozum są wiernymi sługami wiary» (Ex corde Ecclesiae, 4). Skoro ten sam Bóg jest autorem zarówno stworzenia, jak i objawienia, nie może być prawdziwej sprzeczności między rozumem i wiarą. Obecny Namiestnik Chrystusa na ziemi jest o tym głęboko przekonany i popiera ten dialog dla dobra zarówno nauki, jak i wiary, ale w gruncie rzeczy dla «głębszego umiłowania samej prawdy i [...] szerszego zrozumienia sensu ludzkiego życia i celu stworzenia» (Ex corde Ecclesiae, 17).

Kard. Zenon Grocholewski

Prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego

opr. mg/mg