Burzliwy wiek dwudziesty

Achille Ratti, późniejszy Pius XI (1922—1939), zaznaczył się szczególnie w historii Polski, był bowiem pierwszym nuncjuszem apostolskim odrodzonej II Rzeczypospolitej w latach 1918—1921. W lipcu 1919 r. złożył listy uwierzytelniające na ręce Marszałka Piłsudskiego, a trzy miesiące później, 28 października, został konsekrowany na biskupa w katedrze warszawskiej przez arcybiskupa Kakowskiego w obecności rządu, korpusu dyplomatycznego i rzesz wiernych. Arcybiskup Ratti zyskał szerokie uznanie za swoją postawę w czasie bitwy warszawskiej 1920 r., kiedy to pozostał jako jedyny dyplomata w oblężonej stolicy i nie dał się skłonić do ucieczki wobec zbliżającej się nawały sowieckiej.

Z placówki w Warszawie został wolą Benedykta XV przeniesiony do Mediolanu i mianowany kardynałem. W pięć miesięcy później konklawe wybrało go na kolejnego Następcę św. Piotra. Jemu to przypadło ogłoszenie 29 maja 1924 r. bulli Infinita Dei misericordia, która wyznaczyła otwarcie XXIII Roku Jubileuszowego na Wigilię Bożego Narodzenia 1924 r.

Pius XI obok tytułów przypisanych mu przez współczesnych („papież Akcji Katolickiej”, „papież pojednania”) zasłużył na dwa kolejne: „papież jubileuszy” i „papież misji”. W czasie swego pontyfikatu oprócz XXIII Roku Jubileuszowego 1925 celebrował dwa Jubileusze nadzwyczajne: w 1929 r. z okazji rocznicy swych święceń kapłańskich oraz w 1933 r., kiedy ogłaszono Rok Odkupienia dla upamiętnienia 1900 lat od odkupieńczej śmierci Jezusa na krzyżu. Życzeniem Papieża było, aby pielgrzymi przybywający do Wiecznego Miasta czuli się Kościołem, wspólnotą, nie koncentrując się wyłącznie na odpustach w wymiarze indywidualnym. Pielgrzymowanie zostało połączone z pogłębieniem pojęcia „Kościoła misyjnego” i „wspólnoty wiernych”. Do Rzymu przybyło 582 000 wiernych z całego świata, zorganizowanych w grupach parafialnych, diecezjalnych i narodowych.

Z okazji Jubileuszu 1925 r. Pius XI zarządził zorganizowanie wielkiej wystawy misyjnej, którą odwiedziło ponad 700000 osób. Po raz pierwszy w historii zgromadzone zostały zbiory ze wszystkich kontynentów, ukazujące dzieło misyjne Kościoła na przestrzeni stuleci i stan obecny misji. Papież osobiście czuwał nad organizacją wystawy; przekazywał też książki otrzymane w prezencie, aby w ten sposób wzbogacić księgozbiór. Chciał przez tę wystawę ukazać pielgrzymom uniwersalny wymiar Kościoła oraz wspólną odpowiedzialność za ewangelizację narodów. Zdobyte w przeszłości doświadczenia bibliotekarskie (był prefektem Biblioteki Ambrosianum w Mediolanie, a potem Biblioteki Apostolskiej Watykańskiej) pomogły mu w stworzeniu sekcji książek, które miały stać się zaczątkiem jedynej na świecie Papieskiej Biblioteki Misyjnej. Prefekt Kongregacji „de Propaganda Fide” kardynał van Rossum zwrócił się z prośbą do prefektów, wikariuszy apostolskich i przełożonych zakonów i instytutów prowadzących działalność misyjną o oddanie do dyspozycji organizatorom wystawy publikacji dotyczących misji. W odpowiedzi na apel napłynęło do Rzymu ponad 30000 woluminów z całego świata. Wiele z nich po raz pierwszy znalazło się w Europie i mogło posłużyć jako źródło do badań w dziedzinie historii, teologii, geografii, etnografii, etnologii, socjologii itd. Również Biblioteka Watykańska i Biblioteka Collegio Urbano udostępniły swoje zbiory, aby ubogacić ekspozycję.

Dzieło misyjne było istotnie szczególnie bliskie sercu Piusa XI. W trakcie Roku Jubileuszowego 1925 wyniósł do chwały ołtarzy Teresę od Dzieciątka Jezus (17.05), a dwa lata później ogłosił ją patronką misji katolickich. Ukoronowaniem tego „okresu łaski i Bożego miłosierdzia” było ustanowienie uroczystości Chrystusa Króla Wszechświata, która od tego czasu obchodzona jest w ostatnią niedzielę przed rozpoczęciem Adwentu.

Rok Jubileuszowy 1950

Następca Piusa XI, kardynał Eugenio Pacelli, przyjął imię Piusa XII (1939—1958), aby podkreślić kontynuację linii swego poprzednika. Na okres jego długiego pontyfikatu przypadły tragiczne wydarzenia związane z II wojną światową i podziałem świata na dwa wrogie sobie obozy. Kościół wkroczył w wielu miejscach na świecie w kolejny okres prześladowań i męczeństwa.

Bullą Jubilaeum maximum z 26 maja 1949 r. Pius XII ogłosił kolejny, XXIV Rok Jubileuszowy. Aby umożliwić jak największej rzeszy wiernych skorzystanie z odpustów, zredukował liczbę obowiązkowych nawiedzeń rzymskich bazylik do jednej wizyty i pobożnego spełnienia przypisanych warunków. Ideą przewodnią Jubileuszu stała się realizacja „wielkiego powrotu i wielkiego przebaczenia” ludzi stojących z dala od Boga. W zniszczonej wojną Europie szukano pocieszenia i odnowy życia wewnętrznego. Żelazna kurtyna coraz szczelniej oddzielała narody Europy Wschodniej i Centralnej od reszty kontynentu. Władze komunistyczne robiły wszystko, aby nie dopuścić do udziału wiernych w obchodach Jubileuszu w Wiecznym Mieście. Pomimo tych ograniczeń do Rzymu przybyła wielka, ponad 2,5--milionowa rzesza pielgrzymów. Wśród nich było wielu Polaków z emigracji. Reprezentowali oni na obchodach Kościół z Polski pod nieobecność hierarchów i wiernych, którym władze odmówiły wydania paszportów. Punktem kulminacyjnym uroczystości Roku Jubileuszowego było ogłoszenie dogmatu o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny 1 listopada 1950 r. na Placu św. Piotra w obecności ponad 500000 pielgrzymów i 622 biskupów.

Do tradycji jubileuszowych został dołączony kolejny element: audiencja generalna, w czasie której wierni mogli spotkać się z Następcą św. Piotra. Pomagało to w pogłębianiu poczucia uniwersalizmu Kościoła, gdy pielgrzymi z całego świata jednoczyli się na wspólnej modlitwie z papieżem.

Podczas XXIV Roku Jubileuszowego doprowadzono do końca prace archeologiczne w podziemiach Bazyliki św. Piotra. Kilkuletnie badania pozwoliły określić miejsce, gdzie pochowano Księcia Apostołów i Pius XII mógł uroczyście ogłosić: „Tu jest grób Piotra!”.

Rok Jubileuszowy 1975

Kolejny Rok Jubileuszowy przypadł na dość burzliwy w Kościele okres posoborowy. Reformy wypracowane w czasie obrad II Soboru Watykańskiego zostały przez niektórych zinterpretowane jako wezwanie do zerwania z tradycją. Na fali przemian końca lat 60. społeczeństwo wkraczało w okres rewolucji obyczajowej. Negowano wartości etyczne, zwłaszcza wartość życia ludzkiego od chwili poczęcia, głoszono „wolną miłość” i prawo do aborcji. Wielu kapłanów porzuciło celibat, wierni coraz bardziej odczuwali zagrożenie sekularyzacją życia publicznego. Na wieść o ogłoszeniu przez Pawła VI 23 maja 1974 r. bulli Apostolorum limina pojawiło się pytanie, czy ma jeszcze sens celebrowanie Roku Jubileuszowego. Uważano to za średniowieczny przeżytek i stratę czasu oraz pieniędzy. Papież widział jednak w Roku Świętym szansę odnowy wewnętrznej człowieka. W swej adhortacji apostolskiej Gaudete in Domino podkreślał chrześcijański wymiar radości jako podstawy przeżycia Jubileuszu dla odnowy wewnętrznej i pojednania.

Lekka odwilż polityczna w Europie pozwoliła na przybycie do Wiecznego Miasta grup pielgrzymów z Polski, Węgier i Jugosławii. Okazją była również beatyfikacja Marii Teresy Ledóchowskiej, założycielki stowarzyszenia misyjnego, zwanego Sodalicją św. Piotra Klawera, patronki dzieł misyjnych w Polsce. Uroczystość beatyfikacji stała się wielką manifestacją żywotności misyjnej Kościoła. Wraz z Teresą Ledóchowską do chwały ołtarzy zostali wyniesieni trzej inni zasłużeni dla misji ludzie Kościoła: dwaj werbiści: założyciel Zgromadzenia Arnold Janssen i misjonarz z Chin oraz założyciel oblatów, biskup Marsylii, Eugeniusz de Mazenod.

Wbrew pesymistycznym prognozom do Rzymu przybyło kilka milionów pielgrzymów z całego świata. Po raz pierwszy na tak wielką skalę zorganizowano pielgrzymki narodowe i diecezjalne. Wielu wiernych mogło się osobiście spotkać z Papieżem w czasie audiencji i licznych uroczystości publicznych.

Rozpoczęty Jubileusz Roku 2000, ostatni w tym stuleciu, zakończy zarazem tysiąclecie. Zgodnie z pragnieniem Jana Pawła II powinien stać się pomostem wprowadzającym Kościół i świat w trzecie millennium.