Symbol dramatów Europy

Przez długi czas była osobą poszukującą. Jej umysł niestrudzenie dociekał prawdy, a jej serce otwierało się na nadzieję 
Jan Paweł II

Kalendarium

• 1891 — 12 października we Wrocławiu przychodzi na świat Edyta Stein
• 1911 — zdaje maturę i rozpoczyna studia na Uniwersytecie Wrocławskim
• 1913 — przenosi się do Getyngi, studiuje pod kierunkiem prof. Edmunda Husserla
• 1916 — 3 sierpnia broni pracę doktorską we Fryburgu Bryzgowijskim
• 1921 — czyta autobiografię św. Teresy z Àvila i prosi o chrzest
• 1922 — 1 stycznia przyjmuje chrzest w kościele katolickim w Bergzabern
• 1933 — 14 października wstępuje do zakonu karmelitańskiego w Kolonii
• 1942 — 2 sierpnia zostaje aresztowana w klasztorze w Echt przez gestapo; 
  — 9 sierpnia umiera w komorze gazowej w Auschwitz-Birkenau
• 1987 — 1 maja zostaje beatyfikowana przez Jana Pawła II w Kolonii
• 1998 — 11 października w Rzymie odbywa się jej kanonizacja
• 1999 — 1 października zostaje ogłoszona współpatronką Europy

* * *

Edyta Stein urodziła się 12 października 1891 r., jako jedenaste dziecko Augusty i Zygfryda Steinów, we Wrocławiu, ale to Lubliniec zawsze zajmował szczególne miejsce w jej sercu. Tam mieszkali jej pradziadkowie i dziadkowie, ludzie niezwykłej dobroci i uczciwości. Lubliniec kojarzył się z ciepłem i swobodą — z prababką, która gdy parzyła kawę, odkładała po ziarenku, by podzielić się z biednymi; z dziadkiem, który wyciągał kandyzowane owoce z dużych tortów i wkładał je dzieciom do ust, a tabliczkami czekolady obdarowywał nawet obce dzieci z ulicy.

W dzieciństwie — uparciuch, „ambicjuszka”; w młodości — wybitny naukowiec, filozof z najwyższej półki europejskiej; po śmierci — ogłoszona świętą... Kim tak naprawdę była? W swoim życiorysie napisała: „W moich marzeniach jawiła się przede wszystkim zawsze wspaniała przyszłość. Marzyłam o szczęściu i sławie. Byłam przekonana, że jestem przeznaczona do czegoś wielkiego...”.

Marzyła o szczęściu i sławie

Jako najmłodsze dziecko Edyta doświadczyła wiele ciepła i miłości od matki, która po wczesnej śmierci męża sama wychowywała dzieci i prowadziła składnicę opału. Święta z nostalgią pisze o jej ciepłych dłoniach, które były dowodem, „że wszelkie życie i ciepło w domu pochodziło od niej”. Wyjątkowo Edytę traktowało również starsze rodzeństwo. Siostra Róża obdarowywała ją szarlotką i lodami, zaś brat Paul nosił na rękach i śpiewał piosenki bądź opowiadał o Schillerze i Goethem. A ponieważ miała bardzo dobrą pamięć, zapamiętywała wszystko. „Wielu z naszych licznych wujów i ciotek lubiło ją przepytywać albo usiłowało wręcz zmylić, twierdząc np. że «Marię Stuart» napisał Goethe czy coś podobnego. Prostowała błąd ze śmiertelną powagą” — wspomina jej siostra Erna.

Od wczesnych lat dziecięcych Edyta była bardzo uparta, zwłaszcza gdy coś sprzeciwiało się jej woli. Gdy jedna z siostrzenic próbowała przeforsować swoje pomysły, odpowiadała ze spokojem, że sprzeczać się nie zamierza, bo ma swoje zdanie. Kiedyś usłyszała od zdesperowanej siostrzenicy: „Pozwól mi choć raz mieć rację”.

Kolejną cechą wyróżniającą Edytę była niezwykła wrażliwość. Powodowała ona, że nawet ekscytujące sytuacje przyprawiały ją o reakcje neurotyczne — np. ślub ukochanej siostry Erny przeżywała tak mocno, że napięcie i ból trzeba było łagodzić morfiną. Tak wielka uczuciowość i upór nie przeszkodziły jej w osiągnięciu życiowych sukcesów i w późniejszej heroicznej postawie.

Uderz w kamień, a wytryśnie mądrość

Rodzice Edyty Stein byli wyznawcami judaizmu, ale dzieci nie naśladowały ich w praktykach religijnych. Gdy Edyta miała 13 lat, również doszła do Nietzscheańskiej tezy: „Bóg umarł”, i do 21. roku życia deklarowała się jako ateistka. Matka próbowała ratować jej dziecięcą wiarę i jako niewątpliwy dowód na istnienie Boga podawała następujący fakt: „Nie mogę sobie zupełnie wyobrazić, abym to wszystko, co osiągnęłam, zawdzięczała moim własnym wysiłkom”. Umysł Edyty nie odnajdywał jednak w judaizmie odpowiedzi na egzystencjalne pytania.

Jako 15-latka postanowiła również przerwać naukę, gdyż zniechęciła się do szkolnej edukacji. Po roku wróciła jednak do szkoły i szybko nadrobiła zaległości, tak że na podsumowanie jej pobytu w gimnazjum dyrektor powiedział: „Uderz w kamień (Stein), a wytryśnie mądrość”.

Od dzieciństwa każdą wolną chwilę poświęcała na czytanie książek. Lubiła poezję Ibsena i Szekspira. Na wakacyjne wycieczki również zabierała książki — w porze odpoczynku wyciągała z kieszeni np. „Etykę” Spinozy i wdrapywała się na drzewo. „Tam się usadawiałam i zagłębiałam na przemian to w dedukcjach na temat substancji, to w kontemplacji nieba, gór, lasów”.

W 1911 r. rozpoczęła studia na Uniwersytecie Wrocławskim. Wybrała germanistykę, historię, psychologię i filozofię. O studiach psychologicznych tak pisała: „Wykłady Sterna były bardzo proste i zrozumiałe. Siedziałam na nich jak na miłej pogawędce i byłam nieco rozczarowana”. Rozczarowanie to wynikało z przeświadczenia, że metody badawcze ani wyniki badań naukowych nie przyczyniały się do poznania prawdy, a do tego dążyła przyszła święta. Niebawem uległa fascynacji fenomenologią i wyjechała do Getyngi, gdzie dołączyła do grona uczniów Edmunda Husserla. Duże wrażenie zrobił tam na niej Max Scheler, a zwłaszcza wyznawane przez niego idee katolickie. Edyta tak to wspomina: „Było to moje pierwsze zetknięcie z nieznanym mi dotąd światem. Nie doprowadziło mnie jeszcze do wiary, ale otwarło pewien zakres «fenomenu», obok którego nie mogłam przejść jak ślepiec”. W 1915 r. zdała w Getyndze państwowy egzamin nauczycielski, a w sierpniu 1916 r. obroniła we Fryburgu pracę doktorską z najwyższą oceną „summa cum laude”. Przez 2 lata pracowała jako asystentka Husserla, wiele publikowała, jeździła po kraju z odczytami. Mimo uznania ze strony świata nauki ciągle nie czuła się jednak na swoim miejscu.

Rozum zdobyty przez Krzyż

Cały czas dążyła do poznania prawdy i wciąż napotykała mur. Z tego powodu uważała się nadal za ateistkę. Pierwszym światełkiem w ciemności jej wiary było spotkanie w pustej katedrze we Fryburgu kobiety, która weszła tam na chwilę modlitwy. Edyta była pod jej wielkim wrażeniem — spotkała kogoś, „kto oderwał się od wiru zajęć, aby wstąpić do pustego kościoła jakby na jakąś poufną rozmowę”. Tego nie spotkała ani w judaizmie, ani w protestantyzmie. Kolejnym miejscem, w którym jej niewiara zaczynała się chwiać, był dom państwa Reinachów w Getyndze. Odwiedziła tam wdowę po przyjacielu poległym na froncie i przeżyła zaskoczenie siłą i pokojem, które jej towarzyszyły: „Ujrzałam pierwszy raz w życiu Kościół w jego zwycięstwie nad ościeniem śmierci. W tym momencie załamała się moja niewiara i ukazał się Chrystus w tajemnicy Krzyża”. Chrystus już wcześniej pojawiał się w jej życiu. Edyta wspomina nagi pagórek, który mijała w drodze na uniwersytet, i stojące na nim „trzy stargane wiatrem drzewa”. Przypominały jej one trzy krzyże stojące na Golgocie. Jeszcze jako dziecko spotykała się z uwagami, że ma „głowę Chrystusa i oczy Madonny”. Latem 1921 r., po przeczytaniu autobiografii św. Teresy z Àvila, niewiara Edyty rozsypała się całkowicie. Zamknęła książkę i powiedziała: „To jest prawda”. W liście do Husserla napisała: „Bóg jest prawdą. Kto szuka prawdy, szuka Boga, choćby o tym nie wiedział”. Roman Ingarden skomentował to tak, że wszyscy z grupy Husserla stanęli przed ścianą, jedynie Edyta poszła dalej. Sam Bóg zaspokoił tęsknoty dociekliwego naukowca. W 1922 r. przyjęła chrzest w Kościele katolickim.

14 października 1933 r. wstąpiła do Karmelu w Kolonii i przyjęła imię Teresa Benedykta od Krzyża. Swoją pierwszą wizytę w Karmelu tak wspomina: „Ogarnął mnie spokój człowieka, który dotarł do swego celu”. Siostry, widząc u niej duży potencjał intelektualny, pozwoliły jej na pracę naukową, a nawet ją nakazały. Od tej chwili twórczość przyszłej świętej jest przesiąknięta wiarą i nie stoi z nią w sprzeczności. W książce „Byt skończony a byt wieczny” zaczyna od tworów biologicznych, a kończy na bycie wiecznym. Ślad jej rozumowania znajdujemy w „Fides et ratio” czy wypowiedziach Soboru Watykańskiego II. W klasztorze powstało też jej wielkie dzieło „Wiedza Krzyża”. Pracę nad nim przerwało aresztowanie przez gestapo 2 sierpnia 1942 r. W ostatnim liście do przeoryszy w Echt Edyta prosiła o kilka rzeczy. Nie dostała już nic, wsiadła do pociągu śmierci i przez Wrocław i ukochany Lubliniec dojechała do Auschwitz. 9 sierpnia 1942 r. zginęła w komorze gazowej. Jej prochy rozsypano w lasku po zachodniej stronie Auschwitz.

Patronka Europy

Jan Paweł II nie bez powodu mówił o niej jako o świętej na nasze czasy. Podczas beatyfikacji 1 maja 1987 r. w Kolonii nazwał ją „wielką Córką Izraela i Karmelu”, zaś 1 października 1999 r. ogłosił ją współpatronką Europy; napisał, że jest „symbolem dramatów Europy naszego stulecia”. „Wszystko w niej jest wyrazem udręki poszukiwania i trudu egzystencjalnego «pielgrzymowania» (...). Ogłosić dzisiaj św. Edytę Stein współpatronką Europy znaczy wznieść nad Starym Kontynentem sztandar szacunku, tolerancji i otwartości (...). Niechaj zatem wzrasta Europa, niech się rozwija jako Europa ducha, idąc śladem swojej najlepszej tradycji, której najwznioślejszym wyrazem jest właśnie świętość”.

opr. mg/mg