Leksykon duchowości katolickiej (wstęp)

Leksykon duchowości katolickiej. Wstęp (abp Stanisław Nowak) i Wprowadzenie (redaktor Leksykonu, ks. Dr hab. Marek Chmielewski)

LEKSYKON DUCHOWOŚCI KATOLICKIEJ. Praca zbiorowa pod redakcją ks. Marka Chmielewskiego

Lublin-Kraków 2002

Na stronach Opoki zawarte są jedynie wybrane hasła z Leksykonu. Całość dostępna jest w dobrych księgarniach, m.in. księgarni internetowej Wydawnictwa "M". Gorąco zachęcamy do zakupu!

Słowo wstępne

Z prawdziwą radością, wręcz entuzjazmem należy powitać Leksykon duchowości katolickiej. Jest to dzieło — bez żadnej przesady — pożądane i należy je błogosławić i witać ze wzruszeniem, jak się wita kogoś, na kogo długo się czekało.

Nie trzeba się cofać zbyt daleko w przeszłość, żeby dojrzeć pionierski charakter takiej pozycji w polskiej literaturze teologicznej. Jeszcze na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia ojcowie duchowni seminariów w Polsce objawiali często bezradność wobec obowiązku prowadzenia wykładów z dziedziny teologii duchowości, zwanej wtedy jeszcze ascetyką i mistyką lub czasem teologią życia wewnętrznego. W znacznej części mieli oni przygotowanie praktyczne, pastoralne czy ogólnoteologiczne, a przyszło im pasować się z zagadnieniami szczegółowej dyscypliny teologicznej, która w niektórych krajach Europy zachodniej była już rozwinięta, zaś w Polsce wciąż w powijakach. W ośrodkach uniwersyteckich teologię duchowości włączano w wykłady teologii dogmatycznej, teologii moralnej lub historii Kościoła. Kierownicy duchowni w seminariach i nowicjatach zakonnych postanowili pomagać sobie wzajemnie i opracowywać artykuły z poszczególnych dziedzin dotyczących problematyki duchowościowej. Próby ich nie mogły przynieść znaczniejszych rezultatów. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte minionego wieku, były w tej dziedzinie błogosławione. Przezwyciężono tendencję, żeby teologię duchowości włączać w wykłady teologii moralnej jako jej konieczne dopełnienie. W ten sposób pozwolono jej być sobą i traktować o sprawach duchowych w sposób sobie właściwy. Błogosławieństwem okazali się teologowie duchowości
i studiujący nie tylko w ośrodkach zagranicznych, ale i u nas, w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, w Akademii Teologii Katolickiej, Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie i na Wydziałach Papieskich. I oto mamy wspaniały owoc ich pracy, studiów i fachowości: Leksykon duchowości katolickiej w języku polskim.

Naprawdę w języku polskim! Z żalem i pewną dozą zazdrości marzył teolog duchowości o pojawieniu się słowników teologii duchowości w języku polskim, na wzór sławnej Dictionaire de spiritualité ascétique et mystique w języku francuskim, czy podobnych — w językach: włoskim, hiszpańskim czy angielskim. Obecnie marzenia te zaczynają się spełniać.

Leksykon duchowości katolickiej — praca zbiorowa pod redakcją ks. dr. hab. Marka Chmielewskiego, wydawana przez Wydawnictwo „M” w Krakowie, zawierająca 433 haseł, przygotowanych przez wybitnych teologów i biblistów, teologów duchowości katolickiej i praktyków w dziedzinie kierownictwa duchowego — to wspaniały początek. Oczywiście, żadne opracowania, a tym bardziej przecierające szlaki i tworzące nieraz wręcz terminologię teologiczną w języku polskim, nie roszczą sobie pretensji do wyczerpania tematu i stworzenia dzieła doskonałego. Z pewnością jednak wysiłek to ogromny i fachowość autorów poszczególnych haseł godna zauważenia. Należą się więc gratulacje autorom poszczególnych opracowań i chwała pomysłodawcom oraz redaktorom tego obszernego dzieła.

Cieszyć musi również data przygotowania pierwszego Leksykonu duchowości katolickiej, którą jest rok 2001, pierwszy rok nowego millennium, pierwszy rok XXI wieku. Wielcy myśliciele i zwyczajni obserwatorzy życia pozwalają sobie wypowiadać różne opinie na temat stulecia, które się rozpoczęło. Mówi się zwykle: albo będzie ono stuleciem wiary, religijności i pogłębionej duchowości, albo go w ogóle nie będzie. Dla nas w tym wszystkim ważny jest głos Piotra naszych czasów, zastępcy Chrystusa na ziemi. Jan Paweł II zaś wzywa do kontemplacji Oblicza Chrystusowego i do zdecydowanego dążenia do świętości. Głosi konieczność pogłębienia życia chrześcijańskiego. „Duc in altum! — zajedź na głębię!” — powtarza
z uporem słowa Boskiego Mistrza Jego Zastępca na ziemi. Od tego zawołania zaczyna się list apostolski Novo millennio ineunte i na tym zawołaniu się kończy. Trudno o wyraźniejsze sformułowanie programu dla Kościoła. Błogosławić trzeba zatem święty pośpiech polskich teologów, którzy natychmiast podejmują naczelną myśl Ojca Świętego i dają nam tak wielką pomoc w jej urzeczywistnianiu.

Leksykon duchowości katolickiej może pomóc rzeszy teologów, duszpasterzy, kierowników duchowych w seminariach, mistrzów i mistrzyń życia duchowego, animatorów różnych ruchów odnowy życia chrześcijańskiego i stowarzyszeń — w prowadzeniu wiernych do świętości. Wielkie dzięki należą się redaktorom tego oczekiwanego dzieła. Za ich pionierską pracą pójdą z pewnością w przyszłości inne, jeszcze bardziej sięgające w głąb duszy ludzkiej i jeszcze pełniej korzystające z niezwykle bogatego doświadczenia duchowego ascetów i mistyków — świętych, którzy żyli w ciągu wieków historii Kościoła.

Pierwszym redaktorom i autorom polskiego Leksykonu duchowości katolickiej — cześć! Dzięki też wielkie Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu za dawanie światu podobnych dzieł.

Niech Matka Najświętsza, Róża duchowna i Gwiazda nowej ewangelizacji, prowadzi nas w niezmierzone bogactwa tajemnicy Bożej ukrytej od wieków i pokoleń, która teraz została objawiona Jego świętym (por. Kol 1, 26), a którą jest Chrystus pośród nas — nadzieja chwały.

Abp Stanisław Nowak
Arcybiskup Metropolita
Częstochowski

Wprowadzenie

W liście apostolskim Novo millennnio ineunte, wydanym na zakończenie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, Jan Paweł II zauważa, że jednym ze współczesnych znaków czasu, wyraźnie dostrzegalnym mimo rozległych procesów laicyzacji, jest „powszechna potrzeba duchowości”. Przejawia się ona przede wszystkim w „nowym głodzie modlitwy” (NMI 33). Jednakże to zapotrzebowanie na duchowość można dostrzec także na wielu innych płaszczyznach. Między innymi zgłaszają je współczesne zrzeszenia w Kościele, szczególnie dynamicznie rozwijające się po Soborze Watykańskim II (ChL 29). W związku z tym wielką popularnością cieszą się różnego rodzaju ćwiczenia duchowe w postaci rekolekcji i dni skupienia, a także szkoły czy kursy duchowości. Temu celowi służą także niezwykle liczne w ostatnim czasie publikacje odnośnie do życia duchowego, bardzo zróżnicowane pod względem treści, formy, poziomu wiedzy teologicznej, jak również inspirujących je źródeł. Ten „głód” duchowości, niestety, wykorzystują sekty i entuzjaści prądów myślowych dalekich od chrześcijaństwa, a niekiedy wrogich nauce Ewangelii. Przynosi to nierzadko poważne duchowe zranienia, poczucie zagubienia i bezradności wobec zjawisk zachodzących we współczesnym świecie, co zwykle owocuje religijną obojętnością, a tym samym odrzuceniem zbawczego orędzia Jezusa Chrystusa.

Kościół święty u początku trzeciego tysiąclecia staje więc wobec wielkiego wyzwania, jakim jest pociągnięcie wszystkich do świętości, zgodnie z tym, co przypomniał Sobór Watykański II na temat powszechnego powołania do świętości (LG 39). Na konieczność dążenia do świętości, a tym samym na troskę
o duchowość, Jan Paweł II wskazuje jako na tę perspektywę, „w którą winna być wpisana cała działalność duszpasterska” (NMI 30). Ona ma stanowić samo sedno wszystkich programów duszpasterskiej aktywności Kościoła w nowym tysiącleciu. Ojciec święty pragnie, by Kościół święty w ten sposób odpowiedział na „powszechną potrzebę duchowości”.

Trzeba w niej widzieć nowe tchnienie Ducha Świętego, pod wpływem którego „dojrzewa i umacnia się ów człowiek wewnętrzny, czyli «duchowy»” (DeV 58). Nie można zatem przejść obojętnie wobec tego zjawiska bez świadomości „zasmucania Ducha Świętego” (Ef 4, 30). Przeciwnie, wszyscy w Kościele świętym są odpowiedzialni za twórczą współpracę z łaską Bożą, której owocem jest odwzorowanie w sobie Chrystusa (Ga 4, 19) i uświęcenie. Jest to jednak szczególne zadanie pasterzy Kościoła, a także wszystkich, którym powierzono misję kształcenia i wychowywania.

Naprzeciw temu zapotrzebowaniu na pogłębioną teologicznie duchowość katolicką pragną wyjść polscy teologowie duchowości skupieni w Sekcji Duchowości Teologów Polskich, działającej przy Radzie Naukowej Episkopatu Polski. To liczące kilkuset specjalistów w zakresie duchowości grono teologów od niemal 20. lat wspiera swą pracą naukową i publikacjami odpowiedzialnych za formację duchową w seminariach i nowicjatach w Polsce. Z owoców ich wspólnego wysiłku z pożytkiem czerpią także świeccy, zwłaszcza zaangażowani w ewangelizacyjną misję Kościoła jako katecheci, liderzy czy członkowie różnego rodzaju zrzeszeń.

Szczególnym darem teologów duchowości dla Kościoła na progu trzeciego tysiąclecia jest niniejszy Leksykon duchowości katolickiej. Jest to pierwsze tego typu dzieło w Polsce, które zgodnie z pierwotnym zamysłem, ma stanowić niezbędną pomoc przede wszystkim w formacji seminaryjnej i nowicjackiej,
a więc dla tych, którzy mają do spełnienia w Kościele specjalną misję formacyjno-ewangelizacyjną.

Zamysł syntezy katolickiej teologii duchowości, która zarazem uwzględniałaby współczesne trendy, pojawił się już w początkach działalności Sekcji Duchowości Teologów Polskich. Podczas pierwszego, założycielskiego zebrania, które odbyło się w KUL 14-16 IX 1983 roku przy okazji V Kongresu Teologów Polskich, w nielicznym wówczas gronie postanowiono zająć się opracowaniem podręcznika teologii duchowości dla seminariów duchownych. Prace nad nim trwały dziesięć lat. Ich owocem jest książka pt. Teologia duchowości katolickiej (red. W. Słomka, M. Chmielewski, J. Misiurek, A. J. Nowak, RW KUL Lublin 1993, ss. 414), na którą składają się 22 artykuły opracowane przez 17. autorów. Każdy artykuł poświęcony jest poszczególnym aspektom duchowości katolickiej, ułożonym według oryginalnego, wypracowanego w toku dyskusji schematu. Pomimo wielu usterek formalno-technicznych, dzieło zostało przyjęte
z wielkim zainteresowaniem i radością, o czym świadczą zarówno przychylne recenzje, jak i szybkie wyczerpanie nakładu liczącego około 2,5 tys. egzemplarzy.

Właśnie wtedy zrodził się pomysł opracowania obszerniejszej syntezy w postaci leksykonu. W trakcie dyskusji podczas zebrania Sekcji Duchowości Teologów Polskich w dniu 11 XI 1994 roku w KUL, które odbyło się przy okazji ogólnopolskiego sympozjum nt. Bóg i człowiek w modlitewnym przeżyciu, powierzono niżej podpisanemu jako projektodawcy takiej syntezy opracowanie bardziej szczegółowych wytycznych planowanego przedsięwzięcia. W tym celu zwołano sympozjum naukowe teologów duchowości (Zalesie Górne k. Warszawy, 21-22 IV 1995), podczas którego wypracowywano schemat planowanego dzieła. Podstawą do dyskusji były dwa odczyty: Posoborowe koncepcje teologii duchowości — ks. dr. M. Chmielewskiego i Leksykograficzne wymogi przygotowania polskiego słownika duchowości — ks. prof. dr. hab. Jerzego Misiurka, którego wieloletnie doświadczenie pracy w redakcji Encyklopedii Katolickiej okazało się niezmiernie cenne. Realizację tego niełatwego przedsięwzięcia, zarówno w płaszczyźnie organizacyjnej jak i formalno-merytorycznej, powierzono piszącemu te słowa, ponieważ wówczas pełnił funkcję sekretarza Sekcji Duchowości Teologów Polskich. Gotowość opracowania poszczególnych haseł zadeklarowało wielu obecnych wtedy teologów.

Pierwotnie listę 930 haseł, zgłoszonych podczas prac przygotowawczych, podzielono na 15 działów tematycznych. Wyznaczono teologów odpowiedzialnych za opracowanie przydzielonych haseł. Ich zadaniem było znalezienie kompetentnych autorów, zlecenie im zadań, a następnie merytoryczne ujednolicenie nadesłanych opracowań. W tym celu każdy odpowiedzialny otrzymał specjalny skrypt zawierający wszystkie potrzebne informacje. Jednakże brak warsztatowego doświadczenia autorów w realizacji takiego przedsięwzięcia oraz znaczne różnice w ujmowaniu poszczególnych zagadnień, w praktyce uniemożliwiły przyjęcie tej metody pracy, wskutek czego nastąpiło odsunięcie w czasie terminu jej finalizacji. Należało na nowo przemyśleć główne założenia metodologiczne i zrewidować a także zredukować listę haseł. Wymagało to także zmiany organizacji pracy.

W tym czasie podjęto starania o dofinansowanie badań, niezbędnych dla opracowania niniejszego dzieła. Komitet Badań Naukowych pozytywnie zaopiniował wniosek o grant złożony w lipcu 1999 roku. Umowę na jego realizację zawarto dnia 15 V 2000 roku (Nr 0315/H01/2000/18).

Mając skromne, jak na rozmiary takiego przedsięwzięcia, środki finansowe, przystąpiono do jego realizacji. Największy ciężar pracy badawczej, wynikiem której było opracowanie większości haseł Leksykonu, wzięli na siebie pracownicy Instytutu Teologii Duchowości KUL, który stał się formalnym podmiotem realizacji tego zadania. Dołączyli inni teologowie duchowości z całej Polski,
a także pojedyncze osoby bezpośrednio nie związane z Sekcją Duchowości Teologów Polskich, lecz żywo zainteresowane tą problematyką. W sumie opracowano 433 hasła.

Prezentowane dzieło jest bezprecedensowe w polskiej literaturze teologicznej. Wśród cieszących się dużym powodzeniem opracowań encyklopedycznych dotyczących różnych dziedzin wiedzy, o użyteczności których nie trzeba nikogo przekonywać, brakowało takiego, które nie tylko obejmowałoby ten ważny wymiar życia chrześcijańskiego i teologii, ale ponadto uwzględniałoby polski wkład w ogólnochrześcijańskie dziedzictwo duchowe.

Położenie akcentu na to co polskie w katolickiej teologii duchowości, stanowiło od początku podstawowe założenie metodologiczne. Nie ma ono jednak nic wspólnego z wąsko pojętym nacjonalizmem. Wręcz przeciwnie, w perspektywie jednoczącej się Europy i coraz powszechniejszej wymiany kulturalnej, jest rzeczą konieczną zdać sobie sprawę z własnej tożsamości i z tego, że Polska jako naród o mocnych korzeniach chrześcijańskich wraz z Kościołem katolickim, zawsze twórczo uczestniczyła w tworzeniu kultury europejskiej. Toteż na progu trzeciego tysiąclecia, wydobywając ze skarbca duchowego dziedzictwa to co najwspanialsze i najcenniejsze, może obdarowywać nim innych. Warto nadmienić, że w zachodnich syntezach historii i teologii duchowości na ogół pojawiają się zaledwie niewielkie i mało znaczące wzmianki odnośnie do Polski. Najczęściej ograniczają się one do zauważenia polskiego pochodzenia papieża Jana Pawła II. W zależności od tego, do jakiego zakonu należy dany autor lub wydawnictwo, wspomina się pojedyncze znaczniejsze postacie. Ostatnio z uwagi na popularność kultu Bożego Miłosierdzia, najczęściej jako polski wkład w duchowość europejską wzmiankuje się św. Faustynę Kowalską.

Powyższe założenie metodologiczne podyktowało konieczność uwzględnienia całego szeregu haseł, których próżno by szukać w analogicznych opracowaniach. Oddają one specyfikę polskiej duchowości. Są to na przykład: „Bogurodzica”, Częstochowska Matka Boża, Dolina Miłosierdzia, Kongresy Miłosierdzia Bożego, Mariawityzm, Papieskie pielgrzymki do Polski, Polska duchowość, Polska szkoła duchowości; typowo polskie ruchy, jak: Ruch Światło-Życie, „Domowy Kościół” czy Ruch Czcicieli Miłosierdzia Bożego, Ruch Rodzin Nazaretańskich; a także polskie ośrodki myśli teologicznoduchowej: Instytut Teologii Duchowości KUL, Prymasowski Instytut Życia Wewnętrznego, Sekcja Duchowości Teologów Polskich, Sekcja Teologii Duchowości UKSW
i inne. Również w pozostałych hasłach starano się zauważać polskie akcenty. Nie mogło zabraknąć informacji o duchowości naszych południowych sąsiadów Czechów i Słowaków. Hasła: Czeska duchowość i Słowacka duchowość są w ogóle pierwszymi w literaturze teologicznoduchowej opracowania na ten temat.

Oczywiście wyakcentowanie polskiego wkładu w duchowość katolicką i teologię duchowości nie byłoby możliwe, gdyby zabrakło pilnej troski o obiektywne ukazanie doktryny w tej dziedzinie. Z uwagi na to świadomie zrezygnowano z haseł dotyczących poszczególnych postaci czy miejsc, aby bardziej skupić się na problematyce teologicznej. Jednak dziedzina teologii duchowości wbrew pozorom jest tak rozległa i ściśle powiązana z innymi dyscyplinami teologicznymi, że wyczerpujące jej opracowanie okazało się niemożliwe nawet dla tak monumentalnego dzieła, jakim jest Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique, zainicjowany m.in. przez Josefa de Guiberta w 1938 roku. Tym bardziej więc Leksykon duchowości katolickiej nie pretenduje do wyczerpania bogactwa polskiej duchowości. Mając zatem świadomość, że istnieją odpowiednie monografie kluczowych zagadnień życia duchowego, dostępne także w polskim przekładzie, ograniczono się jedynie do zarysowania problematyki, aby dać miejsce kwestiom nigdy dotąd nie podejmowanym w kontekście teologii duchowości. Chodzi tu m.in. o psychologiczny wymiar życia duchowego, niewłaściwie lub niewystarczająco traktowany w tradycyjnej,
a także współczesnej teologii ascetyczno-mistycznej. Wyjątkowo dużo miejsca w niniejszym dziele poświęcono nowym zjawiskom i trendom współczesności, których zakorzeniona w doczesności i respektująca integralność osoby ludzkiej teologia duchowości nie może nie zauważyć. Dotyczy to głównie związku duchowości katolickiej z takimi problemami, jak np.: ekologia, globalizacja i polityka, odpowiedzialność za świat w dobie postmodernizmu itd. Ponieważ jednym z charakterystycznych zjawisk współczesnego „zapotrzebowania” na duchowość jest fascynacja religiami Dalekiego Wschodu, dlatego poświęcono im wyjątkowo dużo miejsca z jednoczesną troską o właściwe ustosunkowanie się do nich i wykorzystanie ich duchowego bogactwa zgodnie z duchem Ewangelii.

Trzecim wiodącym założeniem metodologicznym prezentowanego dzieła jest mocne osadzenie teologii duchowości na fundamencie Objawienia i nauczania Kościoła. „Słowo Boże jest bowiem pierwszym źródłem wszelkiej duchowości chrześcijańskiej” (VC 94), a także „duszą całej teologii” (DV 24; OT 16). Z tego względu w wielu opracowaniach znajdują się bardzo częste odwołania do Pisma św. i najwierniejszych jego interpretatorów, jakimi są Ojcowie
i Doktorzy Kościoła. Troską autorów Leksykonu było także uważne wsłuchiwanie się w głos Kościoła nauczającego, zwłaszcza ostatniego czasu, wszakże chodzi o duchowość katolicką. Zdumiewa, jak wiele uwagi zajmuje tam problematyka życia duchowego. Ze szczególną wrażliwością odnoszono się więc do treści nauczania Jana Pawła II, co znalazło odbicie w kilku hasłach wprost dotyczących jego posługi w Kościele (Dokumenty papieskie o życiu duchowym, Papieskie pielgrzymki do Polski, Pontyfikat Jana Pawła II).

W ten sposób, przez poszerzenie niektórych aspektów, Leksykon duchowości katolickiej, który z natury powinien jedynie sygnalizować poszczególne kwestie składające się na całość poruszanej problematyki, przerodził się w swego rodzaju obszerne kompendium polskiej teologii duchowości.

Przedstawione tutaj rozłożenie akcentów, zgodnie z przyjętą w Leksykonie duchowości katolickiej metodologią, może sprawiać wrażenie, że jest to dzieło trochę niekompletne, a nawet nieco chaotyczne. Z pewnością jak każde ludzkie dzieło nie jest ono doskonałe, tym bardziej, że stanowi pionierski krok w polskiej teologii, a zarazem jest wciąż jedną z niewielu encyklopedycznych syntez teologii duchowości w skali europejskiej, czy nawet światowej, na których można byłoby się wzorować. Nie chodziło przecież o powielanie takich cenionych słowników duchowości, jak chociażby Dizionario enciclopedico di spiritualità (red. E. Ancilli, Roma 1990), który doczekał się edycji w kilku językach zachodnich, czy niedawno wydanego bardzo starannie Dizionario di mistica (red. L. Borriello, E. Caruna, M. R. del Genio, N. Suffi, Città del Vaticano 1998). Trzeba ponadto zgodzić się z faktem, że żadne ze słownikowo-encyklopedycznych opracowań nie jest w stanie wyczerpać podejmowanej problematyki, ich celem jest bowiem ukazanie jej jakby w konturach. Natomiast do bardziej szczegółowego poznania danej dziedziny wiedzy służą zarówno studia akademickie, jak i specjalnie w tym celu wypracowywane monografie.

W pewnym sensie niezależnie od obiektywnej wartości merytorycznej dzieła, ma ono również swoją wartość subiektywną, polegającą na odpowiednim z niego korzystaniu.

Jak wyżej wspomniano, głównymi adresatami tego dzieła, na które składa się intelektualny wysiłek 87. autorów, są przede wszystkim środowiska formacji duchowej do kapłaństwa i życia konsekrowanego, jak również kapłani, osoby konsekrowane i świeccy. Z tego względu zawarty w nim materiał można potraktować jako podstawę i punkt wyjścia do systematycznych wykładów
z teologii duchowości. Temu celowi ma służyć załączony schemat wykładu, który z jednej strony obejmowałby w zarysie całość współczesnej problematyki życia duchowego, a z drugiej — wskazywałby optymalne wykorzystanie zgromadzonego w tym dziele rozległego materiału.

Proponowany wykład teologii duchowości ma swoją oryginalną strukturę, którą należy potraktować jako jedną z propozycji metodycznych. Do poszczególnych działów tematycznych przypisano odpowiednie hasła lub ich części, których lektura daje możliwość zaznajomienia się w ogólnym zarysie z całokształtem katolickiej teologii duchowości.

Specyfiką opracowań encyklopedycznych jest jednak korzystanie z nich
w sposób wybiórczy. Mając to na względzie autorzy Leksykonu do treści haseł dołączyli odpowiednią literaturę, która była podstawą opracowania lub daje możliwość poszerzenia wiedzy na dany temat. Położono przede wszystkim nacisk na dostępną literaturę polskojęzyczną, nawet jeżeli w pewnych przypadkach trudno byłoby zaliczyć ją do najważniejszej w danej kwestii. Okazuje się jednak, że także w tym wymiarze polska teologia może poszczycić się niekiedy bardzo pokaźnym dorobkiem. Należało zatem zastosować rygorystyczną zasadę ograniczenia podawanej literatury do 10. pozycji. W niektórych z obszerniejszych haseł literatura na zasadzie przypisów podana została również w treści. Zrezygnowano natomiast z odsyłania do innych słowników czy encyklopedii.

Efektywniejszemu wykorzystaniu Leksykonu zarówno w studiach teologicznych, jak i w indywidualnej lekturze mającej na celu teologiczne podbudowanie osobistej duchowości, pewną pomocą będą odsyłacze do haseł pokrewnych, umieszczone w tekście w postaci strzałek. Znajdują się one zwłaszcza tam, gdzie sięgnięcie do wskazanego hasła pokrewnego jest bardzo wskazane lub wprost konieczne dla zrozumienia podejmowanego zagadnienia.

Na koniec, w imieniu własnym i tych wszystkich, którzy odczuwając „powszechną potrzebę duchowości”, zechcą sięgnąć po Leksykon duchowości katolickiej, pragnę serdecznie podziękować jego autorom. Podjęli się oni bardzo trudnego zadania napisania haseł w stosunkowo krótkim czasie. W wielu przypadkach wymagało to odsunięcia innych obowiązków i przestudiowania rozległej literatury, aby na jej podstawie dokonać syntezy. Szczególne słowa wdzięczności należą się pracownikom naukowym Instytutu Teologii Duchowości Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którzy z uwagi na kompetencję
i zaangażowanie w to dzieło stanowili autentyczną Radę Naukową. Zapewne dzieło to nie powstałoby, gdyby nie moralne i duchowe wsparcie ze strony członków Sekcji Duchowości Teologów Polskich. Jak wspomniano, wielu z nich ma swój bezpośredni udział w tym dziele i jego promocji, już nawet na etapie powstawania. Podziękowania pragnę złożyć Jego Ekscelencji Księdzu Arcybiskupowi Stanisławowi Nowakowi, Metropolicie Częstochowskiemu. On bowiem, jako wybitny specjalista w dziedzinie duchowości w polskim Episkopacie, zechciał życzliwym Słowem Wstępnym zachęcić czytelników do sięgnięcia po to dzieło.

Wdzięczność wreszcie należy się Wydawnictwu „M”, które w obliczu różnych trudności z drukiem tego dzieła, nie zawahało się wziąć na siebie ryzyko
i trud jego publikacji.

Niech Duch Święty, którego tchnienie ożywia i uświęca każdego, kto wierzy w Jezusa Chrystusa i trwa w Jego świętym Kościele, doprowadzi do pełni życia duchowego, a więc do tej pełni wiary, która pozwala powtórzyć słowa św. Pawła: „Teraz już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus” (Ga 2, 20).

Lublin, św. Teresy od Jezusa 2001 r.
ks. Marek Chmielewski

Wybrane hasła ze "Słownika":