Sztuka rosyjska w Watykanie

W latach 2016-17 w Galerii Tretiakowskiej w Moskwie gościła wystawa „Roma Aeterna” (Wieczny Rzym) zorganizowana przez Muzea Watykańskie. Rosjanom pokazano wówczas 42 najwspanialsze arcydzieła ze stałej kolekcji Pinakoteki Watykańskiej wraz z obrazami, których nigdy nie wystawiano poza Watykanem. Wystawa okazała się bezprecedensowym sukcesem, gdyż dla Rosjan była to jedyna okazja, by zobaczyć na miejscu dzieła takich malarzy, jak Giovanni Bellini, Raffaello, Guido Reni, Guercino czy Caravaggio.

Dwa lata po tym wydarzeniu artystycznym, w ramach wymiany, przywieziono do Watykanu dzieła sztuki rosyjskiej, które pochodzą głównie z Galerii Tretiakowskiej, ale także z innych muzeów. Wystawa, która nosi angielski tytuł: „Pilgrimage of Russian Art. From Dionysius to Malevich” (Pielgrzymka sztuki rosyjskiej. Od Dionizego po Malewicza), składa się z 54 arcydzieł, które ukazują sześć wieków malarstwa rosyjskiego. Kuratorzy wystawy — Arkadiy Ippolitov, Tatiana Udenkowa i Tatiana Samojlowa postawili sobie ambitny cel przybliżenia dziedzictwa kulturowego i duchowego sztuki rosyjskiej w samym sercu zachodniego chrześcijaństwa. A jak podkreśla dyrektor Muzeów Watykańskich Barbara Jatta, „piękno tworzy mosty, zbliża różne kultury i czyni nas braćmi”. Organizatorami wystawy, obok Muzeów Watykańskich i Galerii Tretiakowskiej, są Ministerstwo Kultury Federacji Rosyjskiej oraz Fundacja Sztuki, Nauki i Sportu Aliszera Usmanowa.

Rosyjskie arcydzieła wystawione są w monumentalnym korytarzu łączącym kolumnadę Berniniego z Bazyliką św. Piotra, tzw. Braccio di Carlo Magno (dosłownie „Ramię Karola Wielkiego”). Są to przede wszystkim ikony z różnych okresów, obok których umieszczono obrazy z XIX i początku XX wieku. Dyrektor Galerii Tretiakowskiej Zelfira Tregulowa wyjaśniła: — Położyliśmy akcent na głęboką więź łączącą malarstwo ikon i rosyjski realizm XIX wieku. Pokazując sztukę rosyjską od Dionizego aż po Malewicza, zamiast stosować „nudne” kryterium chronologiczne, woleliśmy skonfrontować ze sobą dzieła na bazie niespodziewanych, ale oczywistych analogii.

Na wystawie ikony niejako „rozmawiają” z realistycznymi obrazami ostatnich wieków, dlatego np. obok ikony „Sąd Ostateczny” z XVI wieku wisi słynny „Czarny kwadrat” Malewicza, przy ikonie „Św. Grzegorz ze smokiem” z XVI wieku umieszczono „Kąpiel czerwonego konia” Kuźmy Pietrowa-Wodkina, a obok olbrzymiego obrazu Aleksandra Iwanowa „Ukazanie się Chrystusa ludowi” wiszą ikony „Chrzest” i „Przemienienie Pańskie”.

Dyr. Tregulowa podkreśliła, że ikony są wcieleniem rosyjskiej duszy. Nawet w XIX i XX wieku były nieodłączną częścią rosyjskiej rzeczywistości i wywierały wpływ na życie duchowe. — Rosjanin zawsze chce dostrzec w ikonach ich wymiar metafizyczny, coś poza granicami tego, co jest widoczne, dlatego nasza sztuka nie uważała techniki za cel sam w sobie. W rosyjskiej tradycji kanon jest ważniejszy niż technika. Dlatego technika i jakość, chociaż są nieodzownymi elementami, schodzą na drugi plan, bo na pierwszym planie jest wartość duchowa dzieła.

Wśród eksponowanych dzieł należy wymienić: ikonę „Ukrzyżowanie” napisaną przez Dionizego w 1500 r., „Trójcę Świętą” wykonaną przez mnicha Paisija w latach 1484-85, „Sąd Ostateczny” — XVI-wieczną ikonę z Nowogrodu oraz kopię z XVI wieku ikony Matki Bożej Włodzimierskiej. Wśród dzieł z XIX i XX wieku przywiezionych z Rosji są tak znane obrazy, jak: „Nie oczekiwali”, „Procesja w guberni kurskiej” i „Przed spowiedzią” Ilji Repina, „Trojka”, „Utopiona” i słynny portret Dostojewskiego Wasilija Perowa, „Quid est veritas? Chrystus i Piłat” oraz „Kalwaria” Mikołaja Ge, a także „Demon siedzący” Michaiła Wrubela, „Chrystus na pustyni” Iwana Kramskoja i „Plac Czerwony” Wasilija Kandinskiego.

Wystawę „Pielgrzymka sztuki rosyjskiej. Od Dionizego po Malewicza” otwarto 19 listopada 2018 r. w obecności dyrektorów Galerii Tretiakowskiej i Muzeów Watykańskich: Zelfiry Tregulowej i Barbary Jatty, kuratorów wystawy, pracowników obu muzeów zaangażowanych w jej przygotowanie oraz dziennikarzy akredytowanych przy Stolicy Apostolskiej. Wstęp na tę unikalną wystawę, która będzie otwarta do 16 lutego 2019 r., jest wolny.

opr. mg/mg