Kronika podróży do Niemiec (1996)

Kronika podróży

Podróż apostolska Jana Pawła II do Niemiec była już trzecią Jego wizytą pasterską w tym kraju, ale mimo to miała charakter bezprecedensowy. Dość wspomnieć, że poprzednie podróże odbyły się w latach 1980 i 1987, a więc w okresie, gdy Niemcy były jeszcze podzielone, a cała ich wschodnia część pozostawała dla Papieża niedostępna. Tym razem zaś Jan Paweł II mógł odwiedzić Berlin, stolicę zjednoczonych Niemiec.

Nowość tej wizyty wynikała także z faktu, że zjednoczenie Niemiec rozpoczęło proces bardzo głębokich przemian ekonomicznych, społecznych i kulturowych w tym kraju. Są one źródłem silnych napięć, ale także nadziei dla wszystkich jego mieszkańców. Problemem jest również ostateczne rozliczenie się Niemców, w tym także chrześcijan, z nazistowską przeszłością, które nie było dotąd możliwe ze względu na podział kraju na część wschodnią i zachodnią. Kościół katolicki — podobnie zresztą jak Kościoły protestanckie i inne wspólnoty wyznaniowe — gromadzący ponad 28 mln mieszkańców kraju (34,8 % ludności), stoi także wobec trudnych zagadnień związanych z religijnym zobojętnieniem znacznej części społeczeństwa.

Te tematy poruszał Papież w swoich przemówieniach wygłaszanych podczas podróży, której trasa prowadziła do dwóch miast: Paderbornu i Berlina. Spod Bramy Brandenburskiej, która niegdyś była teatrem reżimowych manifestacji, a potem została zamurowana wbrew słusznym pragnieniom i nadziejom ludzi, Ojciec Święty mówi, co należy czynić, aby na starym kontynencie mogła zapanować prawdziwa «wolność ducha». Przypomina o więzi wolności z prawdą, domaga się solidarności, żąda gotowości do ofiary, proklamuje cywilizację miłości. Tak więc przy Bramie Brandenburskiej Jan Paweł II kładzie pieczęć na całej naszej epoce. Brama nie jest już znakiem pychy ani zniewolenia, ale symbolem nowych czasów — wielkich solidarnością i odpowiedzialnością.

Jan Paweł II przybył do Paderbornu wieczorem 21 czerwca. Na lotnisku oczekiwali go prezydent Niemiec Roman Herzog oraz przedstawiciele rządu federalnego i Kościoła. Po uroczystości powitalnej i przemówieniach Papież przejechał samochodem panoramicznym do centrum miasta, witany przez wiernych bardzo licznie zgromadzonych na ponad trzykilometrowej trasie wiodącej do Collegium Leoninum. Paderborn, miasto liczące 125 tys. mieszkańców, to historyczna stolica Westfalii i siedziba diecezji od 805 r. W 799 r. odbyło się tam spotkanie papieża Leona III z Karolem Wielkim, podczas którego podjęto decyzję o utworzeniu Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Archidiecezja Paderborn liczy prawie 5 mln mieszkańców, z czego 37,6% stanowią katolicy. Podlegają jej diecezje Fulda, Erfurt i Magdeburg. Collegium Leoninum, które stanowiło rezydencję Papieża podczas jego pobytu w Paderborn, powstało w 1860 r. jako dom dla studentów teologii, obecnie mieści się tam także seminarium wyższe i instytut ekumeniczny.

Ojciec Święty rozpoczął dzień 22 czerwca wspólną modlitwą z seminarzystami w kaplicy Collegium Leoninum. Uczestniczyli w niej rektor i wykładowcy seminarium oraz ok. 70 alumnów. Następnie udał się samochodem na lotnisko wojskowe Senne, położone ok. 10 km na północ od miasta. Odprawił tam Mszę św. dla wiernych archidiecezji, którą koncelebrowało z nim kilkunastu kardynałów i arcybiskupów, m.in. kardynałowie Józef Glemp i Franciszek Macharski. Przed ołtarzem została umieszczona urna z relikwiami św. Liboriusza, patrona archidiecezji, a w liturgii uczestniczyło także kilkunastu biskupów diecezji europejskich, mających tego samego patrona, m.in. biskup Le Mans (Francja), której pasterzem był w IV w. św. Liboriusz. Papież wygłosił homilię (tekst na s. 9), a na zakończenie Eucharystii podziękował ponad stutysięcznej rzeszy wiernych za udział w liturgii mimo niepewnej pogody, pozdrowił też szczególnie serdecznie chorych i młodzież. Po Mszy św. powrócił do Collegium Leoninum.

Po południu tego dnia Jan Paweł II spotkał się o godz. 16 z przedstawicielami niemieckich Kościołów protestanckich. W spotkaniu wzięli udział członkowie Stałej Rady Niemieckich Kościołów Ewangelickich (EKD), federacji zrzeszającej 27 autonomicznych Kościołów lokalnych, oraz członkowie prezydium Zespołu Roboczego Chrześcijańskich Kościołów Niemiec; w skład delegacji Kościoła katolickiego towarzyszącej Ojcu Świętemu weszli m.in. kardynałowie: Angelo Sodano, Sekretarz Stanu, Joseph Ratzinger, prefekt Kongregacji Nauki Wiary, i Edward Idris Cassidy, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Po przemówieniu dr. Klausa Engelhardta, przewodniczącego Stałej Rady EKD, głos zabrał Ojciec Święty (teksty obydwu wystąpień publikujemy na s. 12-14).

Kontynuacją tego spotkania była ekumeniczna Liturgia Słowa, sprawowana o godz. 17 w katedrze w Paderbornie z udziałem Papieża, greckoprawosławnego metropolity Niemiec Augoustinosa Lambardakisa, biskupa luterańskiego dr. Horsta Hirschlera, superintendenta Kościoła reformowanego Waltera Herrenbrücka, arcybiskupa Paderbornu Johannesa Joachima Degenhardta oraz ok. 700 osób zgromadzonych w świątyni. Paderborn jest ośrodkiem intensywnej działalności ekumenicznej: istnieje tu m.in. ekumeniczny ośrodek im. Johanna Adama Möhlera, założony przez kard. Lorenza Jaegera, arcybiskupa Paderbornu w latach 1941-1973 i wielkiego promotora pojednania między chrześcijanami. Nabożeństwo rozpoczęło się procesją, która przeszła główną nawą świątyni do ołtarza, podczas gdy chór katedralny śpiewał hymny i psalmy. Po przemówieniu powitalnym, wygłoszonym przez abpa Degenhardta, odczytano fragment z Dziejów Apostolskich, do którego Ojciec Święty nawiązał w swoim przemówieniu (s. 15). Dwie kobiety — luteranka i katoliczka — odczytały następnie wezwania modlitwy powszechnej, po czym zgromadzeni odmówili wspólnie «Ojcze nasz». Na zakończenie Papież, metropolita Lambardakis i dr. Hirschler razem udzielili błogosławieństwa uczestnikom Liturgii Słowa.

Ostatnim punktem programu było tego dnia spotkanie Jana Pawła II z niemieckim Episkopatem, które odbyło się w refektarzu Collegium Leoninum. W Niemczech jest obecnie 102 biskupów (łącznie z biskupami seniorami). W spotkaniu uczestniczyli także kardynałowie i biskupi towarzyszący Papieżowi w podróży. W imieniu zgromadzonych powitał Ojca Świętego przewodniczący Niemieckiej Konferencji Episkopatu bp Karl Lehmann, po czym Papież wygłosił obszerne przemówienie, którego tekst publikujemy na s. 17. Wspólna wieczerza z niemieckimi biskupami zakończyła drugi dzień wizyty papieskiej w Niemczech.

Rano 23 czerwca Jan Paweł II udał się samolotem z Paderbornu do Berlina, gdzie na lotnisku Tegel powitał go arcybiskup tego miasta kard. Georg Maximilian Sterzinsky, burmistrz Berlina oraz jeden z ministrów rządu federalnego. Archidiecezja berlińska, utworzona w 1930 r., liczy 5 700 000 mieszkańców, z czego 7,24% to katolicy. Bezpośrednio z lotniska Ojciec Święty udał się helikopterem do zamku «Bellevue», gdzie złożył wizytę kurtuazyjną prezydentowi Republiki Federalnej Romanowi Herzogowi. Miała ona charakter prywatny, nie wygłaszano przemówień, Ojciec Święty spotkał się także z członkami najbliższej rodziny prezydenta.

Ok. godz. 10.40 Jan Paweł II po kolejnym przelocie helikopterem dotarł na berliński stadion olimpijski. Stadion ten został zbudowany przed Igrzyskami Olimpijskimi w 1936 r. i był również teatrem nazistowskich manifestacji w epoce hitlerowskiej. Papież objechał «papamobilem» bieżnię stadionu, pozdrawiając ponad stutysięczną rzeszę wiernych, zgromadzonych na trybunach i płycie boiska, gdzie wzniesiony był ołtarz. Liturgia eucharystyczna rozpoczęła się o godz. 11.10. Z Papieżem koncelebrowali liczni kardynałowie i arcybiskupi (m.in. kard. Józef Glemp, kard. Henryk Gulbinowicz i kard. Franciszek Macharski), wszyscy członkowie Niemieckiej Konferencji Episkopatu, proprefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych abp Alberto Bovone i nuncjusz apostolski w Niemczech abp Giovanni Lajolo. Na stadionie obecni byli prezydent Niemiec, kanclerz federalny, burmistrz Berlina, liczni przedstawiciele korpusu dyplomatycznego. Podczas tej Mszy św. Papież dokonał beatyfikacji dwóch kapłanów, którzy przeciwstawili się otwarcie dyktaturze nazistowskiej i zapłacili za to życiem. Arcybiskup Berlina i biskup Münster odczytali prośby o beatyfikację i krótkie biografie sług Bożych Bernarda Lichtenberga i Karola Leisnera, po czym Ojciec Święty wygłosił formułę beatyfikacyjną. Tekst homilii papieskiej zamieszczamy na s. 22. Na zakończenie liturgii Jan Paweł II wykonał bardzo wymowny gest: udzielając błogosławieństwa, wziął do ręki drewniany pastorał, którym posłużył się francuski biskup Gabriel Piquet, gdy 17 grudnia 1944 r. udzielił w obozie koncentracyjnym w Dachau święceń kapłańskich diakonowi Karolowi Leisnerowi. Zgromadzeni przyjęli ten gest z wielkim aplauzem. Po zakończeniu liturgii eucharystycznej Papież odmówił z wiernymi modlitwę maryjną «Anioł Pański», poprzedzając ją rozważaniem (s. 26), w którym zapowiedział m.in. zwołania kolejnego Nadzwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów poświęconego Europie. Pozdrowił też w szczególny sposób wspólnotę serbołużycką oraz pielgrzymów z Polski.

Ze stadionu Ojciec Święty udał się do Bernhard Lichtenberg Haus — siedziby arcybiskupa — gdzie spożył obiad. Tam też o godz. 17.30 spotkał się krótko z Prezydium Głównego Komitetu Katolików Niemieckich i następnie z Centralną Radą Żydów. Do jej członków skierował przemówienie, które publikujemy na s. 27 wraz z tekstem wypowiedzi przewodniczącego Centralnej Rady Ignatza Bubisa. W Bernhard Lichtenberg Haus odbyło się prywatne spotkanie Ojca Świętego z kanclerzem federalnym Helmutem Kohlem, które trwało ok. pół godziny. O godz. 18.30 Papież udał się podziemnym przejściem do dolnej części katedry św. Jadwigi, gdzie modlił się przy grobie Bernarda Lichtenberga. W świątyni zgromadzone były grupy uczniów z różnych szkół oraz seminarzyści.

Ostatnim, bardzo wymownym aktem tej podróży była oficjalna ceremonia pożegnalna przy Bramie Brandenburskiej o godz. 19.20. Papież przejechał samochodem panoramicznym aleją «Unter den Linden», pozdrawiany przez tysiące berlińczyków. Następnie w towarzystwie przewodniczącego Konferencji Episkopatu, kanclerza federalnego i burmistrza Berlina przeszedł przez Bramę Brandenburską, która w czasie zimnej wojny była zamurowana, teraz zaś stała się symbolem odzyskanej jedności i wolności miasta. Tej symbolice Bramy poświęcone były przemówienia przedstawicieli gospodarzy i Ojca Świętego, które publikujemy na s. 29-32. Na prośbę burmistrza miasta Jan Paweł II wpisał się do Złotej Księgi Berlina.

Bezpośrednio spod Bramy Brandenburskiej Papież odjechał ok. godz 20.10 na lotnisko Tegel, skąd żegnany przez szefa protokołu, przewodniczącego Konferencji Episkopatu i nuncjusza apostolskiego odleciał do Rzymu.

opr. mg/mg