Anglia i Rzym – między obcością a ponownym zbliżeniem

W koronacji brytyjskiego króla Karola III w Londynie 6 maja weźmie udział osobisty przedstawiciel Franciszka, sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Pietro Parolin. Prawie 500 lat na papieża i „papistów” patrzono w Anglii bardzo złym okiem. Obecny monarcha jest otwarty na inne religie - podkreśliła niemiecka agencja katolicka KNA. Przypomniała jednocześnie główne etapy historii wzajemnych obaw, wrogości i wykluczenia – a w końcu stopniowego zbliżenia.

Oto one:

596/97: Grzegorz I Wielki (590-604) wysyła rzymskiego benedyktyna Augustyna (zm. 604 r.) jako misjonarza do anglosaskiego króla Ethelberta z Kentu. Już w 597 papież mianował go pierwszym arcybiskupem Canterbury i jest on czczony w Anglii jako „apostoł Anglosasów”.

716/19: Grzegorz II (715-31) posyła anglosaskiego benedyktyna Winfrida-Bonifacego (zm. 754/55) jako misjonarza do pogańskich Fryzów. Bonifacy został biskupem misyjnym, legatem papieskim dla Germanii, biskupem Moguncji, a wreszcie biskupem Utrechtu i założycielem licznych klasztorów. Przeszedł do historii jako „apostoł Niemców”.

1170: w wyniku starań króla Henryka II lord-kanclerz Tomasz Becket został w 1162 r. arcybiskupem Canterbury. Obu przyjaciół podzielił spór wokół kwestii kościelnej lub świeckiej jurysdykcji nad duchownymi. Papież Aleksander III (1159-81) odrzucił zrzeczenie się urzędu przez Becketa. Po ataku gniewu króla czterech jego rycerzy zabija lorda-kanclerza w jego katedrze w 1170 r. Trzy lata później papież go kanonizował jako męczennika; skruszony Henryk II nazwał go swoim patronem. Do dziś kościół Kolegium Angielskiego w Rzymie nosi imię „San Tommaso di Canterbury”.

1397: Kurię Rzymską odwiedza arcybiskup Thomas Arundel – ostatni prymas Anglii przed reformacją.

1521: Król Henryk VIII otrzymuje od Leona X (1513-21) honorowy tytuł „Fidei Defensor” (Obrońca Wiary), który brytyjscy monarchowie noszą do dziś. Był on wyrazem uznania dla książki monarchy „Obrona siedmiu sakramentów”, w której – w odpowiedzi reformatorom – podkreślał on sakramentalny charakter małżeństwa i prymat papieża.

1534: od połowy lat 20. XV wieku tenże król starał się o unieważnienie małżeństwa z Katarzyną Aragońską, ponieważ nie miał z nią syna – następcy tronu. Gdy Klemens VII (1523-34) odrzucił jego prośbę, Henryk zerwał z Rzymem i na mocy tzw. Aktu Supremacji z listopada 1534 r. ustanowił angielski Kościół państwowy z monarchą jako jego głową świecką. Następuje plądrowanie i niszczenie niezwykle bogatych klasztorów, biskupi lojalni wobec Rzymu zostają zastąpieni ludźmi króla. Schizmę w Kościele przypieczętowała ekskomunika, nałożona na Henryka VIII w 1538 przez Pawła III (1534-49).

1548: Do śmierci Henryka VIII w 1547 nie dochodzi do zdecydowanej zmiany dyscypliny kościelnej w stosunku do nauki katolickiej. Jednakże wraz z ogłoszeniem w 1549 anglikańskiego modlitewnika „Book of Common Prayer” klasyczny język kościelny coraz bardziej wiąże się z myślą protestancką. W kolejnych dekadach intryg, kłótni i spisków przelano wiele krwi w imię religii („Krwawa Mary”, spisek Guya Fawkesa w 1605). Ostatecznie anglikanizm staje się czymś pośrednim między katolickim a protestanckim nauczaniem, liturgią i dyscypliną kościelną. Od tamtego czasu katolicy, nazywani „papistami”, są największą mniejszością Anglii, początkowo prześladowaną, później częściowo tolerowaną i pogardzaną. Większość z nich stanowili biedni imigranci irlandzcy, których zawsze podejrzewano o zdradę wobec Anglii.

1666: wielki pożar Londynu. Pomimo oczywistych naruszeń przepisów przeciwpożarowych przez miasto w ciągu dziesięcioleci o podpalenie zostają oskarżeni katolicy.

1701: tzw. Act of Settlement wyklucza z sukcesji do tronu każdego, kto „wyznaje religię papieską lub poślubia papistę”. Prawo to zostaje zasadniczo zmienione dopiero w 2015 roku.

1850: przywrócenie stałej hierarchii Kościoła katolickiego w Anglii. W dziedzinie intelektualnej – z nielicznymi wyjątkami, jak anglikańscy konwertyci kard. John Henry Newman (1801-90) czy Gilbert Keith Chesterton (1874-1936) – brytyjski katolicyzm nie odgrywa intelektualnie praktycznie żadnej roli aż do lat 50. XX wieku.

1952: koronacja królowej Elżbiety II. W czasie jej prawie 70-letniego panowania przede wszystkim wielkie zaangażowanie charytatywne i edukacyjne oraz moralna wiarygodność Kościoła katolickiego umożliwiają pewną obecność katolicyzmu w Wielkiej Brytanii. W latach 1951-2014 królowa odwiedziła w Watykanie łącznie pięciu papieży.

1960: odwilż ekumeniczna. Jako pierwszy prymas Kościoła Anglii od 1397 r. odwiedza Watykan arcybiskup Canterbury Geoffrey Fisher. Gdy powitał go Jan XXIII (1958-63), miał odpowiedzieć: „Wasza Świątobliwość, tworzymy historię”.

1966: prymas anglikański Arthur Michael Ramsey i Paweł VI (1963-78) podejmują w Watykanie decyzję o utworzeniu wspólnej międzynarodowej komisji teologicznej. Jest to początek oficjalnego dialogu między katolikami a anglikanami od czasu rozłamu w 1534. Utrzymujące się jeszcze względne pokrewieństwo z doktryną katolicką budzi pewne nadzieje na długotrwały powrót do pełnej komunii kościelnej po Soborze Watykańskim II (1962-65). Bardzo osłabiły ją jednak dopuszczenie anglikańskich kobiet do kapłaństwa w 1992 i do urzędu biskupiego w 2014 r.

1982: Jan Paweł II (1978-2005) jako pierwszy papież w historii odwiedza Zjednoczone Królestwo.

1995: Królowa Elżbieta II utrzymuje dobre relacje z arcybiskupem Westminsteru kard. Basilem Hume (1976-99); nazywając go „moim kardynałem”. W tymże roku uczestniczyła w katolickich nieszporach w Katedrze Westminsterskiej jako pierwszy angielski monarcha od czasów reformacji.

2002: Elżbieta II zaprasza kard. Cormaca Murphy-O'Connora z Westministeru do wygłoszenia kazania w jej obecności.

2005: Książę Karol, jako następca tronu i przyszła głowa Kościoła Anglii, przesuwa termin ślubu z Camillą Parker-Bowles ze względu na uroczystości pogrzebowe Jana Pawła II w Rzymie, przed którego trumną zgromadzili się także brytyjscy zwierzchnicy Kościoła i państwa.

2009: mimo dobrze funkcjonującego ekumenizmu między Rzymem a Canterbury, Benedykt XVI (2005-13) tworzy ordynariaty (struktury kościelne) dla anglikanów chętnych do przejścia na katolicyzm.

2015: zgodnie z tzw. porozumieniem z Perth, małżeństwo członka rodziny królewskiej z katolikiem nie prowadzi już do wykluczenia z sukcesji do tronu. Jednak sam władca (jako świecka głowa Kościoła) musi nadal należeć do Kościoła anglikańskiego.

2016: kard. Vincent Nichols z Westminsteru odprawia pierwszą od około 450 lat katolicką Mszę św. w Kaplicy Królewskiej w Hampton Court – zamku, który Henryk VIII odebrał swojemu lordowi-kanclerzowi. kardynałowi Thomasowi Wolseyowi w 1528 r. Na zakończenie kazania anglikański biskup Londynu Richard Chartres zwrócił się do katolickiego arcybiskupa stolicy: „Witaj w domu, kardynale!”.

2023: w darze dla króla Karola III, świeckiej głowy państwowego Kościoła anglikańskiego w Anglii, Franciszek przekazuje relikwie dwóch kawałków Krzyża Świętego. Wkomponowano je w walijski srebrny krzyż, który ma być niesiony na czele procesji podczas uroczystości koronacyjnych. Papieża będzie na nich reprezentował sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kard. Pietro Parolin, najwyższy rangą katolik od czasów Reformacji.