Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie

Małgorzata Szeroczyńska

Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Studium prawnoporównawcze

© Copyright by Małgorzata Szeroczyńska and Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2004
83-242-0261-7

SPIS TREŚCI

1.2.2. PRÓBA STWORZENIA WYCZERPUJĄCEJ DEFINICJI POJĘCIA „EUTANAZJA"

-fragmenty-

We wszystkich powyższych definicjach przewijają się elementy istotne dla pojęcia „eutanazja". Spróbujmy je jeszcze bardziej sprecyzować, wychodząc z opracowania dokonanego w Deklaracji o eutanazji z 1980 roku przez watykańską Kongregację do Spraw Wiary, według której: „przez eutanazję rozumie się podjęte w celu zakończenia czyjegoś cierpienia, działanie lub zaniechanie, które przez swoją naturę lub świadomy zamiar powoduje śmierć. Zachowanie eutanatyczne ocenia się więc tak na płaszczyźnie intencji sprawcy, jak i zastosowanych przez niego środków"¹⁰⁹. Dla pełnego jej zrozumienia i dokładnego wyznaczenia jej zakresu, konieczne jest przyjrzenie się tak naprawdę każdemu jej słowu.

1.2.2.1. Eutanazja - pozbawienie życia człowieka cierpiącego

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że problematyka tak określonej eutanazji obejmuje wyłącznie czyny dokonywane na człowieku. Cała dyskusja etyczno-prawna tocząca się wokół tego zjawiska dotyczy właśnie legalności oraz moralnej dopuszczalności „zabójstwa z litości" lub „zabójstwa na żądanie" innego człowieka. Trzeba być świadomym jednak, że wobec zwierząt również stosuje się zarówno pojęcie eutanazji¹¹⁰, jak i praktykę skracania ich cierpień. Jest to tak zwana eutanazja weterynaryjna¹¹¹. Ma to istotne znaczenie dlatego, że porównanie sytuacji cierpiących osób pragnących skrócenia ich męki do sytuacji usypianych zwierząt pojawia się dosyć często jako argument przytaczany na poparcie eutanazji.

Dla samej definicji nie jest jednak istotny stan zdrowia człowieka, którego śmierć się powoduje. Takie rozszerzenie pojęcia może zadziwiać, gdyż przyjęło się o eutanazji myśleć i dyskutować wyłącznie odnośnie do osób umierających. Kongregacja do Spraw Wiary wymaga jedynie, aby ta osoba cierpiała. Biorąc pod uwagę, że nie definiuje zakresu tego cierpienia, należy uznać, iż może chodzić zarówno o ból fizyczny, jak i o cierpienie psychiczne, i to niekoniecznie związane z chorobą - fizyczną czy psychiczną. Wynika z tego, że eutanazji można dokonać zarówno na osobie umierającej, jak i nieuleczalnie chorej, która jednak jeszcze nie znajduje się w stanie terminalnym, co więcej występująca u niej choroba może nigdy nie doprowadzić do naturalnego zgonu. Ale eutanazji można też dokonać po prostu na osobie starej, której degradacja i cierpienie wynikają z postępu wieku, a nawet na osobie zdrowej fizycznie, która cierpi ból psychiczny wywołany okolicznościami jej życia.

Tak więc za zabójstwo eutanatyczne uznamy skrócenie przez holenderską lekarkę Geertruidę Postma-van Boven w 1973 roku życia swojej matki, która była bardzo zaawansowana wiekowo i nieuleczalnie chora, przy czym choroba ta powodowała jej potworne cierpienia fizyczne¹¹², ale za zachowanie eutanatyczne - wspomagane samobójstwo - przyjmiemy również zachowanie doktora Jacka Kevorkiana wobec jego pierwszej pacjentki Janet Adkins, która w momencie śmierci 4 czerwca 1990 roku znajdowała się w początkowej fazie choroby Alzheimera i nie odczuwała jeszcze żadnych dolegliwości fizycznych, jednakże antycypacja stopniowej degradacji przyczyniła się do jej cierpień psychicznych¹¹³. Identycznie ocenimy samobójcze, choć wspomagane, przypadki śmierci sparaliżowanych pacjentów, jak na przykład Jean-Marie Laurand¹¹⁴, czy Hermy Eckert¹¹⁵, którzy nie mogli psychicznie znieść swojej niepełnosprawności, bezradności, zależności od innych i niskiej jakości ich życia. Podobnie jako eutanatyczną określimy działalność pielęgniarki francuskiej Christine Malevre, która w latach 1997-1998 uśmiercała swoich pacjentów z oddziału szpitalnego w Mantes-la-Jolie, dlatego że ich starość, samotność i dolegliwości starcze dostarczały im wielu cierpień¹¹⁶. Analogicznie zakwalifikujemy postępowanie holenderskiego lekarza, doktora Boudewijna Chabota, który na początku lat dziewięćdziesiątych pomógł przenieść się na tamten świat cierpiącej na kliniczną depresję pacjentce, która pragnęła i wielokrotnie sama bezskutecznie próbowała połączyć się z nieżyjącymi już synami, mimo iż w jej wypadku nie można mówić ani o nieuleczalnej chorobie, ani o bólu fizycznym, a pragnienie śmierci wynikało jedynie z pełnej cierpienia duchowego choroby psychicznej¹¹⁷.

Jeśli porównamy uregulowania prawne w tym zakresie, to różnią się one zasadniczo. Niektóre ustawy w ogóle nie biorą pod uwagę znamienia stanu zdrowia osoby uśmierconej (jak przykładowo polski kodeks karny), inne wymagają, by była ona nieuleczalnie chora (jak ostatnia ustawa belgijska), czy wręcz by znajdowała się w fazie terminalnej (jak ustawa oregońska). Z kolei najnowsze przepisy holenderskie są pod tym względem zgodne z definicją watykańską- konieczne i wystarczające jest, aby osoba cierpiała.

Uznanie za element definicyjny zachowań eutanatycznych cierpienia osoby, na której czynności te są dokonywane, wyraźnie wskazuje, że z jakichś przyczyn życiowych, subiektywnych lub obiektywnych, życie tej osoby nie jest optymalne. Takie rozumowanie prowadzi do wartościowania okoliczności życiowych na lepsze i gorsze, do oceny jakości życia. Pojęcie „jakości życia" pojawiło się w drugiej połowie XX wieku jako określenie miernika - tak naprawdę do końca niezdefiniowanego - wskazującego na to, czy dana egzystencja jest warta kontynuowania, czy nie. O ile eugenicy, aby dojść do takiego wniosku, porównywali życie różnych osób - niepełnosprawnych do pełnosprawnych, chorych psychicznie do zdrowych psychicznie, słabych do silnych - i wysnuwali stąd wniosek, że życie tych pierwszych jest „niewarte istnienia", o tyle we współczesnym pojęciu „jakości życia" chodzi o subiektywne porównanie życia pojedynczej jednostki - takiego, jakie było, jakie jest i jakie najprawdopodobniej będzie w przyszłości¹¹⁸. Pojęcie jakości życia zawiera w sobie możność bycia pełną jednostką społeczną i psychologiczną, spełniania indywidualnych ról społecznych, zachowania przytomności umysłu, dobrego samopoczucia, zachowania relacji z innymi¹¹⁹.

Stanowisko, że każdy człowiek ma prawo do życia odpowiedniej dla niego jakości, zakłada obowiązek ustawodawcy odstąpienia od absolutystycznej ochrony życia w jego wymiarze ilościowym - w imię autonomii jednostki winien on dać każdemu prawną możliwość dokonania wyboru, czy chce kontynuować leczenie, czy od niego odstąpić i godnie umrzeć, przeżywając ostatnie chwile zgodnie z własnym standardem jakości¹²⁰. Ocena tej jakości zawsze pozostaje zindywidualizowana i subiektywna. Podlega jej konkretna osoba, niezależnie od tego, czy to sama jednostka decyduje, jakiej wartości życie jest w stanie zaakceptować, jaki ciężar cierpienia lub degradacji unieść, czy decyduje za nią lub w jej imieniu ktoś inny (przedstawiciel ustawowy, sąd). Zawsze też ocena ta jest dokonywana w imię dobra tej jednostki, a nie żadnej innej wartości (ekonomicznej czy społecznej).

opr. ab/mg