Kto czuje wiatr zmian, może się ociągać albo rozwinąć żagle

Petra Schuhler, Monika Vogelgesang tłumacze: Paweł Kaźmierczak, Elżbieta Sierosławska, Izabela Walczak WYŁĄCZ ZANIM BĘDZIE ZA PÓŹNO Uzależnienie od komputera i internetu ISBN: 978-83-7767-888-6 wyd.: Wydawnictwo WAM 2014

By wzmocnić efekt pocieszenia, uzdrowienia i odporności. Ostatnie dekady to odrodzenie zainteresowania klinicystów rolą religii i duchowości w dziedzinie zdrowia. Niniejsza książka stanowi odpowiedź na coraz większe potrzeby w tym zakresie. Autor, psychiatra i neurolog, sięga do neurobiologii i socjobiologii, by czerpać stąd inspirację i zająć się złem, które pojawia się, gdy życie religijne zamiast przynosić ulgę w cierpieniu, staje się jego przyczyną. Griffith pokazuje, jak niektórzy, odwołując się do swoich przekonań religijnych, odmawiają leczenia. Bo chcą "pozostać wierni Bogu". Religia, która uzdrawia, religia, która szkodzi. Wskazówki dla terapeutów i szukających pomocy to nie tylko katalog zachowań klinicznych, ale przede wszystkim doskonały podręcznik ilustrujący rozmaite sposoby wykorzystywania w psychoterapii doświadczeń z życia religijnego konkretnej osoby. To książka, dzięki której sfera duchowa staje się inspirującym elementem zdrowego życia. Nawet najdłuższa podróż zaczyna się od pierwszego kroku / Kto czuje wiatr zmian, może się ociągać albo rozwinąć żagle

Kto czuje wiatr zmian, może się ociągać albo rozwinąć żagle

Wejście na drogę psychoterapii często nie jest łatwe. Jeśli się jednak na to decydujesz, to znaczy, że masz po temu ważne powody i że chcesz rozwiązać swoje osobiste problemy z pomocą psychoterapeuty. Może to być początkiem procesu budzenia uśpionej energii i  poprawy jakości własnej egzystencji. Dużo zależy od Twojej determinacji w dążeniu do przemiany życia.

Dlaczego wyruszamy w tę podróż — w czym leży problem? W roku 1998 przyjęłyśmy pierwszego pacjenta, po którym przyszło wielu następnych. Od roku 2006 liczba osób potrzebujących terapii, zarówno mężczyzn, jak i  kobiet, stale wzrasta. Dlatego konieczne było pogłębienie wiedzy diagnostycznej i terapeutycznej w tej słabo jak do tej pory poznanej dziedzinie.

Punktem wyjścia jest rozróżnienie pomiędzy normalnym, problematycznym a patologicznym, czyli chorym, korzystaniem z komputera / internetu, które może przybierać następujące formy:

• Grania w  gry komputerowe, zwłaszcza w  wieloosobowe internetowe gry fabularne — RPG (w których gracze wcielają się w role fikcyjnych postaci), w gry strzelanki, ale także w gry na konsoli niepodłączone do sieci.
• Czatowania, np. za pośrednictwem portali społecznościowych.
• Surfowania w  sieci, np. bezcelowego wyszukiwania danych muzycznych, celów podróży lub filmów.

  Psychoterapia może pomóc w  odzyskaniu zdolności do bezproblemowego korzystania z komputera oraz internetu i w rozwiązaniu problemów osobistych, które doprowadziły do uzależnienia.

Uzależnienia od komputera i internetu są nie tylko związane z zaburzeniami psychicznymi, ale są także skutkiem niekorzystnych zmian społecznych — wykorzenienia i  chłodu panującego w rodzinie i miejscu pracy. Dostępne w sieci gry fabularne, pokoje czatowe i  fora internetowe, źle użytkowane, mogą u  osób szczególnie wrażliwych prowadzić do poważnych zaburzeń w codziennym funkcjonowaniu i do obniżenia efektywności w pracy zawodowej. To, co przy pomyślnym biegu wydarzeń jest nieproblematycznym, konstruktywnym zaabsorbowaniem grą, przekształca się w  zagubienie w  wirtualnym świecie. Na tej błędnej drodze można dostrzec pewne charakterystyczne znaki:
Immersja. Przede wszystkim pojawia się zanurzenie w  wirtualnym świecie, immersja, wskutek której świat realny traci na znaczeniu w naszej osobistej hierarchii wartości, a równocześnie świat wirtualny staje się coraz ważniejszy, co w znaczący sposób pogarsza funkcjonowanie człowieka w  codziennym życiu. Odbija się to nie tylko na wydajności w pracy zawodowej, na relacjach międzyludzkich i w sposobie wykorzystania wolnego czasu, ale cierpią na tym także znaczące obszary osobowości, przede wszystkim poczucie własnej wartości i zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludzkich w realnym świecie.
Doświadczenie flow (przepływu)¹. Immersji towarzyszy pozytywne przeżycie flow, tzn. uczucie uniesienia, przypominające namiętną pasję tworzenia. Zaangażowanie w daną aktywność komputerową / internetową praktycznie wymyka się spod kontroli. Jej atrakcyjność stale rośnie. Czynności podejmowane w  świecie realnym w coraz mniejszym stopniu są w stanie z nią konkurować i  stają się coraz mniej atrakcyjne. Granie, czatowanie i  surfowanie z  wielkim zaangażowaniem całymi godzinami wydaje się nie wywoływać zmęczenia. Prowadzi do całkowitej utraty poczucia czasu. Zapomina się nie tylko o upływających godzinach, ale także o obowiązkach oraz o przyjemnych stronach realnego życia.
Problemy w realnym świecie. Skoro realny świat schodzi na dalszy plan, to kontakty rodzinne i towarzyskie stają się nieważne. Wpływa to negatywnie na bliskie relacje z  partnerem życiowym, dziećmi, przyjaciółmi i  kolegami. Spada efektywność pracy, co może prowadzić nawet do jej utraty. Do tego dochodzi silne poczucie samotności i depresji po powrocie do rzeczywistości, kiedy nagle okazuje się, że nie da się do niej przenieść sukcesów i poczucia szczęścia, jakie daje świat komputera i  internetu. Rzeczywistość staje się coraz bardziej przykra i nieatrakcyjna.

Pragnienie, by przedstawić swoje własne ja w kuszącej masce awatara albo jako atrakcyjną osobę na czacie, bywa przemożne. Dzieje się tak zwłaszcza wówczas, gdy w rzeczywistości napotykamy na wiele problemów, gdy opanowuje nas lęk i gdy trzeba sobie radzić z niepowodzeniami. W grach, na czatach i podczas surfowania spełniają się nasze marzenia o zwycięstwie, sile, panowaniu i idealnej miłości. Najwyraźniej aktywność komputerowa / internetowa jest w stanie chwilowo uśmierzyć lęk i uczucie niepewności, które trapią nas w  rzeczywistości. Ale ponieważ efekt jest krótkotrwały, czynność tę trzeba podejmować wciąż na nowo. Za uzależnienie przyjdzie zapłacić wysoką cenę: niesie ono ze sobą różnorakie zagrożenia dla rozwoju osobistego, grozi trwałym uszczerbkiem na zdrowiu zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Jednakże wewnętrzna potrzeba i pokusa, by zaspokoić głód uznania, miłości i sukcesu, są zbyt wielkie, by można było tak po prostu odmówić sobie satysfakcji, którą obiecują komputer i internet.

Idealny obraz siebie. Może pojawiać się idealizacja obrazu siebie, w której człowiek prezentuje się jako skupiony wyłącznie na pozytywnych stronach drugiej osoby i  samego siebie. W  świecie wirtualnym słabe strony naszej osobowości mogą być filtrowane, fałszowane, upiększane albo wręcz usuwane. Ponadto można w ten sposób uciekać od meczącej rzeczywistości i  wypierać nasilające się w życiu codziennym problemy. W rezultacie trudności pozostają nierozwiązane, a często narastają, co z kolei nasila tendencję do ucieczki od rzeczywistości w świat wirtualny. Błędne koło.

Chorobie tej często towarzyszą dodatkowe problemy psychiczne: nadmierny lęk przed ludźmi, głęboka depresja, ale również nadwaga i  bóle pleców, ponieważ ciało z  powodu długiego siedzenia i złego odżywiania bije na alarm. Patologiczne korzystanie z komputera / internetu ogranicza zdolność do pracy zawodowej oraz do normalnego życia na co dzień. W takim wypadku należy postarać się o terapię stacjonarną w klinice, specjalizującej się w patologicznym korzystaniu z komputera / internetu.

Jaki jest plan podróży?
Uzależnienie od komputera / internetu dotyczy najczęściej popularnych gier RPG, gier strzelanek (np. World of Warcraft lub Counterstrike), w  następnej kolejności zaś czatowania (np. na portalach społecznościowych) i  surfowania, które przynoszą więcej szkody niż pożytku. Terapia ma na celu, obok powrotu do nieproblematycznego korzystania z komputera i internetu, także rozwiązanie osobistych problemów, takich jak niskie poczucie własnej wartości, utrata motywacji do działania poza światem komputera, lęk przed innymi ludźmi, nastawienie na porażkę, bezradność. W ramach psychoterapii podjęta zostanie praca nad lepszym zrozumieniem spraw stanowiących podłoże uzależnienia i zostaną wypracowane zdrowe alternatywy dla aktywności związanej z komputerem / internetem.

Cel psychoterapii można przedstawić w formie graficznej, posługując się tzw. oknami Johari symbolizującym wewnętrzny świat przed terapią (po lewej) i po jej zakończeniu (po prawej).

Lewe okno (przed terapią) i  prawe (po terapii) symbolicznie przedstawiają podział naszej świadomości na cztery obszary określane jako szyby bądź kwadraty. Kwadrat A w obu przypadkach oznacza obraz samego siebie w rzeczywistości. Kwadrat B to martwy punkt. Oznacza on głębokie warstwy naszej osobowości, do których nie mamy natychmiastowego dostępu, ale które możemy eksplorować dzięki pomocy terapeutycznej. Kwadrat C w lewym oknie przedstawia obraz siebie podczas gry, czatu lub surfowania, a  w  prawym oknie dystans wewnętrzny, którego można nabrać do swojej aktywności komputerowej / internetowej. Wielkość kwadratów C i  B zależy zasadniczo od tego, na ile uda Ci się odzyskać kontrolę nad własnym życiem. Okna dopełnia kwadrat D, strefa nieznana, która pozostaje niedostępna także w procesie psychoterapii, co jednak nie stanowi problemu.

„Nie możesz odnaleźć granic duszy, choćbyś nawet przewędrował wszystkie drogi, bo tak głęboki jest jej sens”. Heraklit

Można jednak zmieniać rozmiary kwadratów A, B i C, tak aby móc prowadzić lepsze życie.

Z reguły przed terapią kwadrat A jest skromny, mały i nieprzyjazny, gdy np. postrzegasz siebie jako kogoś, kto w rzeczywistym świecie jest lękliwym i niepewnym nieudacznikiem. Dlatego w lewym oknie narysowano niewielki kwadrat A. Po psychoterapii powinieneś mieć inny obraz siebie w realnym świecie: powinieneś mieć więcej przestrzeni, być bardziej wolny i czuć się lepiej z samym sobą. Dlatego po prawej stronie narysowano duży kwadrat A. Z  tego automatycznie wynika, że kwadrat B, martwy punkt, jest mniejszy, gdyż lepiej teraz rozumiesz sam siebie, zdajesz sobie sprawę, dlaczego podjąłeś takie czy inne decyzje, a także co musisz zrobić, żeby skierować znowu swoje życie na właściwe tory. Po psychoterapii również Twoje postrzeganie siebie w grach, na czatach i podczas surfowania powinno się wyraźnie zmienić. Musisz nabrać dystansu do swojego dawnego życia komputerowego i być w stanie się go wyrzec. To znaczy, móc korzystać z komputera i internetu w taki sposób, który nie zagraża Twemu zdrowiu.

Dokąd prowadzi droga? Jaki jest cel podróży?
Zasadniczym celem psychoterapii jest powrót do nieproblematycznego korzystania z komputera i internetu. Ma temu służyć instalacja osobistej „sygnalizacji świetlnej”, która bardzo sprawdziła się w naszej pracy terapeutycznej. Co mamy na myśli, mówiąc o  sygnalizacji świetlnej? Trójbarwny sygnalizator za pomocą czerwonego, żółtego i  zielonego światła kieruje ruchem ulicznym pojazdów i pieszych, tak aby nie zdarzały się wypadki i by nikt nie został ranny. Ten sam cel ma sygnalizacja regulująca 1korzystanie z komputera. Nie chodzi tu o urządzenie technicz

ne w  dosłownym sensie, ale o  symbol wewnętrznego procesu, który można porównać z „wewnętrznym okiem”, które w rzeczywistości nie istnieje, tylko jest metaforą ludzkiej wyobraźni. Na podobnej zasadzie sygnalizacja świetlna jest metaforą decyzji, którą musisz podjąć w sprawie gier, czatów i surfowania. Terapia ma Cię podprowadzić do określenia, kiedy zapala się czerwone światło, czyli czego z pewnością nie należy już więcej robić (np. grać w jakiekolwiek gry RPG), kiedy świeci się światło żółte, tzn. nasze działanie niesie ze sobą poważne ryzyko (np. granie w  gry przeglądarkowe, w  które można grać samemu), a  kiedy mamy zielone światło (przy korzystaniu z bankowości internetowej czy przy ograniczonym czasowo wyszukiwaniu konkretnych informacji w internecie).

W pewnym sensie to Ty sam kierujesz ruchem i decydujesz, które światło się zapala: jeśli postanowisz włączyć czerwone, wówczas wstajesz od komputera, żeby nie powracać do dawnych nawyków. Jeśli włączysz żółte, to oznacza, że pozwalasz sobie na aktywność komputerową / internetową, która choć nie jest bezpośrednio związana z Twoim dawnym problemem, to jednak niebezpiecznie się do niego zbliża. Idealnie byłoby zdecydować się na sygnalizację dwubarwną, składającą się ze światła czerwonego i zielonego. Jeśli zapala się czerwone, zatrzymujesz się, gdy włączy się zielone, idziesz dalej. Dzieci uczą się zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego: „Czerwone — stój! Zielone — idź!”. A zatem: Ty również podążaj w kierunku wskazywanym przez zielone światło. Energicznie kieruj się ku nieszkodliwym czynnościom komputerowym. Psychoterapia ma pomóc każdemu indywidualnie ustalić, kiedy zapala mu się światło czerwone, kiedy żółte, a kiedy zielone.

Zainstalowanie osobistej sygnalizacji świetlnej związane jest z następującymi pytaniami: Co zamierzam zrobić? Jak dokładnie zrealizuję ten zamiar w moim codziennym życiu? Co mogłoby mi w tym pomóc? Co utrudniałoby mi osiągnięcie mojego celu? Drogę do tego wskazuje hasło: Ćwicz rezygnację z takiego korzystania z komputera i internetu, które wpędziło Cię w chorobę!

¹ Por. Mihály Csíkszentmihályi, Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczenia, przeł. Magdalena Wajda-Kacmajor, Biblioteka Moderatora, Taszów 2005 (przyp. tłum.).

opr. ab/ab