Co czeka polską wieś za 20 lat?

Magdalena Szewczuk

Co czeka polską wieś za 20 lat?

Na to pytanie próbują odpowiedzieć sobie zarówno rolnicy z niepokojem patrzący w przyszłość, jak i naukowcy usiłujący przewidzieć, co czeka naszą wieś w perspektywie najbliższych 10 czy 30 lat.

Od dłuższego czasu mówi się, że wieś bardzo się zmienia, a w ciągu najbliższych 20 lat ma zmienić zupełnie swoje oblicze. Niektórzy twierdzą, że wiele wiosek zniknie zupełnie, gdyż zamieszkujący je ludzie wymrą w ciągu najbliższych lat, a stare domostwa i niewielkie gospodarstwa zostaną przejęte przez rolników, którzy gospodarują na 100-200 ha.

Sukcesy i obawy

Wiele osób z niepokojem patrzyło w przyszłość polskiego rolnictwa w kontekście wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. Jak czas pokazał, gospodarstwa poradziły sobie i z podobno wyśrubowanymi normami jakościowymi, i z konkurencją innych państw. Z każdym rokiem polscy chłopi radzą sobie lepiej ze składaniem wniosków o dopłaty bezpośrednie, a i o innych możliwościach wsparcia wiedzą coraz więcej. Oczywiście, wejście do UE przyniosło nie tylko pozytywne skutki, bo wielu rolników skarży się np. na kwotowaną produkcję mleka, ale i do tego zdołali się przystosować.

Jednak gospodarze nadal odczuwają niepokój przed tym, co będzie. Ciągle toczy się dyskusja wokół Wspólnej Polityki Rolnej UE po 2013 r. i wielką niewiadomą jest to, czy rolnicy nadal będą otrzymywali dopłaty bezpośrednie itp. - Bardzo się obawiam o przyszłość swoją i mojego syna, który właśnie przejmuje gospodarstwo - przyznaje pani Elżbieta. - Przechodzę na rentę strukturalną i przekazuję gospodarstwo najmłodszemu synowi, ale jestem bardzo niespokojna o jego los. Z roli trudno się utrzymać. Mimo że mamy 30-hektarowe gospodarstwo, to przynosi ono znikome zyski - wyjaśnia kobieta.

Trudna współczesność

Już obecnie zauważalna jest duża przemiana wiejskiego krajobrazu. Znikają małe poletka, a w ich miejsce pojawiają się łany jednej odmiany zboża. Ręczne zbieranie owoców i warzyw zastępuje maszynowe, zaś na pola wyjeżdżają coraz większe i nowocześniejsze maszyny. Znak czasu. Ale nie wszystko wygląda tak różowo, jak mogłoby się wydawać. Mieszkańcy wsi borykają się z wieloma trudnościami, takimi jak - nawet w XXI w. - brak kanalizacji czy utwardzonych dróg, o dostępie do Internetu nie wspominając.

Choć i tak nie są to najbardziej palące problemy współczesnego obywatela zamieszkującego polską wieś. Jednym z najbardziej widocznych staje się bowiem bezrobocie oraz konieczność migracji za chlebem do dużych miast czy za granicę. - Chyba w każdej wiosce znajdzie się chociaż kilka osób (zwłaszcza mężczyzn), które, by utrzymać rodzinę, jadą do pracy w Warszawie albo jeszcze dalej - stwierdza pan Andrzej. - Mężczyźni dorabiają głównie na budowach. Do takiej pracy nie trzeba mieć większych kwalifikacji i szybko można się jej nauczyć. A że ludzie ze wsi przyzwyczajeni są do ciężkiej, fizycznej pracy, to i robota na budowie im nie straszna - wyjaśnia.

Tacy pracownicy cały tydzień są poza domem, a w rodzinne strony wracają tylko na dzień lub dwa w tygodniu. Całkiem spore grono mieszkańców wsi wyjechało jeszcze dalej: na Wyspy Brytyjskie, do Włoch, Hiszpanii. Pracują w sezonie, a zarobione w ten sposób pieniądze pozwalają im utrzymać siebie i rodzinę przez kolejny rok.

- Niestety, wielu spośród młodych, którzy wyjechali w poszukiwaniu pracy, już nie wraca na wieś. Wybierają życie w miastach, chociaż i tam nie zawsze jest im łatwo - przyznaje pani Teresa. - Trójka moich dzieci po skończeniu studiów osiedliła się w Warszawie, nie chcą słyszeć o powrocie. Ja i mąż mamy już swoje lata i nie dajemy sobie rady z gospodarstwem. Mieliśmy nadzieję, że jedno z nich wróci do rodzinnego domu, ale chyba będziemy musieli sprzedać lub wydzierżawić gospodarstwo, bo na nic takiego się nie zanosi - opowiada.

Światełko w tunelu

Całe szczęście w wiejskim krajobrazie jest dużo więcej kolorów aniżeli biel i czerń. I zarówno współczesność, jak i przyszłość rolnictwa oraz mieszkańców wsi nie jawią się wyłącznie w ciemnych barwach.

W przeciwieństwie do tego, co mówi pani Teresa, młodzi wykształceni ludzie coraz częściej wiążą swoją przyszłość z rolnictwem i wsią. Jak możemy zauważyć i jak twierdzą eksperci, w Polsce wzrasta liczba rolników z wyższym wykształceniem, którzy unowocześniają swoje gospodarstwa, upodabniając je do tych z Europy zachodniej. Ale nie tylko produkcją rolną zajmują się przecież mieszkańcy terenów wiejskich...

Coraz bardziej zauważalny jest rozwój przedsiębiorczości. Powstają małe i średnie firmy, dzięki którym mieszkańcy mogą pracować poza rolnictwem. To niewątpliwe bardzo pozytywne zjawisko. Część gospodarstw przestawiła się z tradycyjnej produkcji na ekologiczną, co również stanowi ważny element w zmieniającym się krajobrazie. Nowym, ale bardzo pozytywnym zjawiskiem, są też stowarzyszenia i fundacje działające na rzecz rozwoju lokalnej społeczności.

Lęk przed przyszłością

Nie tylko ewentualne zaprzestanie dotowania rolnictwa może niepokoić. Jak wiemy, nasze społeczeństwo się starzeje i istnieje realna groźba, że za kilkadziesiąt lat nie będzie miał kto pracować na nasze emerytury. Część specjalistów uważa, że za 20-30 lat Polska, a co za tym idzie również wiele wsi, zupełnie zmieni swoje oblicze. Niektóre małe miejscowości zupełnie się wyludnią, zaś wsie w atrakcyjnych przyrodniczo lub podmiejskich terenach staną się nowym domem dla mieszczuchów szukających spokoju. - Wszyscy nam mówią, że warto prowadzić gospodarstwa ekologiczne i agroturystyczne. Ale taki rodzaj działalności wymaga dużych nakładów finansowych i rąk do pracy - żali się jeden z rolników z powiatu siedleckiego. - Gospodarstwa tego typu po pewnym czasie przynoszą dochody, ale trzeba na to poczekać nawet kilka lat. A za co w tym czasie mamy żyć? Banki niechętnie udzielają kredytów rolnikom, bo ich dochody są niestałe i zagrożone przez warunki pogodowe - zauważa mężczyzna. Dalej stwierdza: - Ja nie mam nic przeciwko agroturystyce i ekologii, ale wszyscy się tym zajmować nie możemy, bo polska wieś stanie się jednym wielkim skansenem, a Europa znowu nam ucieknie.

Z miasta na wieś

W jednym z raportów czytamy: „Od 2000 r. można w Polsce obserwować nowe zjawisko dotyczące struktury demograficznej. Po raz pierwszy od drugiej wojny światowej napływ ludności z miast na wieś okazał się większy niż odpływ ze wsi do miast. Jak szacuje Główny Urząd Statystyczny, trend w kolejnych latach będzie się utrzymywał (odsetek mieszkańców wsi z 38,3% w 2002 r. może wzrosnąć aż do 42,6% w 2030 r.). Pojawia się zatem nowa kategoria mieszkańców wsi, którzy stają się rezydentami lub przedsiębiorcami wiejskimi. Z reguły reprezentują oni zamożną grupę społeczeństwa. Osiedlają się najczęściej na terenach wokół wielkich aglomeracji oraz wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych. Przynoszą z miasta nowe zwyczaje, sposób bycia oraz wielką potrzebę komunikowania się z całym światem”.

Z raportu jasno wynika, że zmiany są nieuniknione i pokolenie współczesnych 30- i 40-latków oraz ich dzieci będą żyć w nowej rzeczywistości. Wiadomo, że prognozy na przyszłość mają to do siebie, że nie zawsze się sprawdzają, ale akurat ta dotycząca migracji ludzi z miast na wieś wydaje się mieć twarde podstawy. Coraz więcej mieszczuchów postanawia spędzić emeryturę na spokojnej wsi, zamiast w zatłoczonym mieście, i nie ma się czemu dziwić. A jeśli dodatkowo poprawi się infrastruktura naszego kraju i wygodną drogą będzie można dojechać do oddalonej o kilkanaście czy kilkadziesiąt kilometrów od miasta posesji, to życie z dala od blokowisk i miejskiego zgiełku coraz częściej zaczną wybierać również pracujący. Już w tej chwili wiele osób decyduje się na domek na wsi i codzienne dojazdy samochodem, pociągiem lub autobusem do pracy w mieście.

Zapach świeżo skoszonej trawy

Chyba każdy z nas ma wspomnienia, które nieodłącznie kojarzą się z okresem dzieciństwa lub miło spędzonymi wakacjami. Dla mnie są to zapach świeżo skoszonej trawy, dojrzewających zbóż i ziemi zroszonej letnim deszczem. Taki obraz wsi ma w swojej świadomości chyba wiele osób, które prowincję widzą tylko zza szyby samochodu lub spędzają urlop na łonie natury. Ale ja mam jeszcze inny...

Wieś, wbrew pozorom, to nie tylko piękne widoki, świeże powietrze i swego rodzaju hotel dla mieszkańców miast. To przede wszystkim ludzie, którzy z wielką pasją wykonują swoją ciężką pracę, mimo że często jest ona bardzo niewdzięczna. Każdy, kto chociaż raz spróbował pracy na roli, wie, że trud rolników jest niewspółmiernie wielki do osiąganych przez nich dochodów, a ciągła obawa o to, czy grad lub deszcz nie zniweczą efektów wielomiesięcznej pracy, może być śmiało porównywany ze stresem, jaki odczuwają właściciele małych firm obawiający się o swoje przedsiębiorstwo. Obecnie chyba największym problemem, z jakim borykają się producenci rolni, jest brak opłacalności produkcji. Szczególnie rolnicy uprawiający zboża i sadownicy skarżą się w tym roku na niskie ceny skupu, a co za tym idzie nikłe zyski, a nawet straty. Wielu spośród nich myśli nawet o zmianie profilu produkcji lub likwidacji gospodarstwa, ale - jak często podkreślają - to ostateczność. Nie zdajemy sobie nawet sprawy z tego, jak bardzo rolnicy przywiązani są do swojego kawałka ziemi. Być może jest to spadek po czasach, kiedy wszystko, nawet ziemia, była wspólna. Mimo że każdego dnia na wieś wdziera się nowoczesność, to mentalnie mieszkańcy niewielkich miejscowości chyba jeszcze długo będą różnili się od mieszczuchów goniących za awansami i pieniędzmi. Dopiero kiedy zrozumieją, że nie to jest najważniejsze, doceniają spokój i radość płynące z obcowania z naturą.

Okiem specjalisty

O wsi i jej przyszłości powiedziano już bardzo wiele, a co na ten temat sądzi przedstawiciel ośrodka doradztwa rolniczego?

Niełatwą sytuację rolników zauważa Tadeusz Solarski, dyrektor Lubelskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Końskowoli. - Obecna sytuacja na rynkach zbytu jest bardzo złożona i rolnikom trudno korzystnie sprzedać swoje towary - przyznaje. - Nie oznacza to jednak, że nie może ulec poprawie - ocenia.

Jako wielką szansę poprawy opłacalności produkcji wskazuje ogromną rolę grup producenckich, które mogą negocjować z przetwórcami korzystniejsze ceny skupu. - Rolnicy muszą zrozumieć, że jedynie grupy producenckie mają odpowiednią siłę przebicia. Wystarczy spojrzeć na te już działające, które skupiają producentów owoców lub trzody chlewnej. Należący do nich rolnicy mniej narzekają na swoją sytuację - zauważa. - Niestety, większość z nas jest indywidualistami i niechętnie myśli o wchodzeniu we współpracę z innymi rolnikami - dodaje.

Brakuje fachowców

Jest jeszcze coś, co bardzo niepokoi dyrektora Solarskiego - mianowicie brak prawdziwych fachowców, którzy dzięki prowadzeniu niewielkich zakładów mogliby uzyskiwać dodatkowe dochody, nie wyjeżdżając ze wsi. - Sam niejednokrotnie spotkałem się z taką sytuacją, kiedy psuje się jakaś maszyna rolnicza czy gdy potrzebny jest kierowca kombajnu z odpowiednimi uprawnieniami. Trudno jest znaleźć dobrego, podkreślam - dobrego fachowca, który zna się na tym, co robi. Myślę, że takiej sytuacji winny jest głównie zły system edukacji, zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych, które kształcą głównie w zakresie ogólnym. Prawie zupełnie zginęły z naszego krajobrazu szkoły zawodowe, praktycznie przygotowujące młodzież do wykonywania zawodu - zauważa.

Jak podkreśla dyrektor LODR, trudno prowadzić gospodarstwo rolnie i nie poszukiwać dodatkowych źródeł dochodu.

Wykorzystać potencjał

Zdaniem T. Solarskiego, w Polsce zupełnie niewykorzystane są możliwości wytwarzania energii odnawialnej z roślin uprawianych przez naszych rolników. - W naszym kraju możemy wytwarzać naprawdę ogromne ilości biogazu, dzięki czemu moglibyśmy uniezależnić się w znacznym stopniu od importu z Rosji - tłumaczy.

Jak podkreśla dyrektor LODR, aż 30% zbóż produkowanych w Ameryce przeznacza się na potrzeby wytwarzania bioetanolu, a nasi zachodni sąsiedzi, Niemcy, mają na swoim terenie kilka tysięcy biogazowni. - W naszym kraju, podobnie jak w innych państwach, występuje nadmiar produkcji rolniczej, a przecież można by wykorzystać je do produkcji energii. Bzdurą są również pogłoski, że przeznaczanie zbóż do produkcji przemysłowej zagrozi bezpieczeństwu żywnościowemu - kończy.

Unijna przyszłość rolnictwa

W jednym z komentarzy specjalistów zajmujących się rolnictwem i ekonomią możemy przeczytać: „Reforma wspólnej polityki rolnej idzie w kierunku ograniczenia tradycyjnych form wspierania rolnictwa i zmierza w kierunku spełnienia nowych oczekiwań społecznych, dotyczących funkcji dodatkowych rolnictwa, takich jak np. dbanie o środowisko naturalne, zachowanie pejzażu czy kultury wsi i obszarów wiejskich. Propagowana koncepcja zrównoważonego rozwoju rolnictwa będzie w Polsce wdrażana przy jednoczesnym silnym nacisku na wzrost konkurencyjności gospodarstw - nadrabianiu przez nasze rolnictwo dystansu do najbardziej rozwiniętych rolniczo krajów UE”. Wspomina się również o jeszcze jednej bardzo istotnej kwestii: „Przyjęcie strategii rozwoju w kierunku rolnictwa nowoczesnego, sprawnego pod względem technicznym i ekonomicznym, a jednocześnie przyjaznego dla ludzi i środowiska spowoduje wiele ważnych zmian w wizerunku polskiego rolnictwa w najbliższym ćwierćwieczu. Z uwagi na to, iż jesteśmy wyjątkowo dużym krajem wiejsko-rolniczym, należy toczyć aktywne dyskusje o nowym kształcie rolnictwa zarówno w skali makro, od polityki rolnej i wiejskiej począwszy, jak i w skali mikro, na uwarunkowaniach rozwoju pojedynczego gospodarstwa kończąc”.

opr. aw/aw

Copyright © by Echo Katolickie