Stan zachowanych dokumentów. Lata współpracy

pod redakcją Ryszarda Terleckiego i ks. Jana Szczepaniaka

KOŚCIÓŁ KATOLICKI W CZASACH KOMUNISTYCZNEJ DYKTATURY

MIĘDZY BOHATERSTWEM A AGENTURĄ.
STUDIA I MATERIAŁY. TOM II

Ks. Jan Szczepaniak

1. Stan zachowanych dokumentów

Niestety, nie zachował się komplet dokumentów, dzięki którym można by było poznać całość działalności agenturalnej ks. J. Szczotkowskiego. Do naszych czasów dotrwały zaledwie 2 tomy teczki pracy (3 i 4 tom całego zbioru), zawierające 146 doniesień agenturalnych z lat 1964-1971¹⁸. Brakuje teczki personalnej oraz teczki pracy z lat 1949-1956 i 1972-1989. Szczególnie dotkliwym dla badacza brakiem jest zniszczenie teczki personalnej, w której znajdowała się dokumentacja dotycząca: werbunku, przebiegu tajnej działalności, charakterystyki osobowości informatora i ocen działań agenturalnych sporządzonych przez pracowników operacyjnych oraz oficerów kontrolujących pracę wydziału do zwalczania Kościoła. Część z tych braków udało się wypełnić dzięki informacjom zawartym w dokumentach ewidencji operacyjnej, aktach administracyjnych SB, aktach funduszu operacyjnego Wydziału IV, aktach personalnych agentów i figurantów oraz aktach obiektowych, w których odnaleziono informacje o ks. J. Szczotkowskim oraz wyciągi z doniesień sporządzanych z prowadzonych z nim rozmów.

2. Lata współpracy

Historia współpracy ks. Józefa Szczotkowskiego¹⁹, notariusza sądu metropolitalnego, z organami bezpieczeństwa Polski Ludowej rozpoczęła się w styczniu 1949 roku. Wówczas pracownicy Sekcji V Wydziału V WUBP w Krakowie pozyskali go do współpracy na podstawie materiałów kompromitujących²⁰. W o informację umieszczoną w miesięcznym sprawozdaniu z pracy operacyjnej Wydziału V WUBP w Krakowie, przesyłanym do MBP w Warszawie, nie można określić, o jakie materiały kompromitujące chodziło. Na podstawie zasad panujących wówczas w resorcie bezpieczeństwa można jedynie stwierdzić, że podstawą do werbunku mogły być dowody świadczące o wrogiej działalności ks. Józefa wobec państwa komunistycznego, bądź informacje dotyczące niewłaściwej po-stawy kapłańskiej i uchybień moralnych, kompromitujące go w oczach wiernych i władzy kościelnej. Podczas werbunku nadano mu pseudonim „Rosa”²¹.

Sześć lat później, 21 maja 1955 roku, został przerejestrowany przez Sekcję II Wydziału VI WUBP w Krakowie na wniosek S. Florka. Fakt ten zanotowano w dzienniku rejestracji sieci agenturalnej WUBP w Krakowie pod numerem 210²². W tym czasie był jednym z agentów przydzielonych do sprawy agenturalno-grupowej krypt. „Wschód”. Miał inwigilować abp. E. Baziaka i współpracujących z nim księży lwowskich²³.

W okresie reorganizacji SB, w związku z wydarzeniami październikowymi, 7 grudnia 1956 roku został wyrejestrowany z czynnej sieci agenturalnej. Fakt ten odnotowano w dzienniku archiwalnym pod numerem 32860²⁴. Był to równocześnie numer teczki osobowej i dwóch teczek pracy złożonych w archiwum²⁵.

Z zapisu umieszczonego w dzienniku archiwalnym wiemy również, że 21 czerwca 1957 roku została wznowiona łączność z informatorem „Rosa”. Stało się to z inicjatywy pracowników operacyjnych ds. bezpieczeństwa KW MO w Krakowie. Resort bezpieczeństwa, mając poważne trudności z werbunkiem nowej agentury, „zdecydował się na reaktywowanie wyeliminowanej sieci, która wg aktualnych danych miała możliwość informowania nas o interesujących nas zagadnieniach”²⁶. Początkowo starano się wykorzystać ks. J. Szczotkowskiego do inwigilacji figuranta ps. „Kaznodzieja” (ks. Jan Baran), skazanego w 1952 roku na dwa lata więzienia za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości²⁷. Z uwagi na braku dokumentów nie możemy dzisiaj powiedzieć, z jakiego powodu nawiązany w lecie 1957 roku kontakt zaowocował zgodą ks. J. Szczotkowskiego na wznowienie działalności agenturalnej dopiero 28 września 1959 roku. Poświadczenie tego faktu znajduje się w dzienniku rejestracyjnym sieci agenturalnej WUBP w Krakowie pod numerem 6253. Nie dokonano wówczas zmiany pseudonimu informatora. Nadal występował on pod pseudonimem „Rosa”²⁸.

W trakcie reorganizacji resortu bezpieczeństwa na przełomie 1961/1962 roku dokonano jeszcze jednego przewerbowania ks. J. Szczotkowskiego. Pod datą 26 października 1962 roku w kopii dziennika rejestracyjnego byłego Wydziału „C” WUSW w Krakowie, pod numerem 2396, znajdujemy notatkę o rejestracji TW „Rosa”. Z dopisanej daty wiemy, że fakt przerejestrowania miał miejsce rok wcześniej, 7 października 1961 roku²⁹. Cztery lata później, w sierpniu 1965 roku, zmieniono mu pseudonim. Od tego czasu ks. Józef używał pseudonimu „Jurek”³⁰.

Z informacji zawartej w dzienniku rejestracyjnym wiemy ponadto, że działalność agenturalna TW „Jurek” trwała nieprzerwanie do zmian systemowych w Polsce. Oficjalnie ks. Józef Szczotkowski został wyrejestrowany z sieci czynnych agentów 30 października 1989 roku. W tym też czasie zostały zniszczone pozostałe materiały dotyczące jego osoby³¹.

Ponieważ została zniszczona teczka personalna ks. J. Szczotkowskiego, nie potrafi my dzisiaj odtworzyć pełnej listy prowadzących go pracowników bezpieczeństwa. Ze spisu funduszy operacyjnych dowiadujemy się, że w połowie 1962 roku TW „Rosa” spotykał się z kapitanem, następnie majorem Zbigniewem Faryną³². Pojedyncze spotkania, najprawdopodobniej kontrolne, odbywały się z naczelnikiem Wydziału IV ppłk. Zygmuntem Glińskim³³. Po wydaleniu ze służby Z. Faryny prowadzenie agenta przejął kapitan, od lipca 1969 roku major Wiesław Ciupiński³⁴. Spotykał się on z ks. J. Szczotkowskim od 28 października 1966 roku do I kwartału 1972 roku. Z donosów TW „Jurek”, umieszczonych w teczkach personalnych innych agentów, wynika, że kolejnym „opiekunem” ks. J. Szczotkowskiego był kapitan, a od lipca 1977 major Waldemar Chmurzyński (przynajmniej do połowy 1979 r.)³⁵.

¹⁸ IPN Kr 009/4373, t. 1-2. Teczka pracy tajnego współpracownika pseudonim „Rosa/Jurek”.

¹⁹ Józef Szczotkowski, s. Józefa i Wiktorii; urodził się 7 II 1915 r. w Jaworniku. Uczęszczał do gimnazjum im. T. Kościuszki w Myślenicach. Do seminarium duchownego w Krakowie został przyjęty jesienią 1934 r. (wpis do książki meldunkowej — 10 X 1934 r.), równocześnie rozpoczynając studia na Wydziale Teologicznym UJ. Święcenia kapłańskie przyjął 2 IV 1939 r., w katedrze wawelskiej, z rąk abp. A. Sapiehy. W latach 1939-1943 pełnił obowiązki wikariusza w Niegowici, a następnie w parafi i pw. św. Anny w Krakowie (do 1946). W tym czasie przez rok był notariuszem w kurii metropolitalnej (1943-1944). Przez wiele lat pełnił obowiązki wikariusza wawelskiego (1946-1970). Od lutego 1950 do maja 1952 r. był prokuratorem kurii metropolitalnej. W maju 1952 r. otrzymał nominację na sędziego prosynodalnego i referenta gospodarczego kurii. W 1970 r. powołano go do kapituły katedralnej. W 1975 r. został wiceoficjałem sądu metropolitalnego i przewodniczącym trybunału I instancji. Uwieńczeniem kariery urzędniczej w sądzie była nominacja na oficjała sądu, którą otrzymał 30 VI 1989 r. Przeszedł na emeryturę 1 IX 1991 r. Pełnił obowiązki przewodniczącego Komisji ds. Muzyki Kościelnej oraz przewodniczącego Podkomisji ds. Organistowskich (1974-1985). Od 30 XI 1985 r. wchodził w skład Kolegium Konsultorów Archidiecezji Krakowskiej. Zmarł 2 VIII 2000 r. i został pochowany w grobowcu kapitulnym na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. AKMK Bp Rospond Stanisław. Księga święceń [b. sygn.]; AKMK Domowa książka meldunkowa, k. 19; AKMK Liber actionum Celsissimi Ordinarii Cracoviensis Adami Stephani Sapieha, Principis Episcopi [b. sygn.], s. 538, 540, 542; AKMK Pers. A. 1661, Teczka personalna ks. J. Szczotkowskiego; J. U r b a n, Ks. Józef Szczotkowski, „Notifi cationes e Curia Metropolitana Cracoviensi”, 138:2000, nr 7-9, s. 372.

²⁰ IPN Kr 039/1/K, t. 1, k. 210, Sprawozdanie Sekcji V Wydziału V WUBP w Krakowie za okres od 1 I 1949 do 31 I 1949 r., Kraków, 5 I 1949 r.

²¹ Tamże.

²² IPN Kr 309/3, k. 1, Józef Szczotkowski, informator pseudonim „Rosa”.

²³ IPN Kr 039/2, t. 4, k. 292, Sprawozdanie z pracy Wydziału VI Wojewódzkiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie za okres od 1 IX 1955 r. do 30 IX 1956 r., [Kraków, X 1956 r.].

²⁴ IPN Kr 309/3 k. 1, Józef Szczotkowski, informator pseudonim „Rosa”.

²⁵ Tamże, k. 2.

²⁶ IPN Kr 039/K/1, t. 9, k. 164, Sprawozdanie operacyjne Grupy V i V „A” Wydziału III KW MO w Krakowie za okres I kwartału 1958 r., Kraków, 29 III 1958 r. W cytatach ze wszystkich dokumentów poprawiono błędy interpunkcyjne i ortograficzne.

²⁷ IPN Kr 039/1, t. 9, k. 23, Sprawozdanie z pracy Grupy V Wydziału III KW MO w Krakowie za II kwartał 1957 r., [Kraków, VII 1957 r.]; IPN Kr 47/115, t. 2, k. 8-10, Wniosek o aresztowanie, Kraków, 22 II 1952 r.; IPN Kr 47/115, t. 2, k. 16, Akt oskarżenia przeciwko Janowi Baranowi, Kraków, 19 IX 1952 r.

²⁸ IPN Kr 309/3, k. 3, Józef Szczotkowski, informator pseudonim „Rosa”.

²⁹ Tamże, k. 4.

³⁰ IPN Kr 009/4373, t. 1, k. 363, Wyciąg z doniesienia spisanego ze słów t.w. „Rosa” na spotkaniu w dniu 9 VIII 1965 r., pozostającego na kontakcie mjr. Z. Faryny, Kraków, Kraków, 11 VIII 1965 r.; IPN Kr 009/4373, t. 1, k. 378, Notatka służbowa Nr VII/16/16 z odbytego spotkania z tajnym współpracownikiem „Jurek”, Kraków, 27 VIII 1965 r.

³¹ IPN Kr 309/3, k. 4, Józef Szczotkowski, informator pseudonim „Rosa”.

³² Zbigniew Faryna (ur. 23 I 1928 r.). Pracę w SB rozpoczął w kwietniu 1949 r., na stanowisku młodszego referenta Sekcji III Wydziału V WUBP w Krakowie. Cała jego kariera związana była z wydziałem zajmującym się Kościołem katolickim i innymi wyznaniami. W latach 1966- 1972 nie pracował w SB, po karnym wydaleniu z pracy i degradacji. W październiku 1972 r. został ponownie przyjęty do pracy na stanowisko oficera technik operacyjnych (nadano mu stopień starszego sierżanta MO). Pół roku później przywrócono mu stopień majora MO. Został zwolniony z pracy w resorcie we wrześniu 1980 r. W. F r a z i k, F. M u s i a ł, M. S z p y t m a, Twarze krakowskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Krakowie, Kraków 2006, s. 96.

³³ Zygmunt Gliński (12 VII 1924 — 11 III 1985). Pracę w resorcie bezpieczeństwa rozpoczął we wrześniu 1944 r., jako funkcjonariusz ochrony PUBP w Kolbuszowej. Kształcił się w centralnej Szkole Oficerów BP w Centrum Wyszkolenia MBP (od 3 IV 1945 r.). Do 1950 r. pracował na Pomorzu Zachodnim. Następnie był szefem PUBP w Nowym Sączu i zastępcą naczelnika Wydziału I WUBP w Krakowie (od 1 V 1952 r.). Aż do zwolnienia ze służby w 1977 r. pracował na różnych stanowiskach w KW MO do spraw SB. Tamże, s. 104.

³⁴ Wiesław Ciupiński (ur. 29 VII 1933 r.). Karierę w SB rozpoczął od wstąpienia do Rocznej Szkoły Oficerskiej Krajowego ośrodka Szkolenia MBP w Czerwińsku (1 VIII 1953 r.). Po jej zakończeniu rozpoczął pracę w urzędzie bezpieczeństwa w Nowej Hucie. W 1966 r. został awansowany na porucznika MO, kapitana MO — 1964 r., majora MO — 1969 r., podpułkownika MO — 1974 r. i pułkownika MO — 1978 r. Od 1963 r. był szefem Grupy I Wydziału IV KW MO w Krakowie, zajmującej się prowadzeniem agentów-księży diecezjalnych. W 1973 r. przeszedł do pracy w MSW w Warszawie. Został zwolniony z resortu w marcu 1990 r. Tamże, s. 90.

³⁵ Waldemar Chmurzyński (ur. 12 XI 1939 r.). Rozpoczął pracę w SB 1 XII 1959 r. jako oficer techniki operacyjnej w KW MO w Krakowie. Był zastępcą naczelnika Wydziału IV (od 1 XII 1976 r.). Następnie pracował w WUSW w Siedlcach. Został zwolniony z resortu w 1990 r.

opr. aw/aw