Historia Caritas w Polsce

O działalności dobroczynnej w Kościele czytamy już w Dziejach Apostolskich. Ta forma posługi Kościoła — obok głoszenia słowa i sprawowania sakramentów — była zawsze obecna, chociaż realizowano ją w różny sposób. Na przełomie XIX i XX wieku zaistniała potrzeba stworzenia wyspecjalizowanej instytucji, zajmującej się działalnością charytatywną. Pierwsza Caritas powstała w Niemczech.

W Polsce Caritas ukształtowała się w okresie międzywojennym. Organ centralny pod nazwą Instytut Caritas powstał w 1929 roku. Jego zadaniem była koordynacja pracy Caritas w diecezjach naszego kraju, w których istniały Caritas diecezjalne. W skład Caritas weszły wszystkie podmioty zajmujące się dobroczynnością: instytucje zakonne, stowarzyszenia, sodalicje, bractwa. Caritas nie zaprzestała swojej działalności nawet podczas trudnych lat drugiej wojny światowej, a także w pierwszych latach po wojnie. Niestety, w roku 1950 ówczesne władze naszego kraju zlikwidowały Caritas i przekazały jej majątek Zrzeszeniu Katolików Świeckich Caritas, podporządkowanemu nie Kościołowi lecz państwu. Zlikwidowano instytucjonalną działalność charytatywną Kościoła, nie udało się jednak zdławić jego oddziaływania duszpasterskiego, także na polu charytatywnym. Od zakończenia drugiej wojny światowej co roku, w pierwszym tygodniu października, był organizowany nieprzerwanie Tydzień Miłosierdzia, istniała Komisja Episkopatu ds. Duszpasterstwa Miłosierdzia, parafie w ograniczonym zakresie organizowały konkretną pomoc potrzebującym. Posługę charytatywną skierowaną najczęściej do niepełnosprawnych i do ludzi w podeszłym wieku pełniły zgromadzenia zakonne, często w ramach owej świeckiej Caritas. Z biegiem lat Komisja ds. Duszpasterstwa Miłosierdzia została przemianowana na Komisję Charytatywną Episkopatu Polski, która odegrała bardzo ważną rolę w otrzymywaniu i przekazywaniu potrzebującym pomocy z Zachodu w trudnych latach osiemdziesiątych.

Dnia 17 V 1989 roku światło dzienne ujrzała „Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w PRL”. Stwierdzała ona, że zarówno Caritas Polska jak i Caritas diecezjalne mają osobowość prawną. Ustawa ta pozwalała więc na reaktywowanie istniejących przed 1950 roku Caritas Polskiej i Caritas diecezjalnych. Biskupi ordynariusze poszczególnych diecezji zaczęli na nowo powoływać do życia Caritas diecezjalne i mianować dyrektorów, natomiast Konferencja Episkopatu Polski dnia 10 X 1990 roku powołała jednostkę organizacyjną Caritas Polska i nadała jej statut. W diecezjach nie zaczynano jednak pracy od zera. W roku 1986 powstała Instrukcja Episkopatu określająca cele i zadnia parafialnych zespołów charytatywnych. Zespoły te powstały w wielu parafiach naszego kraju i oparły swoją działalność już na kilkuletnim doświadczeniu w rozdawnictwie darów przychodzących z Zachodu. Nie doszło natomiast, jak to miało miejsce w okresie międzywojennym, do zjednoczenia w ramach jednej organizacji Caritas wszystkich podmiotów kościelnych zajmujących się działalnością charytatywną. Dlatego też w wielu diecezjach pracę Caritas trzeba było zaczynać od zera. W naszej Archidiecezji Caritas została reaktywowana 23 I 1991 roku.

Struktura odrodzonej Caritas jest podobna do tej, która została ogólnie przyjęta w większości krajów świata. Organ centralny — koordynujący pracę w danym kraju oraz reprezentujący Caritas na zewnątrz i Caritas diecezjalne, autonomiczne w swojej działalności lokalnej.

Pierwszym Dyrektorem Caritas Polskiej został bp Czesław Domin, przy współpracy ks. Zdzisława Sawińskiego. Następnie, gdy bp Czesław Domin został ordynariuszem Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, dyrektorem Caritas Polskiej został ks. Marian Subocz, piastujący przedtem funkcję rektora seminarium duchownego w Koszalinie. W roku 1994 ks. Subocz objął stanowisko zastępcy sekretarza generalnego Konferencji Episkopatu Polski, a na jego miejsce został przez Konferencję Episkopatu Polski powołany ks. Wojciech Łazewski z Archidiecezji Białostockiej. Zastępcą zarówno ks. Subocza jaki i ks. Łazewskiego był o. mgr Hubert Matusiewicz, bonifrater. Po dwóch pięcioletnich kadencjach dyrektorem Caritas Polskiej został ks. Adam Dereń, poprzednio dyrektor Caritas Archidiecezji Wrocławskiej, a po nim po latach do Caritas Polska na stanowisko dyrektora powrócił ks. Marian Subocz, który w międzyczasie pełnił funkcję proboszcza w jednej z parafii w Słupsku.

Niewątpliwie rzeczą niezmiernie ważną dla Caritas było to, że u jej początków był bp Czesław Domin. Posiadał on nie tylko olbrzymie doświadczenie, wynikające z wieloletniego przewodniczenia pracom Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski, lecz także odznaczał się niepowtarzalną charyzmą w pracy na niwie charytatywnej. Biskup Domin stworzył nie tylko podwaliny pracy w Caritas Polska, lecz służył przede wszystkim swoim doświadczeniem i pomocą w organizowaniu pracy Caritas diecezjalnych. Jego następca ks. Subocz rozwinął współpracę z zagranicą, rozpoczął ważny projekt stacji opieki Caritas i było pomysłodawcą wigilijnej świecy. Moje doświadczenie pracy w Caritas obejmuje dziesięć lat, stanowi więc połowę dotychczasowego okresu jej działalności.

opr. aw/aw