Nauka dla pysznych

Artykuł ten jest skierowany do osób pysznych — tych, którzy na modlitwie odnajdują w sobie tę brzydką skłonność i nie wiedzą, jak się z niej wyzwolić. Pisze go pyszałek, któremu w pewnym momencie życia ogromnie pomogła nauka i doświadczenie św. Teresy od Jezusa.

Nauka dla pysznych

Jak Bóg patrzy na pyszałka, co o nim myśli? A czym jest pokora, dlaczego Bóg tak o nią walczy, dlaczego tak ją kocha (por. T VI, 10, 7)? Św. Teresa jest dla Kościoła nauczycielką modlitwy. Wszystko, co napisała, jest podporządkowane jednemu celowi: chce doprowadzić nas, czytelników, do intymnej zażyłości z Chrystusem. Do osobistego spotkania z żywym Bogiem, do nawiązania z Nim żywej, osobowej więzi. Drogą do poznania i szczerego ukochania Boga jest modlitwa. Jeśli modlitwa — czyli poszukiwanie spotkania z Bogiem — ma się rozwijać, musi mieć wpływ na całe życie człowieka, podobnie jak i życie ma wpływ na modlitwę. W tym kontekście chcemy przyjrzeć się cnocie pokory.

Dla świętej z Awili jest to kluczowa cnota. Prawdziwa pokora w jakiś niezwykły sposób przyciąga Jezusa, jakby Go uwodziła i przyzywała. Rolę pokory Święta obrazuje alegorią wziętą z gry w szachy. Żeby wygrać partię w szachy, trzeba najpierw umieć ustawić figury i piony na szachownicy, a potem umiejętnie nimi manewrować. Teresa umie grać w szachy i dlatego wie, że spośród figur najważniejsza w grze jest królowa. „Najdzielniej w tym wojowaniu działa królowa, inne figury i pionki pomagają jej tylko” (DD 16, 2). Królowa (hetman) z gry w szachy jest właśnie obrazem pokory! Inne zalety i sprawności będą pomagać tej niezwykłej cnocie. „Nie masz królowej, której by tak łatwo i ochotnie poddał się król, jak pokora” (DD 16, 2). Jest to faktycznie cnota niezwykła, ale tylko dla Boga i dla tych, którzy poznają prawdę o Nim. Dla pozostałych pokora to coś dziwnego, nienormalnego, wręcz odpychającego.

Początek poznania prawdy

Człowiek, który się nawraca zauważa, czego mu teraz brakuje, co Jezus pragnąłby w nim znaleźć. Człowiek, który przed nawróceniem był „twardzielem”, wydawał innym polecenia, zawsze miał rację i nie znosił sprzeciwu; który innych traktował z góry; któremu ciężko mu było przyjąć czyjś autorytet, a łatwo lekceważyć, oceniać i ośmieszać drugich; który uważał siebie za lepszego, mądrzejszego, czy piękniejszego — taki pyszałek po spotkaniu z Jezusem zatęskni szczególnie za pokorą.

Poszukajmy owej prawdziwej pokory — takiej, jakiej szuka sam Jezus. Popatrzmy na nawróconego człowieka. Chciałby teraz podobać się Bogu, zbliżyć się do Niego, doświadczyć Jego miłości i przyjmować ją, a w końcu pokochać Boga czystą miłością. To wspaniałe pragnienia; o to chodzi. Cała sztuka polega na tym, by to właśnie czynić — ale w prawdzie, bez udawania, bez masek, bez sztuczności, a na to potrzeba czasu. Bo kiedy nawrócony człowiek chce z miłości do Boga zrobić coś dobrego, na przykład pomóc swemu koledze, gdy ten poprosi — i kiedy się do tego zabierze i będzie chciał czynić to w szczerości, to w czasie uczciwej modlitwy zobaczy, że do głowy przychodzą mu myśli, których nie chce. Chciałby czynić dobro, pomóc z czystym sercem, tylko i wyłącznie z miłości do Boga, a tymczasem nachodzą go myśli pełne pychy: widzisz, jaki jesteś dobry; pomagasz ludziom, a inni by się odwrócili; jesteś lepszy od nich. Pomagam słabszemu, więc jestem silniejszy, zaradniejszy, można na mnie liczyć, naprawdę jestem taki dobry, chyba naprawdę jestem wspaniały. Poza tym mój kolega będzie mi serdecznie wdzięczny i podziękuje mi za to. Przecież inni znajomi to zobaczą i będą mnie chwalić — a kto wie, może i naśladować. W końcu poczuję się kimś! Pycha to budowanie poczucia swojej wartości w oparciu o kłamstwo: na bazie porównywania się z innymi, na podstawie swoich subiektywnych wyobrażeń o sobie samym czy wyobrażenia o tym, co myślą o mnie inni.

Cóż może zrobić ten biedny pyszałek? On szczerze nie chce, żeby takie myśli przychodziły mu do głowy, ale one same przychodzą. Przeżył jakieś nawrócenie, czyli spotkał się z Jezusem, chce się zmienić, a odkrywa, że jego serce pozostało stare, ciągle chce górować nad innymi. Spontaniczna reakcja na takie poznanie siebie to przygnębienie i strach przed zbliżeniem się do Boga. Takim osobom szatan podsunie myśl: lepiej zostawić to dobro — lepiej już nie pomagać koledze, niż robić to z nieczystą intencją, dla próżnej chwały. O to chodzi Złemu: zrobi wszystko, żeby tylko człowiek nie czynił dobra i miłości. Natomiast święta Teresa powie: czyń dobro, ale ze świadomością, że nie jesteś taki mocny, taki święty, taki czysty. Taka świadomość odbierze ci tę starą satysfakcję z wywyższania się nad innymi, z panowania nad nimi. Ale otworzy cię na nową radość, radość płynącą ze służenia Bogu żywemu!

To początek pokory: czynienie dobra, modlitwy, miłości, w prawdzie. Pierwsza „połowa” pokory to prawda o samym sobie: chodzi o uznanie FAKTU, że twoje intencje nie są do końca czyste, że twoje serce nie jest całkiem czyste, że w końcu ty sam nie jesteś taki mocny, dobry, wspaniały. Dotykamy tu bardzo ważnego i czułego punktu: chodzi o poczucie własnej wartości, własnej godności. Jeżeli chcesz zbliżyć się do Boga, to potrzeba, byś budował swoją godność na skale prawdy. Do tej pory pyszałek budował swoją wartość, opierając się na fałszu, na porównywaniu się z innymi, na wynoszeniu się nad innych, na swojej fantazji. Teresa podpowie: porzuć to! Zaboli, ale gdy oprzesz się na prawdzie, będziesz w końcu naprawdę szczęśliwy.

Gdy człowiek dotknięty pychą pod wpływem łaski spojrzy na siebie w ten sposób, zauważy, że nie jest taki cudowny i wspaniały, bo myślenie ma nadal pogańskie. To na pewno zaboli. To zmusi do gruntownego przemyślenia swojego patrzenia na świat. Teresa udziela tu wspaniałej rady, szczególnie ważnej dla tych, którzy są oporni, którzy boją się zmiany myślenia o sobie, którzy chcieliby trwać przy tym dobrym samopoczuciu bycia lepszym od innych, wywyższania się. Otóż każda myśl, która chce wynieść cię ponad twego bliźniego, jest właśnie dowodem dla ciebie, że tak nie jest, że nie jesteś wcale lepszy — że jesteś pyszny. To jest szkoła św. Teresy: każda pokusa pychy (ale i inne pokusy) może być dla ciebie pomocą w zbliżeniu się do Boga, jeżeli tylko zaczniesz wchodzić w prawdziwą pokorę.

Cała prawda

Pokora to chodzenie w prawdzie (por. T VI, 10, 7). Uznanie swojej nędzy to pierwsza część prawdziwej pokory. Gdyby nasz pyszałek zatrzymał się na tej trudnej prawdzie o sobie, prędzej czy później wpadłby w depresję. Poznanie tylko części prawdy też wprowadza w błąd (por. T I, 2, 10—11). Druga część prawdy o pokorze, tak samo istotna, nieodłączna część prawdy o grzeszniku, o pyszałku, to FAKT, że Bóg ukochał właśnie ciebie, słabego, pysznego człowieka. Jezus nie kocha ciebie doskonalszego, nie czeka, aż się poprawisz i będziesz miał kryształowo czyste serce. On zna cię i kocha ciebie już teraz: z sercem podzielonym, jeszcze pogańskim, pysznym, ale szukającym prawdy. Jezus nie brzydzi się naszych słabości, podchodzi do nas blisko, pokazuje nam nasze słabości po to, aby je uleczyć. On pragnie, abyśmy tacy do Niego przychodzili. On pragnie naszego uzdrowienia i będzie nas przemieniał, czynił lepszymi, ale Jego miłość jest uprzedzająca; On kocha nas już teraz, gdy jeszcze trwamy w ciemności głupoty i grzechu. Taki jest Bóg Teresy, taki jest Bóg Jana od Krzyża, taki jest Bóg św. Pawła Apostoła, taki jest nasz Bóg. Jest miłosierny, kocha, ale walczy o prawdę. Okazuje swoją moc tym, którzy Mu całkowicie zaufają.

Oto przepis św. Teresy na pokorę: poznaj dwie prawdy: o sobie — że jest w tobie także zło, i o Bogu — że On ciebie takim kocha. Dobrze znam człowieka, któremu nauka Teresy o pokorze bardzo w życiu pomogła. Dopiero trzy lata po nawróceniu, po porzuceniu grzechów ciężkich, odkrył on prawdę o sobie. Przez trzy lata Jezus prowadził go mocną ręką; człowiek ten przez cały czas wzrastał w cnotach, w dobroci, spowiadał się i przyjmował Komunię świętą. Ciągle jednak nie widział, nie rozumiał, co było złego w jego sercu — i nie doceniał, ile łaski otrzymał od Boga. Myślał po prostu, że owa siła do dobrego życia jest w nim samym; że sam jest tak silny. Na szczęście Duch Święty poprzez świadectwo św. Teresy od Jezusa otworzył mu oczy na prawdę o sobie. Odkrycie tej prawdy pociągnęło za sobą wielkie zbliżenie do Boga. Ta nowa bliskość z Jezusem jest oparta o wiele bardziej o prawdę, a co za tym idzie — jest o wiele stabilniejsza. Z całego serca życzę wszystkim, którzy starają się iść za Jezusem, aby odkrywali prawdę i nie lękali się jej przyjmować.

opr. mg/mg