Metafizyka

Gerald O'Collins SJ, Edward G. Farrugia SJ

LEKSYKON pojęć teologicznych i kościelnych

z indeksem angielsko-polskim

Przełożyli Ks. Jan Ożóg SJ, Barbara Żak

Wydawnictwo WAM, Kraków 2002

Metafizyka

(gr. „po fizyce”) Badanie ostatecznych przyczyn i części składowych rzeczywistości. W kolejności ukazywania się Metafizyka Arystotelesa znajdowała się po traktatach O fizyce (w których autor się zajmował rzeczami naturalnymi, podlegającymi przemianom, w przeciwieństwie do trwałych i przenikających wszystko postaci rzeczywistości badanych przez metafizykę). Od Réne Descartesa (1596-1650) i Immanuela Kanta (1724-1804) tradycyjną metafizykę Arystotelesa zmieniono wskutek uświadomienia sobie stopnia, w jakim „obiektywna” rzeczywistość jest budowana przez podmiot poznający. Joseph Maréchal (1878-1944) Karl Rahner (1904-1984) i Bernard Lonergan (1904-1984) rozwinęli umiarkowany realizm, uwzględniający rolę elementu subiektywnego. Klasycznej metafizyce przeciwni są ci wszyscy, którzy odrzucają jako bezsensowne wszelkie stwierdzenia niemożliwe do sprawdzenia doświadczalnie. Ponieważ jednak właśnie samej tej zasady nie da się sprawdzić doświadczalnie, trzeba było w istotny sposób zmienić jej krytyczne nastawienie do metafizyki. Zob. analogia, arystotelizm, augustynianizm, filozofia, pozytywizm, przyczynowość, tomizm.

Metanoia (gr. „zmiana sposobu myślenia”) Wyraz biblijny na oznaczenie takiej skruchy albo całkowitej przemiany serca, która powoduje, że człowiek zupełnie odwraca się od grzechu, żeby służyć Bogu żywemu. Prorocy Starego Testamentu nawoływali do nawrócenia, które by odwróciło naród od bałwochwalstwa i od powierzchownych praktyk religijnych do prowadzenia życia zgodnego z prawem Bożym i do tego, by się poczuł społecznie odpowiedzialny (Iz 1, 10-20; Ez 18, 1-32). Jan Chrzciciel — a potem Jezus — głosił, że nadchodzące królestwo Boże domaga się radykalnej przemiany serca (Mt 3, 1-12; Mk 1, 15). Chrzest Jana miał na celu skruchę (Mk 1, 4; Dz 13, 24; 19, 4). W imię Jezusa apostołowie zachęcali ludzi, by się nawracali, przyjmowali chrzest i w ten sposób rozpoczynali nowe życie w Duchu (Dz 2, 38). Dar prawdziwej metanoi (zob. Ps 51, 14) jest tak szczególnym darem, że jeżeli go ktoś naraża na niebezpieczeństwo przez nowy grzech, może go utracić na zawsze (Hbr 6, 4-6). Zob. cnota pokuty, nawrócenie, wiara.

opr. mg/mg