Komunikat

Od czasu ogłoszenia w 1965 r. deklaracji Soboru Watykańskiego II Nostra aetate (n. 4) w relacjach między Kościołem katolickim a judaizmem dokonał się pozytywny przełom, a dialog zajął miejsce dawnych animozji.

W tym nowym klimacie Komisja Stolicy Apostolskiej ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem oraz Międzynarodowy Komitet Żydowski ds. Konsultacji Międzyreligijnych podjęły w październiku 1999 r. inicjatywę utworzenia zespołu ekspertów, złożonego z trzech przedstawicieli strony żydowskiej i tyluż ze strony katolickiej, który miał przestudiować jedenaście tomów publikacji Actes et Documents du Saint-Siège relatifs à la seconde guerre mondiale, wydanych w latach 1965-1981 przez kilku znanych historyków, i przedstawić pytania na ich temat. Aż do tamtego momentu bowiem w publicznej debacie dotyczącej Stolicy Apostolskiej i Holokaustu tylko w niewielkiej mierze brano pod uwagę bogatą dokumentację zawartą w tym zbiorze.

Komisja ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem z ubolewaniem przyjęła podjętą w lipcu br. decyzję ze- społu ekspertów o zawieszeniu prac. Zarazem wyraża wdzięczność członkom zespołu, zwłaszcza przedstawicielom strony katolickiej, za wszystko, czego już dokonali, oraz za okazaną gotowość do współpracy.

Od początku było jasne, że w ramach zadania powierzonego zespołowi nie będzie można odpowiedzieć na wszystkie pytania, a ich rozpatrzenie stanie się możliwe dopiero po zapoznaniu się ze źródłami, które nie są jeszcze dostępne, albo po przeprowadzeniu dalszych badań. Sądzono jednak, że wyniki prac zespołu staną się właściwym bodźcem do obiektywnej debaty.

Eksperci wchodzący w skład zespołu zgodzili się podjąć to niełatwe zadanie. Nigdy, na żadnym etapie prac, nie obiecywano im, że będą mogli uzyskać dostęp do dokumentów Archiwum Watykańskiego z okresu po r. 1922.

W październiku 2000 r. zespół ekspertów przedstawił Wstępne sprawozdanie, zawierające 47 pytań. Dokument ten stał się przedmiotem polemik innych historyków. Kwestia kontynuacji prac zespołu została szeroko omówiona podczas spotkania Międzynarodowego Komitetu ds. Kontaktów Katolicko-Żydowskich w Nowym Jorku (1-4 maja 2001 r.). Pozytywny wynik tej debaty zdawał się wskazywać, że obydwie strony pragną kontynuować poszukiwania i doprowadzić do przedstawienia Sprawozdania końcowego.

W rzeczywistości jednak niemożliwe okazało się przezwyciężenie różnic w rozumieniu zadań zespołu i celu jego prac. Ponadto brak dyskrecji ze strony żydowskiej oraz publikowane przez nią wypowiedzi polemiczne przyczyniały się do rozniecania wzajemnej nieufności. Wszystko to sprawiło, że kontynuacja wspólnych poszukiwań stała się praktycznie niemożliwa.

Tego rodzaju praca naukowa wymaga lojalności, szacunku i wzajemnego zaufania tych, którzy ją podejmują. Tych niezbędnych warunków zabrakło całkowicie na skutek polemik, do jakich doszło po decyzji o zawieszeniu prac badawczych, oraz na skutek krzywdzących podejrzeń, jakie wyrażano w kontekście tej decyzji. Katoliccy członkowie zespołu odcięli się publicznie od tych polemicznych interpretacji i ocen. Nie wydaje się zatem, aby na obecnym etapie i na takich podstawach można się było spodziewać ponownego podjęcia wspólnych prac.

Komisja ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem pragnie rozproszyć wszelkie wątpliwości co do nieodwracalnego charakteru podjętych już działań na rzecz porozumienia między żydami a chrześcijanami: tą drogą trzeba iść dalej w interesie obu stron. Proces ten, rozpoczęty przez Sobór, jest kontynuowany przez Papieża Jana Pawła II. Również niektórzy miarodajni przedstawiciele społeczności żydowskiej dali do zrozumienia, że nie pragną tego rodzaju otwartej polemiki, i ponownie wyrazili wolę kontynuowania i pogłębiania dialogu w kwestiach religijnych.

Oczywiście, warunkiem wzajemnego porozumienia między żydami i chrześcijanami jest także badanie przeszłości. Poszukiwania tego rodzaju stwarzają naturalną potrzebę dostępu do wszystkich odnośnych źródeł historycznych. Zrozumiały i uprawniony jest postulat historyków, by udostępniono im także zasoby archiwalne dotyczące pontyfikatu Piusa XI (1922-1939) i Piusa XII (1939-1958). W duchu szacunku dla prawdy Stolica Apostolska gotowa jest umożliwić dostęp do Archiwum Watykańskiego, gdy tylko zostaną zakończone prace związane z porządkowaniem i katalogowaniem zasobów, o których mowa.

W najbliższych miesiącach Komisja ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem dołoży starań, by znaleźć właściwe sposoby działania, pozwalające na ponowne podjęcie badań na nowych zasadach, z nadzieją, że uda się wypracować wspólne odpowiedzi na postawione pytania. Komisja kieruje się przy tym przekonaniem, że Kościół katolicki nie boi się prawdy historycznej.

24 sierpnia 2001 r.

Kard. Walter Kasper
Przewodniczący

opr. mg/mg