Zarys histori Instytutu Polskiego w Rzymie

Obraz św. Józefa Sebastiana Pelczara
oraz tablica pamiątkowa Polskiego Instytutu

Początki Papieskiego Polskiego Instytutu Kościelnego sięgają 1908 r., kiedy to biskupi polscy, zebrani w Rzymie, podjęli decyzję o założeniu w Wiecznym Mieście domu dla studiujących tam księży z Polski. Gorącym orędownikiem tej sprawy był św. Józef Sebastian Pelczar, biskup przemyski, a wraz z nim: św. Józef Bilczewski, metropolita lwowski, kard. Jan Puzyna, biskup krakowski, abp Franciszek Albin Symon, biskup płocki, ks.prał. Adam Sapieha z archidiecezji lwowskiej, ks. prał. Kazimierz Skirmunt z diecezji krakowskiej oraz o. Włodzimierz Ledóchowski SJ.

Dom został założony w czasie zaborów, kiedy Polski nie było na mapie politycznej Europy, a kształcenie kadry duchowieństwa było bardzo utrudnione, gdyż władze zaborcze zakazywały wysyłania kleryków czy księży na studia za granicę.

W zamyśle fundatorów — w odróżnieniu od już istniejącego Kolegium Polskiego — dom miał być przeznaczony dla wyświęconych już księży, którzy oprócz odbywania studiów mieli także poznawać rzeczywistość Kościoła z perspektywy Rzymu. Pobyt w Rzymie miał uczyć patrzenia na sprawy Kościoła powszechnego oraz integrować księży z różnych zaborów i przygotować fundament nowej rzeczywistości Kościoła w Polsce po odzyskaniu niepodległości. Ponadto dom miał być oparciem dla polskich biskupów, przybywających do Wiecznego Miasta z wizytą ad limina Apostolorum, pośredniczyć w załatwianiu różnych spraw między diecezjami a Stolicą Apostolską oraz służyć pielgrzymom z całej Polski.

13 maja 1909 r. bp Józef Sebastian Pelczar podczas audiencji przy okazji kanonizacji św. Klemensa Hofbauera przedstawił papieżowi Piusowi X prośbę o błogosławieństwo apostolskie dla idei założenia Instytutu. Papież przychylił się do tej prośby, kreśląc odręcznie słowa błogosławieństwa na przedłożonej petycji: «Pochwalamy ten zbożny zamiar i Wielebnym Braciom Biskupom Polskim tudzież wszystkim ukochanym w Panu, którzy na to dobre dzieło groszy użyczą, z serca udzielamy Apostolskiego Błogosławieństwa, które niech im będzie dóbr wiekuistych zadatkiem».

Instytut został erygowany 19 marca 1910 r. dekretem Świętej Kongregacji Konsystorialnej Religioso Polonae gentis, pod nazwą Ospizio Polacco — Hospicjum Polskie. 13sierpnia 1910 r. Kongregacja ta zaaprobowała Statuty Hospicjum Polskiego, precyzując, że pozostanie ono pod najwyższym zwierzchnictwem papieża, będzie miało kardynała protektora, a na jego czele będzie stał rektor wybrany przez biskupów polskich. Otwarcia Hospicjum Polskiego dokonał osobiście bp J. S. Pelczar 13 listopada 1910 r. Mieściło się ono przy ul. Pietro Cavallini 38, w dzielnicy Prati di Castello, w budynku zakupionym od Zgromadzenia Sióstr św. Józefa Kalasantego. 31 grudnia 1910 r. papież Pius X zatwierdził regulamin Hospicjum.

Od samego początku istnienia było ono celem wrogości i intryg ówczesnych państw zaborczych, zwłaszcza kiedy rządy Rosji i Prus zorientowały się, jak wielkie zagrożenie dla ich interesów stanowi ta nowo powstała placówka. Po nieudanej próbie przeciwstawienia się idei założenia Hospicjum rządy tych państw usiłowały ograniczyć jego działalność — miało służyć tylko księżom z zaboru austro-węgierskiego. Świadom tych realiów, bp Pelczar zalecał jego rektorowi, aby księża z Królestwa byli przyjmowani do Hospicjum nawet pod obcym nazwiskiem i bez konieczności podawania diecezji pochodzenia.

Cztery lata po jego otwarciu wybuchła I wojna światowa i księża studenci, jako obywatele wrogich państw, musieli opuścić Rzym. Hospicjum opustoszało na 9 lat.

Dopiero w 1923 r. przyjęto pierwszych pięciu księży z Polski. W nowej powojennej rzeczywistości miało miejsce kilka ważnych wydarzeń związanych z Hospicjum: 1 lutego 1922 r. Święta Kongregacja Konsystorialna przyznała Hospicjum prawo własności i nadała nazwę Instytut Kościelny Polski. Dekretem króla Włoch Wiktora Emanuela II z 6 października 1927 r. Instytutowi Polskiemu została przyznana osobowość prawna. 28 lipca 1928 r. Kongregacja ds. Seminariów i Studiów Uniwersyteckich zatwierdziła statut i regulamin Instytutu. Uzyskał on status placówki papieskiej jako Papieski Instytut Polski w Rzymie.

Lata trzydzieste XX w. były okresem rozkwitu Instytutu. Wybuch II wojny światowej spowodował jego ponowne opustoszenie. Pozostał jedynie rektor, ks. Józef Młodochowski, z diecezji tarnowskiej, jeden student, 5 sióstr i służący.

Po zakończeniu wojny w budynku Instytutu znalazło miejsce seminarium duchowne (Pontificio Seminario Polacco) przeznaczone dla kleryków rekrutujących się z byłych żołnierzy, przeważnie z Anglii, którzy pragnęli zostać duchownymi.

Po zakończeniu działalności seminarium przez następne lata mieszkańcami Instytutu byli przeważnie księża, których losy wojny rzuciły na Zachód i którzy z różnych względów nie mogli powrócić do ojczyzny. Ze względu na skomplikowaną sytuację powojenną w Polsce niemożliwe było przysyłanie nowych księży studentów. Pierwsi po wojnie studenci z Polski przybyli do Instytutu po zmianach politycznych w październiku 1956 r. W 1958 r. rektorem został mianowany ks.Franciszek Mączyński z diecezji włocławskiej, za którego kadencji, 21 czerwca 1977 r., do Instytutu przybyli bracia Serca Jezusowego.

Lata 1987-2002, kiedy rektorem był ks. Zbigniew Kiernikowski z archidiecezji gnieźnieńskiej, to okres wielkich remontów w Instytucie. Dodano wtedy dwa nowe piętra, poszerzając w ten sposób bazę mieszkaniową i polepszając warunki dla studentów. Z tego okresu pochodzi też mozaika w kaplicy, autorstwa o. Marca Rupnika SJ.

W 2002 r. rektorem mianowany został ks. Grzegorz Kaszak z archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej. Był to czas kontynuowania rozpoczętych remontów, poprawy funkcjonalności oraz estetyki i wyglądu budynku.

2 marca 2004 r. Kongregacja Edukacji Katolickiej zatwierdziła statut i regulamin Papieskiego Instytutu Polskiego.

Od 2008 r. rektorem jest ks. Bogusław Kośmider z archidiecezji przemyskiej.

W 100-letnim okresie istnienia Instytut gościł ok. 700 studentów, z kórych 46 zostało biskupami. Spośród żyjących biskupów następujący przebywali w Instytucie (pierwsza cyfra oznacza rok opuszczenia Instytutu, a druga rok nominacji biskupiej):

Józef Glemp — 1964 (1979); Jan Śrutwa — 1975 (1984); Ryszard Karpiński — 1970 (1985); Adam Odzimek — 1983 (1985); Piotr Skucha — 1976 (1986); Andrzej Suski — 1973 (1986); Gerard Bernacki — 1983 (1988); Jan Bernard Szlaga — 1973 (1988); Józef Kowalczyk — 1968 (1989); Sławoj Leszek Głódź — 1980 (1991); Stanisław Gądecki — 1982 (1992); Jan Kopiec — 1985 (1992); Tadeusz Pieronek — 1964 (1992); Tadeusz Rakoczy — 1970 (1992); Paweł Cieślik — 1973 (1994); Piotr Jarecki — 1987 (1994); Jacek Jezierski — 1982 (1994); Teodor Wilski — 1971 (1995); Marian Gołębiewski — 1976 (1996); Edward Janiak — 1986 (1996); Stanisław Gębicki — 1974 (1999); Jan Wątroba — 1984 (2000); Zbigniew Kiernikowski — 1980 (2002); Kazimierz Gurda — 1986 (2004); Andrzej Siemieniewski — 1991 (2006); Antoni Stankiewicz — 1968 (2006); Grzegorz Kaszak — 1998 (2009); Krzysztof Nitkiewicz — 1986 (2009).

Ważną postacią w historii Instytutu był sługa Boży kard. Stefan Wyszyński. Przez wiele lat Instytut Polski był «rzymską» siedzibą Prymasa Tysiąclecia.

Z Papieskim Instytutem Polskim związany był także papież Jan Paweł II. Karol Wojtyła jako biskup przebywał w Instytucie w czasie dwóch sesji Soboru Watykańskiego II. Już jako papież Jan Paweł II odwiedził Instytut 5 listopada 1980 r. Powiedział wtedy: «Cieszę się, że mogę tutaj być. Cieszę się, że wracam do tego (...), co jest cześcią mojego życia. I co jest także częścią dziejów pracy Kościoła oraz Narodu».

100-lecie Polskiego Papieskiego Instytutu Kościelnego w Rzymie stało się okazją do podziękowania Bogu za obfite błogosławieństwa i prośby o dalszą nad nim Bożą opiekę.

opr. mg/mg