Bazylika Santa Maria Maggiore: śnieg w środku lata i „wybawienie ludu rzymskiego”

Skąd śnieg w środku lata? Choć rzymski klimat latem obfituje w upały, a sierpień jest zazwyczaj wręcz nieznośny pod tym względem, tak że większość rzymian stara się wtedy wyjechać z miasta, 5 sierpnia 352 r. (niektóre źródła podają rok 358) na jedno ze wzgórz – Eskwilin spadł śnieg. Wydarzenie to odczytano jako potwierdzenie wcześniejszych objawień maryjnych. Matka Boża ukazała się jednemu z bogatych rzymskich patrycjuszy, Janowi, zapowiadając narodziny oczekiwanego potomka, a także papieżowi Liberiuszowi. Treścią objawień była także prośba o wybudowanie kościoła w miejscu, na które spadnie biały puch. 5 sierpnia, papież Liberiusz obudził się i ujrzał śnieg, który opadł na Eskwilin i na tymże śniegu narysował wstępne zarysy przyszłej świątyni. Dzięki hojnej darowiźnie patrycjusza wkrótce na tym miejscu stanął kościół poświęcony Maryi.

Dziś bazylika Santa Maria Maggiore uważana jest przez wielu za drugi pod względem piękna i znaczenia kościół w Rzymie – po bazylice św. Piotra. Budowla istniejąca dzisiaj sięga swoimi korzeniami V wieku. Postawił ją papież Sykstus III w 431 r na miejscu wcześniejszej świątyni papieża Liberiusza, upamiętniając jednocześnie ogłoszenie w tym samym roku przez sobór w Efezie dogmatu o Maryi jako Theotokos (Bożej Rodzicielce).

Wśród czterech bazylik patriarchalnych w Rzymie (pozostałe to: bazylika św. Piotra, św. Jana na Lateranie i św. Pawła za Murami), Santa Maria Maggiore jest jedyną, która zachowała swoją oryginalną strukturę, choć z biegiem lat była wielokrotnie wzbogacana. Szczegóły widoczne po dziś dzień w świątyni nadają mu wyjątkowy charakter. Są to m.in. mozaiki z V wieku w nawie środkowej, łuk triumfalny pochodzący z czasów pontyfikatu papieża Sykstusa III (432-440) i mozaika apsydowa wykonana przez franciszkanina Jacopo Torriti na zlecenie papieża Mikołaja IV (1288-1292). Do innych klejnotów kościoła należą: chodnik kosmatycki podarowany przez rzymskiego szlachcica Scoto Paparone i jego syna w 1288 r., szopka Arnolfo di Cambio z XIII w. oraz kasetonowy sufit ze złoconego drewna zaprojektowany przez Giuliano Sangallo w 1450 r. Obrazu wspaniałości dopełniają liczne kaplice, od najbardziej ozdobnych do najskromniejszych, zbudowane przez papieży, kardynałów i pobożne bractwa. Ołtarz główny zbudowany został przez Ferdinando Fuga, a później wzbogacony przez Valadiera.

Struktura kompleksu Santa Maria Maggiore odzwierciedla w sobie kolejne historyczne epoki między V a XIII wiekiem. Pierwszym elementem, który wyróżnia się przed wejściem do bazyliki jest dzwonnica. Zbudowana została w 1370 roku; jej wysokość wynosi 75 metrów, co czyni ją najwyższą w całym Rzymie. Fasada została zaprojektowana w 1743 roku przez tego samego architekta, który postawił istniejący obecnie ołtarz główny – Ferdinando Fuga, przysłaniając częściowo wcześniejszą XIV-wieczną mozaikę. U wejścia do kościoła znajdują się również Święte Drzwi, które otwierane są wyłącznie z okazji jubileuszów i szczególnych świąt.

Wchodząc do kościoła ujrzymy rozległą nawę główną, której sufit został ozdobiony w XV wieku pierwszym złotem przywiezionym do Europy z Nowego Świata. W nawie głównej dojrzymy także się piękne mozaiki pochodzące z najstarszego okresu – budowli wzniesionej przez papieża Sykstusa III. Przedstawiają one starotestamentowe opowieści o historii Izraelitów i są ułożone chronologicznie od przodu kościoła ku tyłowi. W przedniej części nawy dominuje łuk triumfalny pokryty misternymi mozaikami ułożonymi w czterech rzędach, które przedstawiają sceny z dzieciństwa Jezusa. Pod łukiem triumfalnym znajduje się ołtarz główny, nad którym umieszczono relikwię zawierającą pięć kawałków drewna, które według tradycji pochodzą ze żłóbka, w którym położono Chrystusa w Betlejem.

Za łukiem triumfalnym mieści się centralna absyda, z wyjątkową mozaiką, pochodzącą z końca XIII wieku. Przedstawia ona Maryję i Jezusa na tronach. Poniżej mozaiki znajdują się cztery ostrołukowe okna, które są najwcześniejszymi przykładami architektury gotyckiej w Rzymie. Warto podkreślić także unikalny walor akustyczny świątyni, która nieraz gości w swych murach koncerty muzyki sakralnej.

Do bardziej znamienitych kaplic leżących przy nawie głównej należą: Kaplica Sykstyńska, Kaplica Paulińska i Kaplica Sforzów. Kaplica Sykstyńska, będąca jednocześnie kaplicą Najświętszego Sakramentu, została zbudowana w XVI wieku. To tutaj każdego 5 sierpnia uroczyste obchody przypominają o cudzie, który był początkiem świątyni. Na oczach wiernych z kasetonowego sufitu zrzucona zostaje kaskada białych płatków różanych, pokrywając całą podłogę.

W kaplicy znajduje się rzeźba przedstawiająca św. Kajetana trzymającego na rękach Święte Dzieciątko autorstwa Berniniego, którego grób również znajduje się w kościele. Kaplica Paulińska znajduje się po lewej stronie nawy głównej i została zbudowana przez papieża Pawła V w 1611 roku. Znajduje się w niej jedna z najbardziej znanych na świecie ikon Matki Boskiej - „Salus Populi Romani”. Według tradycji, była ona niesiona w procesji przez papieża św. Grzegorza Wielkiego przez Rzym dla odparcia zarazy, która pustoszyła to miasto w 593 roku. Od samego początku swojego pontyfikatu papież Jan Paweł II prosił, aby pod ikoną Salus Populi Romani dzień i noc paliła się lampa oliwna, jako świadectwo jego wielkiego nabożeństwa do Matki Bożej.

Obok kaplicy Paulińskiej ulokowana jest kaplica Sforzów, która została zaprojektowana przez Michała Anioła w XVI wieku.

Z inicjatywy Jana Pawła II przy bazylice w 2001 r. powstało muzeum, w którym w nowoczesnej strukturze znajdą się starożytne arcydzieła, oferujące zwiedzającym unikalną perspektywę historii bazyliki. Warto je zwiedzić, aby lepiej poznać dzieje tej niezwykłej budowli.