„Praedicate Evangelium” – punkt dojścia i punkt wyjścia

Punkt dojścia i wyjścia. A raczej ponownego wyjścia. Wraz z wejściem w życie dzisiaj, 5 czerwca, w uroczystość Zesłania Ducha Świętego, nowej konstytucji apostolskiej „Praedicate Evangelium” zakończyła się droga reformy, która trwała prawie dziesięć lat. Droga, która towarzyszy pontyfikatowi papieża Franciszka aż do dziś, a która rozpoczęła się podczas dyskusji na kongregacjach generalnych przed konklawe w 2013 roku.

Reforma ta jest kontynuacją reformy podjętej przez Jana Pawła II (Pastor Bonus, 1988), która z kolei zmieniła reformę promulgowaną przez Pawła VI (Universi regimini Ecclesiae, 1967). Priorytet ewangelizacji i rola świeckich to główne idee, które łączą nową Konstytucję Apostolską papieża Franciszka z Ekumenicznym Soborem Watykańskim II.

Przede wszystkim należy przyjrzeć się przebytej już drodze. Reformy – wynikające bardziej z konieczności procesowej niż z dobrowolnego wyboru – rozpoczęły się od instytucji ekonomiczno-finansowych Stolicy Apostolskiej. W 2014 roku Franciszek ustanowił Radę ds. Ekonomii, której zadaniem jest nadzorowanie zarządzania ekonomicznego oraz nadzorowanie struktur i działań administracyjnych i finansowych dykasterii Kurii Rzymskiej. W tym samym czasie Franciszek powołał do życia Sekretariat Ekonomiczny, który jest dykasterią Kurii Rzymskiej odpowiedzialną za koordynację spraw ekonomicznych i administracyjnych Stolicy Apostolskiej i Państwa Watykańskiego. Sekretariatowi Ekonomicznemu przekazano również kompetencje w zakresie personelu, które do tej pory należały do Sekretariatu Stanu. Również w 2014 roku papież powierzył Audytorowi Generalnemu zadanie przeprowadzenia audytu Dykasterii Kurii Rzymskiej, instytucji związanych lub odnoszących się do Stolicy Apostolskiej oraz Administracji Gubernatoratu Państwa Watykańskiego.

Drugi krok miał miejsce w 2015 r., wraz z utworzeniem Sekretariatu ds. Komunikacji, przekształconego później w Dykasterię ds. Komunikacji, która połączyła aż 9 różnych podmiotów (od Papieskiej Rady ds. Komunikacji Społecznej po różne periodyki Stolicy Apostolskiej, od drukarni po Wydawnictwo Watykańskie). Nowa dykasteria od 2018 r. jest powierzona kierownictwu prefekta świeckiego.

W 2016 r. utworzono Dykasterię ds. Świeckich, Rodziny i Życia, która połączyła kompetencje i funkcje należące wcześniej do Papieskiej Rady ds. Świeckich i Papieskiej Rady ds. Rodziny. Dykasteria jest kompetentna w sprawach dotyczących promocji życia i apostolstwa wiernych świeckich, duszpasterstwa młodzieży, rodziny i jej misji oraz ochrony i wspierania życia ludzkiego.
Również w 2016 r. Papież ustanowił Dykasterię ds. Integralnego Rozwoju Człowieka. Połączyła ona kompetencje Papieskiej Rady Iustitia et Pax, Papieskiej Rady Cor Unum, Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Pielgrzymów oraz Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Pracowników Służby Zdrowia. Dykasteria ta jest również odpowiedzialna za Caritas Internationalis.

W listopadzie 2017 r. papież dokonał również zmian w Sekretariacie Stanu, który do tej pory składał się z dwóch sekcji – Spraw Ogólnych (kierowanej przez Substytuta) i Stosunków z Państwami (kierowanej przez Sekretarza ds. Stosunków z Państwami). Franciszek utworzył bowiem trzecią sekcję, zwaną Sekcją ds. Personelu Dyplomatycznego Stolicy Apostolskiej, wzmacniającą dotychczasowy urząd Delegata ds. reprezentacji papieskich. Sekcja, zależna od Sekretariatu Stanu i posiadająca własnego sekretarza, chce w ten sposób pokazać, że Papież poświęca jej uwagę i jest blisko personelu dyplomatycznego. Zajmuje się wyłącznie sprawami dotyczącymi osób pracujących w służbie dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej lub przygotowujących się do niej.

Kolejny krok nastąpił w lutym 2022 r. Motu proprio papieża Franciszka zmieniło wewnętrzną strukturę Kongregacji Nauki Wiary, wyraźnie oddzielając kompetencje doktrynalne od dyscyplinarnych, ustanawiając dwie odrębne sekcje i przydzielając każdej z nich sekretarza. Kardynał Prefekt Dykasterii będzie miał dwóch zastępców. Celem reformy jest nadanie odpowiedniej rangi także sekcji doktrynalnej i jej fundamentalnej roli w krzewieniu wiary, bez spychania na dalszy plan działalności dyscyplinarnej, po dziesięcioleciach, w których wiele wysiłku i zasobów ludzkich poświęcono na badanie przypadków nadużyć. Żaden z dwóch nowych sekretarzy nie został mianowany biskupem.

W ten sposób dochodzimy do 19 marca 2022 roku, kiedy to została opublikowana nowa Konstytucja, obejmująca wszystkie opisane do tej pory ścieżki i wprowadzająca inne nowości, które dopełniają reformę. Najważniejsza z nich: pierwszą dykasterią Kurii jest Dykasteria ds. Ewangelizacji, która łączy Kongregację Ewangelizacji Narodów i Papieską Radę ds. Nowej Ewangelizacji. To wybór, który wskazuje na podstawową troskę, ukierunkowaną na głoszenie Ewangelii. Osobliwością jest to, że prefektem tej dykasterii zostaje sam papież, który uważa temat ewangelizacji za kluczowy. Pomagać mu będzie dwóch pro-prefektów (jeden dla sekcji ds. fundamentalnych zagadnień ewangelizacji w świecie i drugi dla sekcji ds. pierwszej ewangelizacji i nowych Kościołów partykularnych).

Druga nowość dotyczy połączenia dawnej Kongregacji Edukacji Katolickiej i dawnej Papieskiej Rady ds. Kultury w nową Dykasterię ds. Kultury i Edukacji. Będzie miała jednego prefekta. Trzecią nowością Konstytucji jest przekształcenie Urzędu Dobroczynności Apostolskiej, dotychczas zwykłego urzędu, w trzecią dykasterię Kurii Rzymskiej, zwaną Dykasterią ds. Posługi Miłosierdzia. Czwartą nowością jest definicja używana w odniesieniu do organu, który nie jest częścią Kurii Rzymskiej: to, co do tej pory nazywano „Sekretariatem Generalnym Synodu Biskupów”, teraz staje się po prostu „Sekretariatem Generalnym Synodu”.

Kolejną nowością Konstytucji jest to, że przełożeni dykasterii - nawet tych należących do starych kongregacji - nie muszą już być kardynałami. Jedyni dwaj kardynałowie wymienieni w „Praedicate Evangelium” to prefekt trybunału Sygnatury Apostolskiej i koordynator Rady ds. Ekonomii. Papież ustalił również, że nominacje duchownych i zakonników w Kurii będą odbywały się na okres pięciu lat z możliwością przedłużenia o kolejne pięć lat, z większą mobilnością i wymianą między Rzymem a Kościołami lokalnymi.

Wreszcie, istnieje znaczący element nowej Konstytucji, który ma warunkować, w jej przyszłym rozwoju, także konkretność życia Kościołów lokalnych i ich struktur. Papież Franciszek przypomina w Preambule Konstytucji, że „każdy chrześcijanin na mocy chrztu jest uczniem-misjonarzem w takim stopniu, w jakim spotkał się z miłością Boga w Chrystusie Jezusie”. Stąd zaangażowanie świeckich i kobiet w funkcje zarządzania i odpowiedzialności. Jeśli „każdy wierny” może przewodniczyć dykasterii lub organowi kurialnemu, „biorąc pod uwagę jego szczególne kompetencje, władzę rządzenia i szczególną funkcję”, to dlatego, że każda instytucja Kurii działa na mocy władzy powierzonej jej przez papieża.