Przedziwna Matka Stworzyciela Swego. Antologia dawnej polskiej poezji maryjnej

opr. red. Roman Mazurkiewicz

Przedziwna Matka Stworzyciela Swego. Antologia dawnej polskiej poezji maryjnej

Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa, Marzec 2008
ISBN 978-83-7502-094-6

Spis treści
Wstęp	5
Z POEZJI ŚREDNIOWIECZNEJ
„Bogiem sławiena Maryja” Praojców naszych śpiew
Bogurodzica	25
Maryja, czysta dziewice	26
Zdrowa, Matko Syna Bożego	28
Zdrowa, Matko szczęstna	30
Zdrowa Maryja, dziwnie jeś poczęła	32
Archanjoła posłał	34
Radości wam powiedam	36
Mocne Boskie tajemności	40
Posłuchajcie, bracia miła	45
Krolewno niebieska, Matko krześcijańska	47
Zdrowaś, gwiazdo morska	48
Zdrowaś, Krolewno wyborna	49
„Na tę wszystcy poglądajcie” W kręgu twórczości bernardyńskiej
Anjeli słodko śpiewali	53
Bądź wiesioła, Panno czysta	54
Cesarzowno wszech naświętsza	55
Kwiatek czysty, smutnego sierca ucieszenie	56
Maryja, Matko Boża	57
Maryja, Panno ślachetna	59
O Maryja, kwiatku panieński	60
O przenasławniejsza Panno czysta	62
Pozdrowienie to jest pirwe	63
Świebodność Boga żywego	65
Władysław z Gielniowa Anna, niewiasta niepłodna	68
Już się anjeli wiesielą	71
„Ave, królewska Panno!”
Z liryki łacińskiej
Jan Łodzia z Kępy Zawitaj, bramo zbawienia	77
Adam Świnka z Zielonej Ave, królewska Panno	79
Stanisław Ciołek
Piekła srogość osłupiała	80
Słońce ćmiąca gwiazdeczka	82
Salve, Matko święta	83
Władysław z Gielniowa Jasnych aniołów Królowo	84
Z POEZJI RENESANSOWEJ
„Kto chce Pannie Maryi służyć” W nurcie kontynuacji
Jaśniejsza tysiąc nad słońce	91
W Nazaret dziewica czysta.	94
Podźmy przed obraz Maryjej	103
Kto chce Pannie Maryi służyć	106
O nadroższy kwiateczku	110
Zdrowa bądź, Maryja, niebieska lilija	112
Zdrowaś od anjoła pozdrowienie wzięła	114
„Drżące gwiazdy ćmi zorzą różaną” Madonna humanistów
Paweł z Krosna
Dystych elegijny do Maryi Panny o powstrzymanie szalejącej zarazy	117
Jan z Wiślicy
Wojna pruska	119
Z inwokacji	119
Elegia do Matki Bożej Dziewicy Maryi o uśmierzenie zarazy	120
Wawrzyniec Korwin Modlitwa do błogosławionej Dziewicy Maryi	122
Mikołaj Hussowski Pieśń o żubrze	123
Dziewico, Matko Boża	123
Andrzej Krzycki
Carmina sacra	125
Pod obrazem Bogarodzicy Dziewicy piastującej Dzieciątko Jezus	125
Pod obrazem dziewiczej Matki Maryi	125
Do Maryi, Matki Bożej	125
Na Matkę Dziewicę pod krzyżem	126
Pod obrazem Bogarodzicy Dziewicy	127
Cud ex voto	127
Klemens Janicjusz Księga żalów	128
Elegia II 128
Jan Dantyszek
Księga hymnów 130
O ukazaniu się zmartwychwstałego Chrystusa Pannie Maryi	130
Na chwałę imienia Najświętszej Panny Maryi	133
Przeciwko nieprzyjaciołom Najświętszej Panny Maryi	135
Grzegorz z Sambora Częstochowa	140
„On Bóg był, jam bogiem nie była”
Maryja protestantów
Jakub Lubelczyk Pieśń o nawiedzeniu Panny Maryjej	149
Erazm Otwinowski
Maryja Panna błogosławiona	151
Z kancjonału toruńskiego Posłan jest od Boga anioł, któremu imię Gabryjel	152
Pieśń o błogosławionej Pannie Maryjej	154
Z POEZJI BAROKOWEJ
„Afekt nabożny i prośba zbawienna”
W kręgu modlitwy i kontemplacji
Mikołaj Sęp Szarzyński Rytmy abo wiersze polskie	160
Sonet III Do Naświętszej Panny	160
Sebastian Grabowiecki
Setnik rymów duchownych	161
Rym C	161
Rym CLXI	162
Rym CLXXXIV	163
Rym CXCVIII	164
Tomasz Bielawski
Procesyja wielkonocna	165
Wyszogórnych Królewno krain nieprzejźrzanych	165
Stanisław Grochowski
Wiersze i insze pisma co przebrańsze	166
Matko święta Chrystusowa	166
Hymna abo modlitwa codzienna Kazimierza świętego	167
Kasper Miaskowski
Zbiór rytmów	174
Elegia pokutna do Najświętszej Panny i Matki	174
Rotuły na Narodzenie Syna Bożego	183
Melpomene	183
Pozdrowienie anielskie	185
Walenty Bartoszewski Parthenomelica albo pienia nabożne o Pannie Naświętszej	186
Pienie IX	186
Pienie XI	188
Pienie XVI	189
Pienie XVIII	190
Bezoar z łez ludzkich czasu powietrza morowego	191
Pieśń dwudziesta	191
Pieśń dwudziesta druga	193
Pieśń taż dwudziesta trzecia	194
Piotr Kochanowski,
Gofred albo Jeruzalem wyzwolona	195
Z inwokacji	195
Kasper Twardowski
Łódź młodzi z nawałności do brzegu płynąca	196
Pieśń do Bogarodzice	196
Pochodnia Miłości Bożej	197
Apostrofe	197
Pieśń pierwsza	198
Piąta strzała Miłości Bożej — Matki Bożej przyczyna	201
Maciej Kazimierz Sarbiewski
Liryki	204
II 14. Do Najświętszej Panny	204
II 18 Pieśń jubileuszowa na cześć Błogosławionej Dziewicy Matki	205
II 26 Do Błogosławionej Dziewicy Matki	206
IV 18 Do róży	207
IV 20 Do Najświętszej Panny wiersz ślubowany	208
IV 22 Do Dziewicy Matki	210
IV 24 Do Błogosławionej Dziewicy Maryi	211
IV 33 Do Błogosławionej Dziewicy Maryi	213
Do Najświętszej Maryi Panny Jasnogórskiej	214
Jan Nieliski
O Naświętszej Bogarodzicy Pannie uważania i rozmyślania pewne	215
Witaj, niebios Królowa	215
Autor do Naświętszej Panny	216
Stanisław Serafin Jagodyński
Pieśni katolickie nowo reformowane	217
O Naświętsza Matko Boża	217
Pieśń o błogosławionej Pannie i najbłogosławieńszym jej Synie	218
Pieśń o Naświętszej Pannie (Królewno wieczna.)	220
Pieśń o Naświętszej Pannie (Naświętsza Panno.)	222
Pieśń o Naświętszej Pannie (Witaj, Panienko.)	224
Józef Bartłomiej Zimorowic Hymny na uroczyste święta Panny nad matkami	225
Litanija	225
Andrzej Malski Cursus theolosophiae Marianae	227
Pannę przeczystą witajmy	227
Jakub Gawath
Usługa codzienna Naświętszej Bogarodzice Pannie Maryjej	229
Psalm 6	229
Psalm 103	230
Psalm 121	230
Psalm 129	231
Psalm 145	231
Hymn „Nunc sancte”	232
Anna Marianna Marchocka
Wiersz do Najświętszej Panny Maryi	233
Albert Ines
Lyricorum centuria prima	234
Oda LII. Do Matki Dziewicy, swej jutrzenki	234
Oda LXVII. Do Dziewicy, Matki Bożej	235
Oda LXXXVI. Odpoczynek po kursie teologii	236
Oda C. Ofiarowanie	237
Jan Libicki
Votum do Naświętszej Panny Tuchowskiej	238
Modlitwa	238
Pierścień niebieski Naświętsza Panna	239
Walenty Odymalski Wizerunk doskonałej świątobliwości	240
[Prośba za dusze czyśćcowe]	243
Piotr Hiacynt Pruszcz Morze łaski Bożej	244
Tota pulchra es, o Maria	244
Klemens Bolesławiusz
Afekt nabożny i prośba zbawienna do Panny Przenaświętszej	245
Stanisław Samuel Szemiot Błogosławionaś ty, Córko, od Pana	248
Łazarz Baranowicz Żywoty świętych ten Apollo pieje	250
Do tejże	250
Grzechem zmazany do czystej Panny	251
Maryja piękna, piękniejsza, najpiękniejsza	252
Wewnątrz i z wierzchu piękna	252
W wieniec Bożej Matki świętych Ojców kwiatki	253
Za lampę dzięka, Boża w tym ręka	253
Stefan Jaworski [Wiersz o Najświętszej Maryi Pannie]	254
Jan Gawiński Do fijołka	255
O anielskim pozdrowieniu Bogarodzicy Panny	256
Stanisław Herakliusz Lubomirski Teomuza	257
Cześć Maryjej pierwsza między świętymi Bożymi	257
Wespazjan Kochowski Niepróżnujące próżnowanie	258
Ofiarowanie poesim polskiej Naświętszej Pannie Maryjej	258
Votum do tejże Matki bez zmazy	261
Psalmodia polska	262
Psalm XVI	262
Wacław Potocki Pieśń zawierająca w sobie prośbę do Chrystusa Pana i Panny Przenajświętszej o pokój	265
Karol Mikołaj JuniewiczSplendor korony z dwunastu gwiazd	266
Gwiazda IX. Ozdoba	266
Dominik Rudnicki Głos wolny w wiązanej mowie	267
Pieśń o pogodę prosząca	267
Elżbieta Drużbacka Zbiór rytmów duchownych	268
Modlitwa św. Marii Egipcjanki	268
Pieśni anonimowe
Jak jasne słuńce w południowej dobie	270
O Naświętszej Pannie	272
Najświętsza Matko Najświętszego Boga	273
O Królowa nieba, komuż cię nie trzeba?	275
Perło droga, cna Panienko	276
Ty, któraś pięknie dni swoje skończyła	278
„Żyłaś na ziemi, jakbyś żyła w niebie”
Żywot Bogarodzicy na święta rozpisany
Piotr Ciekliński
Hymny na święta Panny Naświętszej	283
Na Poczęcie	283
Na Narodzenie	285
Na Ofi arowanie	286
Na Zwiastowanie	287
Na Nawiedzenie	289
Na Wniebowzięcie	291
Stanisław Grochowski
Wiersze i insze pisma co przebrańsze	293
Hymna o boleściach Panny Naświętszej	293
Hierozolimska procesyja	295
Cudowne wiersze z indyjskiego języka przełożone	296
Trzeci wiersz takiejże materyjej	299
Walenty Bartoszewski Parthenomelica albo pienia nabożne o Pannie Naświętszej	301
Cień pogrzebu Pana Jezusowego	301
Grzegorz Czaradzki Rytmy o porodzeniu przenaczystszym Bogarodzice Panny Maryjej	303
Jan Żabczyc Symfonije anielskie	308
Symfonija dwudziesta czwarta	308
Stanisław Serafin Jagodyński Pieśni katolickie nowo reformowane	309
Pieśń siódma adwentowa	309
Pieśń ósma adwentowa	310
Józef Bartłomiej Zimorowic
Hymny na uroczyste święta Panny nad matkami	311
Zdrowa bądź, Maryja, łaskiś pełna, Pan z tobą	311
Na dzień Poczęcia Panny Maryjej	312
Na dzień Narodzenia Panny Maryjej	314
Na dzień Ofiarowania Panny Maryjej	316
Na dzień Zwiastowania Panny Maryjej	318
Na dzień Nawiedzenia Panny Maryjej	320
Na dzień Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny	322
Na dzień Wniebowzięcia Panny Maryjej	324
W dzień Panny Maryjej Anielskiej	326
Jan Białobocki
Wieniec ozdobny przedziwnej czystości Naświętszej Matki Bożej	328
Hymny i prozy polskie	336
Hymn o Najświętszej Maryi Pannie	336
Anna Marianna Marchocka
Wiersz W.M. Teresy na uroczystość Urodzenia Najświętszej Maryi Panny	343
Stanisław Samuel Szemiot
Barzo szczupły i krótki panegiryk na cześć i na chwałę Bogarodzicy Maryjej	344
Łazarz Baranowicz Żywoty świętych ten Apollo pieje	349
O zaczęciu jej niepokalanym	349
Zaczęta bez zmazy nie ma urazy	350
O zwiastowaniu Panny Naświętszej. Eva Ave Maria	351
Matka lamentuje, gdy Syna nie czuje	352
Wespazjan Kochowski Różaniec Najświętszej Panny Maryjej	353
Pierwszej części wesołej pierwsza tajemnica Zwiastowania	353
Piąta tajemnica Koronowania	356
Wojciech Stanisław Chrościński Krótki zbiór duchownych zabaw	359
O Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Panny Maryjej	359
Na Narodzenie Najświętszej Panny Maryjej	363
Stanisław Dobiński
Świt wierszów na święta Najświętszej Maryi Panny	367
Na uroczystość Niepokalanego Poczęcia Przeczystej Maryi	367
Na uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny	371
Utwory anonimowe Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny	375
Już cię żegnam, namilszy Synu, Chrystusie	379
„Dziardyn otwieram wielki”
Ogrody, wieńce, kwiaty
Stanisław Grochowski
Wirydarz abo kwiatki rymów duchownych	383
Córki syjońskie matce	383
Synaczek matce	384
Uściski i całowania	385
Wojciech Waśniowski Wielkiego Boga wielkiej Matki ogródek	386
Drzewka	387
Ziółka	389
Adrian Wieszczycki
Ogród rozkoszny Miłości Bożej	394
Lilijowy w wieńcu Miłości Bożej. Pierwszy kwiat Zwiastowanie	394
Lilijowy w wieńcu Miłości Bożej. Wtóry kwiat Nawiedzenie	395
Kwiat amarantowy czwarty w wieńcu Miłości Bożej Wniebowzięcie	396
Kwiat amarantowy piąty w wieńcu Miłości Bożej Koronacyja	397
Albert Ines
Siedem inskrypcji Dziewicy Matki Bożej	398
Inskrypcja szósta	398
Inskrypcja siódma	399
Ogród zamknięty Maryja, Matka Boża i Dziewica	400
Łazarz Baranowicz
W wieniec Bożej Matki świętych Ojców kwiatki	403
[Wiersz dedykacyjny]	403
Matki i Syna miłość jedyna	404
Ut octo	404
Żywoty świętych ten Apollo pieje	405
Maryja okno	405
Maryja raj ma	405
Lutnia Apollinowa kożdej sprawie gotowa	406
Maria a mari	406
Dla ojców tu i dziatek jaki Maryja kwiatek	406
Wacław Potocki
Przy posłaniu wieńca Najświętszej Panny	407
Wespazjan Kochowski
Różaniec Najświętszej Panny Maryjej	408
Naświętsza Panna Maryja jest róża i lilija	408
Ogród zamkniony Naświętsza Panna Maryja	409
Zamknienie ogroda niepokalanego	409
Votum	409
Niepróżnujące próżnowanie	410
Dziardyn fijałkowy	410
Ogród panieński	414
Do ogroda panieńskiego wejście	414
Ogród panieński — wybór epigramatów	418
Jakub Teodor Trembecki
Wirydarz poetycki	425
Z łacińskiego do Najświętszej Panny (Z Owena)	425
Z łacińskiego do tejże (z Owena)	425
Karol Mikołaj Juniewicz Splendor korony z dwunastu gwiazd	426
Gwiazda II. Niewinność	426
„Przedziwna Matko w tym świętym obrazie”
Sanktuaria i wizerunki
Stanisław Grochowski
Wiersze i insze pisma co przebrańsze	429
Na tablicę do Częstochowy	429
Stanisław Serafin Jagodyński Pieśni katolickie nowo reformowane	430
Pieśń o Naświętszej Pannie Loreckiej, także i Częstochowskiej	430
Piotr Hiacynt Pruszcz Morze łaski Bożej	433
Historyja o obrazie Panny Maryjej Częstochowskiej	433
Historyja o obrazie Matki Boskiej Gidelskiej	433
Stanisław Samuel Szemiot
Pieśń złożona w troskach do obrazu Najświętszej Panny Maryjej	434
Wespazjan Kochowski Różaniec Najświętszej Panny Maryjej (Przydatek)	436
Na obraz Najświętszej Panny Synaczka piastującej	436
Wacław Potocki
Do tegoż	437
Dominik Rudnicki
Głos wolny w wiązanej mowie	438
Pieśń o Najświętszej Pannie w kościele pułtuskim S.J	. 438
Antonina Niemiryczowa Zebranie wierszów polskich	440
Pod Najświętszą Panną	440
Pod Niepokalanie Poczętą Maryją	440
Przy kwiatkach do stroju. Pod Najświętszą Panną Maryją Pocieszenia	441
Pod Najświętszą Panną Bolesną	441
Pod Wniebowzięciem Maryi	441
Anonim
Królowa polska, Syna przedwiecznego Matko	. 442
„Króluje w Polszcze najczystsza Dziewica”
Królowa Sarmatów
Obleżenie Jasnej Góry Częstochowskiej pieśni dwanaście
Z Pieśni I	447
Z Pieśni III	448
Z pieśni V	449
Z pieśni X	450
Z Pieśni XI	451
Wespazjan Kochowski Niepróżnujące próżnowanie	452
Pierwsza i ostatnia ucieczka Korony Polskiej	452
Hymen jasnogórski	454
Karol Mikołaj Juniewicz
Splendor korony z dwunastu gwiazd	456
Maryja nowym tryumfem Polską Koronę oświeca. Applauz	456
Gwiazda III. Zacność	457
Gwiazda VI. Panowanie	458
Pieśni anonimowe
Królowa polska, naświętsza Maryja	459
Zawitaj ranna Jutrzenko	460
Pieśni konfederacji barskiej
Bądź pozdrowiona, Panienko Maryja	461
Ej, Maryjo, Królowo polskiego narodu	462
Na ordynansach w potrzebie ojczyzny	463
Oddaj się, Lechu, w opiekę Maryi	464
Panno nad chóry anielskie wzniesiona	466
Przybądź, Królowa nieba, ziemi Pani	467
Witaj, Jutrzenko rano powstająca	469
Woła do ciebie przez nas Polska cała	471
Z POEZJI OŚWIECENIOWEJ
Stanisław Konarski
Na liczbę lat Matki Bożej, błogosławionej Dziewicy Maryi	475
Elegia II. Figury mającej się narodzić Matki Bożej	475
Elegia VI. Niepokalane poczęcie	477
Antoni Łodzia Poniński
Na wizerunk Najświętszej Panny Bolesnej z wosku zrobiony	480
Piotr Kwiatkowski
Th eatrum życia ludzkiego	481
Niebieskiej Królowej około sług swoich osobliwa opieka	481
Józef Epifani Minasowicz Powinszowanie pięciu szczęśliwych minut Najświętszej Pannie	483
Modlitwa prosząca Najświętszą Pannę o przyczynę	485
Konstancja Benisławska [Z Księgi III]. Pieśni sobie śpiewane	486
Pozdrowienie anielskie na pieśni rozłożone	486
Pieśń I	486
Pieśń II	487
[Z Księgi III]. Zdrowaś, Maryja	494
Franciszek Dionizy Kniaźnin Oda IX. Do Bogarodzicy	496
Franciszek Karpiński Pieśń do Najświętszej Panny	497
Adam Naruszewicz
Prośba za króla	498
Józef Morelowski
Do Najświętszej Maryi Panny	499
Oferta	500
Józef Dionizy Minasowicz Pieśń VII. O Błogosławionej Matce Pannie Maryi na dni jej czci poświęcone	501
Moja pociecha na Jasnej Górze	502
Noty o autorach	503
Noty o utworach anonimowych	538
Indeks incipitów wierszowych	552
Indeks autorów	564

 

Książka niniejsza jest pierwszą na naszym rynku wydawniczym tak obszerną i reprezentatywną antologią dawnej polskiej poezji maryjnej, ogarniającą spuściznę pięciu z górą stuleci — od Bogurodzicy po schyłek epoki oświecenia¹. Zgromadzony w niej materiał, obejmujący ponad 300 utworów, niejednokrotnie po raz pierwszy wydobytych z rękopisów i starych druków, pozwala nakreślić rozległą panoramę pobożności maryjnej naszych przodków, utrwalonej zarówno w hymnach i pieśniach kościelnych, jak i w twórczości całej plejady poetów i wierszopisów doby staropolskiej.

Zgodnie z etymologią antologia to „zbiór kwiatów”. W przypadku wyboru poezji maryjnej określenie to wydaje się szczególne trafne, jako że metaforyka ogrodowo-kwiatowa od wieków pełniła w twórczości dedykowanej Najświętszej Maryi Pannie niezwykle istotne funkcje kompozycyjno-obrazowe. Pozostając zatem w jej kręgu zaznaczmy od razu, że antologia niniejsza to „ogród z grubsza przeplewiony”. Nie jest ona bowiem standardowym wyborem „najpiękniejszych wierszy” maryjnych. Wartość artystyczna poszczególnych utworów była kryterium istotnym, ale nie jedynym. Liczyły się także tematyka, treści teologiczno-doktrynalne i oryginalność ich ujęcia, zróżnicowanie gatunkowe i stylistyczne, reprezentatywność dla epoki, środowiska i autora. Znalazły się tu więc zarówno dzieła poetów wybitnych, z najznakomitszych stronic historii naszej literatury (Bogurodzica, Klemens Janicjusz, Mikołaj Sęp Szarzyński, Bartłomiej Zimorowic, Sebastian Grabowiecki, Maciej Kazimierz Sarbiewski, Wespazjan Kochowski, Franciszek Karpiński), jak i utwory pozbawione większych ambicji literackich, dające jednak wyobrażenie o rozlewającej się szerokim nurtem twórczości popularnej, ludowej, dewocyjnej. Owa „łagodność” redaktora w selekcji niezwykle bogatego i zróżnicowanego jakościowo materiału wzięła się z przeświadczenia, że ograniczenie się do kryterium wartości artystycznej prowadziłoby do zafałszowania rzeczywistego obrazu naszej dawnej twórczości maryjnej, na gruncie której, podobnie zresztą jak w całej literaturze, niepowtarzalne arcydzieła rodziły się pośród morza kwiatków i ziół bardziej pospolitych, nierzadko zagłuszanych trawą dewocyjnego wierszoklectwa. W wielu takich przypadkach decyzji o uwzględnieniu tego czy innego wiersza o przeciętnych, mówiąc najoględniej, walorach artystycznych patronowała trzeźwa uwaga Karola Estreichera na temat jednego z barokowych zbiorków maryjnych: „Wartość poetycka tego pisemka żadna, ale dla dziejów kultu Matki Boskiej ma znaczenie”². Otóż to: zamiarem autora niniejszej antologii było odmalowanie nie tylko niebotycznego szczytu staropolskiego Helikonu maryjnego, ale także, przynajmniej w zarysie, opadających kapryśnymi załomami jego zboczy i mniej zapewne atrakcyjnego, acz rozległego podnóża.

Każdy wybór literacki, szczególnie wybór tematyczny uwzględniający twórczość kilku epok, wiąże się z rozlicznymi rozterkami dotyczącymi m.in. zasad selekcji materiału i jego rozsądnego uporządkowania. W przypadku antologii poezji poświęconej Matce Bożej jako podstawowe kryterium wyboru narzuca się w sposób oczywisty „maryjny” charakter poszczególnych wierszy. Ta przejrzysta na pozór reguła w praktycznym zastosowaniu okazuje się jednak dość kłopotliwa, choćby dlatego, że motywy i wątki maryjne obficie występują także w utworach „niemaryjnych”, np. w pieśniach adwentowych, bożonarodzeniowych, pasyjnych, w wierszowanych mesjadach. W tej sytuacji konieczne było przyjęcie kilku dodatkowych wyznaczników decydujących o „maryjności” danego tekstu: w wierszach lirycznych Matka Boża jest główną adresatką (zwłaszcza w strofach pochwalno-modlitewnych), zaś w utworach o charakterze epickim — postacią pierwszoplanową. Nie bez znaczenia jest również związek z konkretnym świętem lub nabożeństwem maryjnym, sygnalizowany często w tytułach, komentarzach czy instrukcjach wykonawczych, wreszcie maryjna „kwalifikacja” danego tekstu w tradycji hymnograficznej i w praktyce kościelnej.

Kolejnym problemem, z jakim musiał się zmierzyć autor niniejszej antologii, było możliwie racjonalne uporządkowanie bogatego i niejednorodnego przy tym materiału, reprezentującego spuściznę czterech odmiennych (również w swoim stosunku do tematu maryjnego) epok: średniowiecza, renesansu, baroku i oświecenia. Ostatecznie zdecydowałem się na układ chronologiczny, oparty na tradycyjnej periodyzacji historycznoliterackiej oraz na datowaniu poszczególnych utworów. Z kolei w ramach każdej z epok wyodrębiłem po kilka rozdziałów uwzględniających m.in. postać językową utworów (łacina — polszczyzna), ich tematykę, formy gatunkowe, dominanty kompozycyjne i stylistyczne. Oczywiście w przypadku tak bogatej i zróżnicowanej spuścizny poetyckiej — szczególnie barokowej, która wypełnia 2/3 niniejszej antologii³ — zastosowanie nawet kilku krzyżujących się ze sobą kryteriów może skutkować względnym jedynie jej uporządkowaniem. W prezentowanej tutaj twórczości nie da się bowiem przeprowadzić ścisłego rozgraniczenia np. motywów doktrynalnych, modlitewnych, pochwalnych czy biograficznych, które często, na przykład w cyklach hymnów na święta Najświętszej Maryi Panny, występują w nierozdzielnej symbiozie. Podobnie mieszają się rozmaite postawy i uczucia poetów wobec Bogarodzicy: czci, podziwu, zachwytu, kontemplacji, uwielbienia, miłości, współprzeżywania jej radości i boleści. W wielu przypadkach wysoce umowny charakter posiada nawet zaliczenie tego czy innego tekstu do konkretnej epoki; wiadomo na przykład, że utwory o proweniencji czysto średniowiecznej zachowywały żywotność jeszcze w połowie „złotego wieku”, a wzorce barokowej poezji maryjnej kultywowane były w czasach rozkwitu epoki oświecenia.

/ze wstępu Autora/

Indeks autorów

Baranowicz Łazarz 250, 349, 403

Bartoszewski Walenty 186, 301

Benisławska Konstancja 486

Białobocki Jan 323

Bielawski Tomasz 165

Bolesławiusz Klemens 245

Chrościński Wojciech Stanisław 359

Ciekliński Piotr 283

Ciołek Stanisław 80

Czaradzki Grzegorz 303

Dantyszek Jan 130

Dobiński Stanisław 367

Drużbacka Elżbieta 268

Gawath Jakub 227

Gawiński Jan 255

Grabowiecki Sebastian 161

Grochowski Stanisław 166, 293, 383, 429

Grzegorz z Sambora 140

Hussowski Mikołaj 123

Ines Albert 234, 398

Jagodyński Stanisław Serafi n 217, 309, 430

Jan z Wiślicy 119

Janicjusz Klemens 128

Jaworski Stefan 254

Juniewicz Karol Michał 266, 426, 456

Kniaźnin Franciszek Dionizy 496

Kochanowski Piotr 195

Kochowski Wespazjan 258, 353, 408, 436, 452

Konarski Stanisław 475

Korwin Wawrzyniec 122

Krzycki Andrzej 125

Karpiński Franciszek 497

Kwiatkowski Piotr 481

Libicki Jan 238

Lubelczyk Jakub 149

Lubomirski Stanisław Herakliusz 257

Łodzia z Kępy Jan 77

Malski Andrzej 227

Marchocka Anna Marianna 233, 343

Miaskowski Kasper 174

Minasowicz Józef Dionizy 501

Minasowicz Józef Epifani 483

Morelowski Józef 499

 

Naruszewicz Adam 498

Nieliski Jan 215

Niemiryczowa Antonina 440

Odymalski Walenty 240

Otwinowski Erazm 151

Paweł z Krosna 117

Poniński Antoni Łodzia 480

Potocki Wacław 265, 407, 437

Pruszcz Piotr Hiacynt 244, 433

Rudnicki Dominik 267, 438

Sarbiewski Maciej Kazimierz 204

Sęp Szarzyński Mikołaj 160

Szemiot Stanisław Samuel 248, 344, 434

Świnka Adam z Zielonej 79

Trembecki Jakub Teodor 425

Twardowski Kasper 196

Waśniowski Wojciech 386

Wieszczycki Adrian 394

Władysław z Gielniowa 68, 84

Zimorowic Józef Bartłomiej 225, 311

Żabczyc Jan 308

opr. mg/mg