Nauki empiryczne

Ks. Mieczysław Maliński

40 odpowiedzi na 40 pytań

Nauki empiryczne

1. Co to jest uogólnienie

Nauki empiryczne powstają w ten sposób, że człowiek obserwuje jakieś zjawiska i dochodzi do pewnych zdań szczegółowych tego typu, jak: chleb podany dziś na śniadanie jest czerstwy.

Do zdań szczegółowych dochodzi również człowiek wykonując doświadczenia, np.: podgrzewa metal i stwierdza, że staje się on płynny; wkłada produkty spożywcze do lodówki i stwierdza, że nie ulegają zepsuciu; posypuje pole azotniakiem i obserwuje, że na tym polu wyrosła dorodniejsza pszenica; wkłada chleb do zamkniętej puszki i stwierdza, że pozostaje na drugi dzień wilgotny.

Jeżeli to doświadczenie sprawdza się w większej ilości wypadków, człowiek próbuje sformułować uogólnienie np.: chleb staje się czerstwy przez utratę wody, zbiory zależą od nawilgocenia gleby, przez posypanie pola azotniakiem otrzymujemy lepsze zbiory pszenicy.

2. A co jest prawem

Nie każde uogólnienie jest prawdziwe, np. nie każde pole posypane azotniakiem daje lepsze zbiory pszenicy. Jeżeli zdanie ogólne sprawdza się w każdym wypadku, nazywamy je prawem. Prawo empiryczne jest to więc zdanie ogólne wypływające z obserwacji, stwierdzające stałe relacje między zjawiskami.

3. Czym jest hipoteza

Ale nauka empiryczna nie składa się tylko z pewnych zdań szczegółowych i praw. Innym krokiem w badaniu naukowym jest hipoteza. Jest ona wynikiem usiłowań, by odpowiedzieć na pytanie "jak" bądź też "dlaczego" tak jest, czyli "jak" lub "dlaczego" istnieją takie fakty czy prawa, zachodzą takie relacje pomiędzy zjawiskami przyrodniczymi. Można tu wymienić hipotezy dotyczące powstania życia na Ziemi, sposobu zbudowania piramid, pochodzenia ropy naftowej, daty pojawienia się człowieka na Ziemi, powodu załamania się kultury Azteków.

Kolejne obserwacje i doświadczenia mogą hipotezę obalić. Tak się stało np. z hipotezą, że słońce kręci się dookoła Ziemi, że Ziemia jest płaska, że atom jest najmniejszą cząstką materii.

Jeśli hipoteza zostanie potwierdzona przez doświadczenie, to w wypadku, gdy dotyczy zjawiska jednostkowego, zamienia się w pewne zdanie szczegółowe, np. że Ziemia się kręci wokół słońca, że jest okrągła, że atom może być rozbity. Gdy dotyczy zjawisk ogólnych - zamienia się w prawo: prawo przyciągania ziemi, prawo przyspieszenia, prawo Archimedesa, Ohma, Newtona.

4. A czym teoria

Kolejny krok w budowaniu nauki empirycznej stanowi teoria. Jest to usystematyzowany zbiór zdań szczegółowych, praw, hipotez odnoszących się do pewnego zagadnienia. Taka jest np. teoria Einsteina, teoria falowa i korpuskularna światła, teoria Darwina. Posługujemy się nimi, na ile wyjaśniają nam problemy. Rozbudowujemy, uzupełniamy albo odrzucamy, jeżeli potrafimy zbudować teorie bardziej uniwersalne, stanowiące lepsze narzędzie w naszych pracach naukowych.

To są wszystkie elementy, z których składa się nauka empiryczna. Aby jednak ten zbiór zdań stanowił naukę, musi być usystematyzowany, a więc spójny - niesprzeczny, nie mający zdań zaprzeczających sobie; zamknięty - stanowiący zwartą całość; wyczerpujący - ogarniający całość problemów należących do przedmiotu, którym się ta nauka zajmuje i do aspektu, pod którym je rozpatruje.

opr. ab/ab