Słowo Boże buduje Kościół

Chociaż żyjemy w czasach, kiedy słowo przestało być niemal jedynym środkiem przekazywania myśli ludzkich, nie straciło jednak ono swego znaczenia. To znaczenie zostało nieco osłabione przez cywilizację obrazu, szczególnie w filmie i telewizji, ale również dzisiaj nie może być całkowicie pominięte. Przecież nie mamy obecnie niemych filmów i niemej telewizji. Przekazywanym za pomocą obrazu myślom towarzyszą zwykle słowa. A więc nawet cywilizacja obrazu nie mole się bez nich obywać. Słowo jest nadal niezastąpionym sposobem komunikacji międzyludzkiej, jeśli nie masowej, to szczególnie tej indywidualnej - osobistej, serdecznej, intymnej, osobowej. Łączność między ludźmi, szczególnie łączność osobowa, powstaje przez słowa, przez dokonującą się za ich pomocą wymianę. Przez słowa człowiek wychodzi z własnego ja, nawiązuje więź międzyludzką. Dokonuje się spotkanie ludzi. Następuje dialog między ludźmi.

Słowo jednak nie tylko służy jako środek wymiany myśli, otwarcia się na drugich, dzielenia się własnym życiem wewnętrznym. Słowo potrafi człowieka przemienić. Doświadczamy nieraz dotknięcia nim zarówno w sensie dodatnim jak i w sensie ujemnym. Słowa potrafią zaważyć na naszym życiu. Przywódcy słowami kształtują bieg dziejów świata. Wpływają na wolę człowieka. Rozgrzewają serca. Skłaniają do miłości i poświęcenia, czasem do nienawiści i niszczenia. Moc słowa leży nie w jakimś magicznym jego działaniu, lecz w sile międzyosobowego spotkania, która wyzwala niezwykły dynamizm.

Pismo święte mówi, że do człowieka przemawia również Bóg. "Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna" (Hbr 1,1-2). Słowo Boże objawia i przekazuje prawdę i jest równocześnie narzędziem działania. Jeżeli przez słowo człowiek oddziałuje swoją osobowością na innych, to jaką moc przez swoje słowo okazuje Wszechmocny i Święty Bóg! Moc słowa ludzkiego, rozumiana i doświadczana jako sposób kształtowania człowieka i społeczności ludzkich, przybliża nam, pozwala zrozumieć i doświadczyć działania Boga przez Jego słowo kierowane do ludzi. Działanie Boga przez słowo jest bliższe doświadczeniu człowieka niż działanie np. przez sakramenty, które nie mają takiego odpowiednika, takiego podobieństwa w świecie przyrodzonych doświadczeń ludzkich. Również skutki działania słowa Bożego są bardziej odczuwalne

Pogłębienie teologiczno-biblijne

Kościół wierzy i wyznaje, że jego założycielem i twórcą jest Jezus Chrystus. "Niezależnie od tego, kiedy i w jaki sposób tego dokonał, co jest kwestią dyskutowaną, pozostaje niewątpliwym faktem, że Kościół zawdzięcza swe istnienie całemu Jego życiu, postępowaniu, przepowiadaniu, Jego śmierci i zmartwychwstaniu. Kościół powstał więc dzięki całemu Chrystusowemu wydarzeniu. Dlatego w Pismach Ojców Kościoła często powraca określenie: Ecclesia creatura Verbi - Kościół stworzony przez Słowo - przy czym Słowo oznacza tu Syna Bożego, drugą osobę boską. Można jednak tę nazwę rozumieć również w znaczeniu, że Kościół został stworzony przez wypowiedziane słowo Chrystusa, że powstał wskutek głoszenia słowa przez Boga człowieka"'. Bóg wszedł i wchodzi w kontakt z człowiekiem przez objawienie się za pomocą słowa. Zatem i wspólnota z Bogiem, którą jest Kościół, nie mogła powstać inaczej niż przez słowo. Jezus nauczając (zob. Mt 4, 23) gromadził ludzi (zob. Łk 6, 17-18), powoływał uczniów (zob. Mt 4, 18-22), wybrał apostołów (zob. Łk 6, 13), polecił im nauczać wszystkie narody (zob. Mt 28, 19). Sam Chrystus posługiwał się słowem w gromadzeniu przy sobie ludzi, w budzeniu i umacnianiu w nich wiary, dzięki której powstawała wspólnota ludzi z Bogiem.

Podkreślenie roli słowa Bożego w utworzeniu i rozwoju Kościoła nie przekreśla znaczenia czynów Chrystusa i samej Jego Osoby w powstaniu i rozwoju wspólnoty Ludu Bożego. To Chrystus bowiem tworzy Kościół, posługując się słowem i czynem. Nauczał i uzdrawiał, wypędzał złe duchy, odpuszczał grzechy, wskrzeszał umarłych, umarł i zmartwychwstał. Ale wiele czynów zbawczych wykonywał słowem: "...rzekł do paralityka: «Synu, odpuszczają ci się twoje grzechy» (...) «Mówię ci: Wstań, weź swoje łoże i idź do domu!» On wstał" (Mk 2, 5. 11-12). Słowami i czynami gromadził ludzi przy sobie: "...szło do Niego mnóstwo wielkie [ludzi] na wieść o Jego wielkich czynach" (Mk 3, 8).

Biblia cały akt twórczy przedstawia w postaci nakazu wydanego słowem: "On przemówił, a wszystko powstało" (Ps 33, 9; zob. Rdz 1). Podobnie w dziele zbawienia słowo Boże nie tylko ukazuje myśli Boga, ale jest również wyrazem Jego zbawczego działania. Słowem Chrystus sprawiał czyny i wyjaśniał ich zbawcze znaczenie, jak to widać na przykład w opowiadaniu o uzdrowieniu paralityka (zob. Mk 2, 1-12) czy w tłumaczeniu znaczenia męki i śmierci (zob. Łk 24, 25-27). Czyny Jezusa przemawiały do ludzi Jemu współczesnych same z siebie i dzięki ich wyjaśnieniu. Innym muszą być głoszone za pomocą słowa. Bez niego nie docierałyby do ludzi wszystkich czasów i wszystkich miejsc, nie rodziłyby wiary, która gromadzi wierzących w jeden Lud Boży. Zatem zwiastowane słowo Boże przekazuje nie tylko naukę Bożą, ale również zbawcze czyny Boga, wśród których najważniejszym jest śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, jak o tym świadczy nauczanie apostołów począwszy od pierwszego orędzia św. Piotra (zob. Dz 2, 22-36). W czasach apostolskich Kościół rodził się i rozszerzał przez głoszenie słów i czynów Chrystusa, a przede wszystkim Jego śmierci i zmartwychwstania. Głoszenie nauki Bożej i zbawczych czynów Boga było i jest znakiem obecności Chrystusa w swoim Kościele, który istnieje przez słowo, przez sakramenty święte i przez chrześcijańskie życie wiernych.

Głoszenie słowa Bożego powierzył Chrystus apostołom i ich następcom jako główny środek tworzenia i umacniania Kościoła. Polecił czynić uczniów ze wszystkich narodów i uczyć wszystkiego, czego On sam uczył, oraz obiecał być z nauczającymi aż do skończenia świata (por. Mt 28, 19-20), co wskazuje, że słowo Boże będzie zawsze pierwszym środkiem rozszerzania i umacniania Kościoła. "Sami bowiem Apostołowie, na których Kościół został założony, idąc w ślady Chrystusa, «głosili słowo prawdy i rodzili Kościoły». A zadaniem ich następców jest nieustannie prowadzić to dzieło, aby «nauka Boża szerzyła się i była wysławiona» (...) i aby królestwo Boże na całym świecie głoszono i zakładano" (DM 1).

"Głównym środkiem do zakładania Kościoła jest głoszenie Ewangelii Jezusa Chrystusa, do której przepowiadania posłał Pan swoich uczniów na cały świat, aby ludzie odrodzeni dzięki słowu Boga włączani byli przez chrzest do Kościoła, który jako Ciało Słowa Wcielonego karmi się i żyje słowem Bożym i chlebem eucharystycznym" (DM 6). Kościół więc powstaje i żyje dzięki słowu Bożemu i sakramentom świętym, które muszą być poprzedzone słowem Bożym rodzącym wiarę niezbędną do ich owocnego działania. Wyraźnie to podkreśla Sobór Watykański II w następującej wypowiedzi: "Duch Święty, który przez nasienie Słowa i głoszenie Ewangelii wzywa wszystkich ludzi do Chrystusa i budzi w sercach posłuszeństwo wierze - kiedy wierzących w Chrystusa rodzi we chrzcie do nowego życia, wówczas gromadzi ich w jeden Lud Boży" (DM 15). Zatem i działalność Ducha Świętego jako niezbędnego środka do tworzenia i umacniania Kościoła potrzebuje słowa Bożego.

"Na pewno słowo nie jest jedynym czynnikiem powołującym Kościół i tworzącym społeczność kościelną. Działają tu również sakramenty, zwłaszcza chrzest i Eucharystia, a przede wszystkim Duch Święty, który działa w ludziach i nakłania ich do zespalania się i łączenia z innymi we wspólnotę wiernych. Słowo, chociaż nie jest obiektywnie biorąc czynnikiem najważniejszym, można tu jednak w pewnym sensie umieścić na pierwszym miejscu, ponieważ umożliwia człowiekowi wiarę, która jest jego osobistym, niczym nie zastąpionym aktem. Wiara też dokonuje podziału między tymi, którzy przyjęli słowo Chrystusa i zdecydowali się pójść za nim, a tymi, którzy z tych czy innych względów pozostali obojętni wobec słowa albo je odrzucili. Dlatego też słowo tworzy, niejako samo przez się, więź zespalającą wierzących (...) Słowo jest podstawowym elementem tej jedności. Zanim bowiem Kościół skupi się wokół chrzcielnicy, musi najpierw być zespolony przez słowo Boże"2.

Kościół jest społecznością ludzi zbawianych, będących w drodze do osiągnięcia pełni zbawienia. A "słowo jest samo w sobie mocą, dzięki której dokonuje się zbawienie. Wzrost Kościoła - to zarazem wzrost słowa Bożego (zob. Dz 6, 7) (...) Temu słowu chrześcijanie zawdzięczają swoje odrodzenie, jeśli tylko naprawdę uwierzą w nie i przyjmą chrzest święty"3. Do istotnych zadań Kościoła należy zbawianie ludzi, czyli jednoczenie ich z Bogiem. A o tym zbawieniu tak mówi św. Piotr: "Jesteście bowiem ponownie do życia powołani nie z ginącego nasienia, ale z niezniszczalnego, dzięki słowu Boga, które jest żywe i trwa" (1 P 1, 23). A więc życie Boże, bez którego nie ma Kościoła, istnieje dzięki słowu Bożemu. Skoro słowo Boże stanowi tak istotny element przy powstaniu, istnieniu i rozwoju Kościoła, to jego owocne działanie w ludziach jest równocześnie rozwojem Kościoła.

Cele katechezy

Żyjemy w Kościele i stanowimy jego cząstkę. W Kościele nieustannie rozbrzmiewa słowo Boże. Chodzi o to, aby młodzież zrozumiała i akceptowała związek słowa Bożego z Kościołem, z jego powstaniem, istnieniem, rozwojem i zbawczą działalnością. Zrozumienie i akceptacja kościelnotwórczej mocy słowa Bożego umożliwia takie słuchanie go, które przyczynia się owocniej do rozwoju i doskonalenia Kościoła. A przecież po to młodzież poznaje tajemnice Kościoła, aby była doskonalszą jego cząstką i przyczyniała się do dzieła ewangelizacji. Osiągamy to za pomocą owocnie słuchanego i głoszonego słowa Bożego.

Aby rzeczywiście spełniało ono rolę kościelnotwórczą, trzeba zrozumieć i przyjąć jego znaczenie w powstaniu, w istnieniu i rozwoju Kościoła, w działalności Jezusa Chrystusa i apostołów i w obecnej działalności Ludu Bożego. Te wymienione trzy etapy istnienia Kościoła stanowią trzy punkty obecnej katechezy. Najważniejszy z nich jest trzeci punkt, który aktualizuje dwa poprzednie. Bez niego katecheza byłaby raczej informacją o minionych wydarzeniach, o minionym działaniu Bożym, zabrakłoby jej życiowego znaczenia dla nas. Słowo Boże gromadzi i jednoczy dzisiaj nas i innych ludzi w jeden Lud Boży, czyli Kościół święty. Chodzi nie tylko o zrozumienie tej prawdy, ale przede wszystkim o jej przeżycie i kształtowanie według niej swego stosunku do słowa Bożego tak, aby rzeczywiście było ono narzędziem rozrostu i ubogacania Kościoła.

Zrozumienie i przyjęcie z wiarą prawdy, że Chrystus słowem i czynem oraz całą swoją Osobą ukształtował Kościół (cel drugiego punktu katechezy), oraz że będąc obecny wśród swoich uczniów w czasach apostolskich przez głoszone słowo Boże i świadectwo życia chrześcijan rozszerzał i umacniał wspólnotę życia z Bogiem (cel trzeciego punktu), ma pomóc uczniom głębiej rozumieć i przeżyć z wiarą rzeczywistość obecności Chrystusa również w dzisiejszym Kościele. Chrystus dzisiaj jest obecny w Kościele i przez słowo Boże oraz świadectwo życia chrześcijan tworzy, umacnia i rozszerza wspólnotę ludzi z Bogiem.

Wydaje się, że z największym pożytkiem można zrealizować ostateczny cel katechezy (zob. punkt czwarty) metodą rozmowy z uczniami, w której wszyscy będą zaangażowani. W podręczniku ucznia zostały podane świadectwa tworzenia wspólnoty ludzi z Bogiem przez głoszone słowo Boże w Eucharystii, na katechezie, na rekolekcjach i przez lekturę religijną. Niech jednak młodzież poda, jako bardziej przekonujące, świadectwa z własnego doświadczenia lub z bliskiego sobie środowiska. Tylko w ostateczności lub jako uzupełnienie można skorzystać ze świadectw podanych w podręczniku ucznia. Są one bowiem przeznaczone do zapoznania się z nimi w domu. W rozmowie z uczniami należy zwrócić szczególną uwagę na głoszenie słowa Bożego przez świeckich i na ich udział w rozszerzaniu Kościoła, do czego wzywa Jan Paweł II, gdy mówi, że młodzi powinni doprowadzić ludzi do Chrystusa' i gdy za Soborem Watykańskim II nazywa ich nadzieją Kościoła5.

ks. Jan Tomczak SJ

LITERATURA:

1. G. Martin, Czytanie Pisma św. jako Słowa Bożego, przeł. A. Morodyska, Kraków 1982 (szczególnie s. 81-137).

2. KATECHEZA

Cel ogólny: Uczniowie winni odkryć kościelnotwórczą moc słowa Bożego oraz dostrzec wynikające stąd praktyczne konsekwencje dla ich życia.

3. MATERIAŁY

M1

Słowo jako narzędzie spotkania

"W przedziale wagonu kolejowego jedzie kilka osób całkowicie sobie obcych. Początkowo każdy pogrążony jest w lekturze, w obserwacji krajobrazu lub w biernym oczekiwaniu kresu podróży. Po pewnym czasie jednak zwykle ktoś rzuci jakąś uwagę, ktoś inny odpowie i następuje wymiana zdań. Mówi się o wszystkim i o niczym: o biegu pociągu, o stanie technicznym kolei, o pogodzie. Zdarza się też, że zostaną poruszone sprawy bardziej ludzkie i osobiste: trudności rodzinne, wychowawcze, zawodowe. Jeżeli w towarzystwie znajdzie się osoba bardziej rozmowna, to wymiana zdań się rozwija, ludzie dotąd sobie obcy czują się nagle bardziej sobie bliscy, nawiązuje się między nimi łączność i więź. Czas jazdy szybko mija, a pod koniec podróży powstaje pewien żal, że już trzeba się rozstać. Bywa też, że przypadkowe spotkanie w pociągu staje się okazją do trwałej, prawdziwej przyjaźni, a czasem nawet do małżeństwa.

Zastanówmy się, co tu zaszło..."

(S. Moysa, Słowo zbawienia, Kraków 1974, s. 21)

M 2*

Chrystus zapoczątkował Kościół

"Tajemnica Kościoła świętego ujawnia się w jego założeniu. Pan Jezus bowiem zapoczątkował Kościół swój głosząc radosną nowinę, a mianowicie nadejście królestwa Bożego obiecanego od wieków w Piśmie: «Wypełnił się czas i przybliżyło się królestwo Boże» (...) A Królestwo to zajaśniało ludziom w słowie, czynach i obecności Chrystusa" (KK 5).

M 3*

Apostołowie poszli drogą Chrystusa

"Apostołowie, pouczeni słowem i przykładem Chrystusa, poszli tą samą drogą. Od samych początków Kościoła uczniowie Chrystusa pracowali nad tym, aby skierować ludzi do wyznawania Chrystusa Pana, nie przez stosowanie przymusu ani sposobami niegodnymi Ewangelii, ale przede wszystkim przez moc słowa Bożego" (DWR 11).

M 4*

Apostołowie głoszą Dobrą Nowinę

"Ci, których rozproszyło prześladowanie, jakie wybuchło z powodu Szczepana, dotarli aż do Fenicji, na Cypr i do Antiochii, głosząc słowo samym tylko Żydom. Niektórzy z nich pochodzili z Cypru i z Syreny. Oni to po przybyciu do Antiochii przemawiali też do Greków i opowiadali Dobrą Nowinę o Panu Jezusie. A ręka Pańska była z nimi, bo wielka liczba uwierzyła i nawróciła się do Pana" (Dz 11, 19-21).

M 5*

Świadectwo życia pierwszych chrześcijan

"Ci wszyscy, co uwierzyli, przebywali razem i wszystko mieli wspólne (...) Wielbili Boga, a cały lud odnosił się do nich życzliwie. Pan zaś przymnażał im codziennie tych, którzy dostępowali zbawienia" (Dz 2, 44. 47).

M 6(*)

Świadomość obecności Chrystusa

"Na ten widok Piotr przemówił do ludu: «Mężowie izraelscy! Dlaczego dziwicie się temu? I dlaczego także patrzycie na nas, jakbyśmy własną mocą lub pobożnością sprawili, że on chodzi? Bóg naszych ojców, Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, wsławił Sługę swego, Jezusa, wy jednak wydaliście Go i zaparliście się Go przed Piłatem, gdy postanowił Go uwolnić. Zaparliście się Świętego i Sprawiedliwego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zabójcy. Zabiliście Dawcę życia, ale Bóg wskrzesił Go z martwych, czego my jesteśmy świadkami. I przez wiarę w Jego imię temu człowiekowi, którego widzicie i którego znacie, imię to przywróciło siły (...) Lecz teraz wiem, bracia, że działaliście w nieświadomości, tak samo jak zwierzchnicy wasi. A Bóg w ten sposób spełnił to, co zapowiedział przez usta wszystkich proroków, że Jego Mesjasz będzie cierpiał. Pokutujcie więc i nawróćcie się, aby grzechy wasze zostały zgładzone»" (Dz 3, 12-19).

M7

Statystyka

"W naszym domu mieszka ok. 300 osób w około 80 wielkopłytowych lokalach typu M-2 do M-4. Każdej niedzieli odświętnie ubrani sąsiedzi maszerują do pobliskiego kościoła (...) Przed przyjazdem Pielgrzyma stroimy okna i balkony. Obok świętych wizerunków oraz zdjęć Jana Pawła II widnieją barwy papieskie i narodowe (...) Kilkanaście dni później wszyscy znajdują w swych skrzynkach pocztowych odbitą na ksero kartkę następującej treści (...):

«Szanowni Sąsiedzi! Myślę, że dziś - tuż po wizycie Ojca Świętego jest sposobna chwila, żeby zwrócić się do Państwa z następującą sprawą. W naszym domu mieszka Pani Kasia. Ma 93 lata i jest sama. Daleka rodzina odwiedza ją rzadko, notarialna zaś opiekunka, pracująca na drugim końcu Warszawy, może jej poświęcić - jak na razie - godzinę, dwie dziennie. Żona i ja staramy się odrobinę pomóc Pani Kasi, gotując jej od pół roku obiady. Jest jeszcze pani z sąsiedniej ulicy, która dość często wspiera Panią Kasię przy rannych czynnościach (ubieranie się, zrobienie śniadania itp.).

Odnosimy jednak wrażenie, że to wszystko zaczyna powoli nie wystarczać. Pani Kasia z miesiąca na miesiąc słabnie. Potrzeba jej częstszej obecności życzliwych ludzi. Dlatego właśnie pozwoliliśmy sobie napisać te kilkanaście zdań. Może ktoś z Państwa uzna, że jest w stanie zrobić coś dla Pani Kasi?

Sądzimy, że praktycznie każda forma i czasowy wymiar pomocy byłyby przydatne i cenne (...) Wszystkich Państwa, którzy mieliby ochotę zrobić jakikolwiek dobry uczynek w tej sprawie, najuprzejmiej zapraszam do mojego domu w niedzielę 21 czerwca o godzinie 20, lub przez cały następny tydzień dowolnego dnia o dowolnej porze. Z wyrazami szacunku...» - tu podpis i numer mieszkania jednego z sąsiadów.

Nie bardzo akurat mamy czas, bo za trzy dni wyjeżdżamy z dziećmi na wakacje. Parę minut po ósmej idę jednak tego wieczoru do sąsiada i deklaruję ogólnie jakąś tam pomoc (...) Traf chce, że dwa tygodnie później między dworcem a domem spotykamy w autobusie naszego sąsiada-dobroczyńcę. «Jak się miewa ta pani, panie Jurku? Znajdzie się jeszcze coś dla nas? Wielu ma pan teraz chętnych? Którzy jesteśmy w kolejce?» - dopytujemy się z żoną. Sąsiad patrzy jakoś dziwnie, a potem uśmiecha się niewesołym uśmiechem. «Nadal jest pan pierwszy» - mówi wreszcie. Nie rozumiemy. «Po prostu nikt oprócz państwa nie zgłosił się...»"

("Tygodnik Powszechny" nr 29/1987 r., s. 8).

M 8*

Słowo

okaleczonym językiem 
obracam rozżarzony węgiel 
przytrzymuję wargami 
żeby nie upadł na ziemię
nie rozumiem nigdy 
jak z tego bełkotu
z świadectwa kaleki 
ludzie mogą czerpać 
coś
co im pozwala 
żyć
cierpieć 
umierać

(J. Pasierb, Wiersze religijne, Poznań-Warszawa 1983, s. 5).

1S. Moysa, Słowo zbawienia, Kraków 1974. s. 135.

2Tamże, s. 137.

3A. Feuillet, Pierre Grelot, Słowo Boie w: Słownik teologii biblijnej pod red. X. Leon-Dufour, przeł. K. Romaniuk, Poznań-Warszawa 1973, s. 881-882.

4Zob. Jan Paweł II, Słowo do młodzieży przed Apelem Jasnogórskim, w: Pokój Tobie Polsko! Druga pielgrzymka Jana Pawła 11 do Ojczyzny, Warszawa 1983, s. 289-290.

5Zob. Do młodych całego świata. List Apostolski Jana Pawła 11 z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży.