Miłość w dowolnym języku

Thomas Jay Oord

MIŁOŚĆ SPRAWIA, ŻE ŚWIAT SIĘ KRĘCI

Naukowo o miłości

ISBN: 978-83-7505-223-7

wyd.: WAM 2009

MIŁOŚĆ W DOWOLNYM JĘZYKU

ROZSZYFROWANIE, CO LUDZIE ROZUMIEJĄ, gdy wymawiają słowo „miłość”, jest często trudne, a czasami wydaje się niemożliwe. Słowa tego używa się na tak różne sposoby, a my chcemy, by oznaczało tak wiele różnych spraw. Rozważmy następujące objaśnienia miłości:

Teolog Mildred Bangs Wynkoop trafnie ujęła ten problem, ubolewając, że miłość to wciąż niejednoznaczne „pokrętne słowo”.

Pomimo szerokiego zakresu znaczeń i zastosowań miliardy ludzi dziś i w przeszłości uznają miłość za najlepszą podstawę pojmowania rzeczywistości, uważając ją za klucz do świata pokoju, postępu i jedności. Niezliczone osoby traktują miłość jako klucz do uzdrowienia rozbitych i bolesnych związków.

Nie tak dawno stałem się bardziej świadomy znaczenia przypisywanego potędze miłości, gdy moje siostry poproszono o zastosowanie języka migowego, by wyrazić słowa piosenki weselnej. Ruchy ich rąk i palców pięknie łączyły się ze słowami „Miłości w dowolnym języku”, piosenki wybranej do ceremonii ślubnej: Miłość w dowolnym języku, prosto z serca Pociąga nas wszystkich ku sobie, nigdy od siebie. Gdy już nauczymy się ją wymawiać, cały świat będzie słyszał Miłość wypowiadaną płynnie w dowolnym języku. Pomimo że słowa piosenki miały odzwierciedlać romantyczny temat, ja znalazłem podobieństwa między nimi i faktem, iż miliardy ludzi wierzą, że miłość jest dla nas jednym źródłem nadziei.

Dlaczego tak wielu nadaje miłości tak ogromne znaczenie? Zgłębiamy tę kwestię w tej książce. Część odpowiedzi jest naukowa; część jest filozoficzna. Jednakże rozpoczynając nasze rozważanie, pragnę zaznaczyć, iż to religia w zasadniczej części odpowiada na pytanie, dlaczego tak wielu ceni miłość. W istocie rzeczy dobrym argumentem może być to, że miłość odgrywa zasadniczą rolę we wszystkich wielkich religiach świata. Badając rolę religii, wydaje się stosowne skupienie uwagi na koncepcjach miłości przyjmowanych przez wielkie tradycje religijne. Oczywiście gruntowna i szczegółowa analiza wielkich religii świata wymaga więcej niż jednego rozdziału. Można by pisać książki na temat rozumienia miłości przez każdą z tradycji religijnych. Dlatego nasza refleksja zawarta w tym rozdziale jest z konieczności ogólna.

Transliteracja słów miłości religijnej wskazuje, iż w religii miłość przyjmuje różne formy. Ta różnorodność jest bogata, aczkolwiek czasami wprawiająca w konsternację: miłość w dowolnym języku. Tezą tego rozdziału jest to, że wszystkie główne religie świata w różnym stopniu i z różnym akcentem zarówno nauczają, jak i zakładają pierwszeństwo miłości. Po przyjrzeniu się terminologii dotyczącej miłości dochodzę do wniosku, że definicja miłości ma znaczenie dla wyjaśnienia zarówno różnorodności, którą zgłębiam, jak i służy jako kotwica dla przyszłych rozdziałów przy badaniu symbiozy miłości-i-nauki.

Rozpoczynamy nasze dociekania od hinduizmu, wielkiej religii, którą większość badaczy uważa za najstarszą w świecie. Można zwięźle ująć, iż sercem hinduizmu jest wspieranie sposobów życia i dróg (joga) zjednoczenia z boską nieskończonością. Jedną z dróg jest taki rodzaj miłości, którą nazywa się bhakti. Średniowieczny Hindus, Narada, określa bhakti jako „głęboką miłość Boga”.

Hindusi wierzą, że podejmując drogę głębokiej miłości Boga — bhakta — wielbi się Boga całą swoją istotą i życiem. Bhakti przyjmuje różne formy zależnie od różnych relacji, w których bhakta jest zaangażowane. Miłość wyrażana małżonkowi, dzieciom, przyjaciołom, współpracownikom, rodzinie, niewolnikom itd. przyjmuje każdą możliwą formę, której ten rodzaj miłości wymaga. Drugim hinduskim słowem na określenie miłości jest kama, które może się odnosić albo do zmysłowości, albo do przywiązania emocjonalnego. Jednak Hindus niekoniecznie uważa kama za dobrą, ponieważ może odzwierciedlać niewłaściwe przywiązanie do tego świata. Takie przywiązanie przeszkadza autentycznej miłości Boga. W dzisiejszej kulturze masowej kama kojarzy się raczej z seksem i urokiem niż z etycznym bądź religijnym ideałem miłości.

Buddyzm wyrósł z hinduizmu. Uczeni oddają słowo miłości buddyjskiej jako karuna, które jest słowem sanskryckim oznaczającym „działanie współczujące”. Siddhartha Gautama, pierwszy Budda, wierzył, że wszystkie rzeczy są wzajemnie powiązane. Nauczał, że wyrażanie karuna jest czymś racjonalnym, co należy czynić, by przerwać cierpienie trapiące i przytłaczające te powiązania.

Buddyści mahajana kładą szczególny nacisk na sposób współczucia. Obejmuje on praktykowanie ośmiu ścieżek i pomaganie innym przezwyciężać cierpienie w ich własnych poszukiwaniach nirwany (nieobecności cierpienia). Dziś dalajlama z Tybetu uosabia mądrość chłodnej głowy i troskę ciepłego serca, gdy przekazuje karuna. Trzecia główna tradycja religijna, konfucjanizm, rozwinęła się kilka tysięcy lat temu w kulturze chińskiej.

Etyka w tej tradycji opiera się w transliteracji jen, które to słowo tłumacze przekładają jako „miłość”. Słowo to pochodzi od chińskich znaków oznaczających „człowiek” i „dwoje”. Jen jest najwyższą cnotą symbolizującą najlepsze wartości ludzkie. Jen pociąga za sobą właściwe działania ukierunkowane na innych i na siebie, a także obejmuje to, co można by nazwać altruizmem negatywnym (shu): „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”.

Zamiast rozpocząć od jakiejś abstrakcyjnej uniwersalnej miłości, jen rozpoczyna i ustanawia sama w swoim domu serdeczne i wierne relacje (xiao) z dziadkami, rodzicami i rodzeństwem. Tylko wtedy, gdy ktoś kocha swoją rodzinę, mówi Konfucjusz, może kochać całą ludzkość. Rzeczywiste wyrażenia jen przychodzi przez li, które są zewnętrznymi praktykami i zwyczajami konfucjanistów. Przemieszczając się ze Wschodu na Środkowy Wschód, napotykamy judaizm, religię, której wpływ jest nieproporcjonalnie duży w porównaniu z liczbą jej wyznawców.

Bóg, którego Żydzi czczą, wyraża miłość, którą się oddaje w języku angielskim jako hesed (lub chesed). Cechą charakterystyczną tego rodzaju miłości jest jej trwanie w czasie, a uczeni tłumaczą hesed w różny sposób jako: „niezachwiana miłość”, „kochająca wierność” lub „lojalność”. Hesed odnosi się do idealnego działania etycznego przyjętego w ciągu trwającej przez cały czas relacji. W judaizmie Bóg okazuje Izraelowi swoją stałą miłość poprzez różne przymierza, a Żydzi mają wyrażać miłość do Boga w posłuszeństwie. Prawa i przykazania należy rozumieć jako środki, przez które ludzie odpowiadają na hesed Boga.

Drugim hebrajskim określeniem miłości są słowa ahab i ahabah. Oznaczają one uczucie lub przyjaźń spotykane pomiędzy towarzyszami, członkami rodziny lub kochankami. Ten rodzaj miłości jest rzadziej spotykany w Pismach Hebrajskich.

Zarówno w islamie, jak i w chrześcijaństwie odcisnęła się tradycja miłości wywodząca się z greckiej myśli filozoficznej. Nazywam tę tradycję „tradycją cnoty i występku miłości”. Ci, którzy przyjmują jej postaci językowe, używają słowa „miłość”, gdy mówią o jakimkolwiek celowym działaniu.

W tradycji cnoty i występku miłość spoczywa u podstawy wszystkich zamierzonych poczynań. Chrześcijański filozof Tomasz z Akwinu, którego Arystoteles przekonał poprzez swoje pisma do przyjęcia języka cnoty i występku miłości, wyraził ją w ten sposób: „ktokolwiek coś czyni, czymkolwiek by to było, działa z miłości”. Teolog chrześcijański Paul Tillich ilustruje ten sposób mówienia, gdy określa miłość jako „poruszającą moc życia”, która „napędza wszystko, co istnieje, ku wszystkiemu innemu, co jest”.

Gdy ktoś z tradycji cnoty i występku mówi o miłości, to często niezbędny jest pewnego rodzaju określnik. Na przykład miłość może być właściwa lub niewłaściwa, doskonała lub niedoskonała, stosowna lub niestosowna, oraz odpowiednia lub nieodpowiednia. Miłość wymaga określnika, ponieważ może odnosić się do działania, które jest dobre lub złe.

Historia Zachodu jest pełna przykładów ludzi, którym nie udało się wypracować odpowiedniej metody dyskusji o miłości w tradycji miłości cnoty i występku. Niejednoznaczność i nieład są wynikiem owej porażki. Próbując wyjaśnić nieporozumienia, używam w tej książce słowa „miłość” jedynie w celu odwołania się do ideału (czy cnót) działania etycznego. Tak jak ją rozumiem, miłość nigdy nie będzie niewłaściwa lub nieodpowiednia. Wróćmy teraz do jednej z najbardziej wpływowych tradycji religijnych świata: islamu. Choć tradycja cnoty i występku w pewnym stopniu miała wpływ na islam, to powszechne rozumienie miłości jako idealnego działania etycznego jest także obecne w tej tradycji wiary. Jednakże akcent, jaki islam kładzie na posłuszeństwo woli Allacha, uważa się błędnie za rozmyślne przeciwstawienie się pierwszeństwu miłości religijnej, co jest niestety częściowo spowodowane tym, że Koran zawiera kilka słów tłumaczonych jako „miłość”.

Muzułmanie uważają, że Allach jest współczujący i miłosierny dla wiernych i uczciwych. Allach wyraził swoją miłość, posyłając proroka Mahometa i dając Koran jako drogowskaz dla wierzących. Ponadto jeden z pięciu islamskich filarów wiary poucza muzułmanów, aby przekazywali część swojego dochodu na biednych.

Arabskie wadud w połączeniu z al, jak w Al-Wadud, oznacza miłość Allacha do posłusznych jemu sług. Podobnie hubb jest serdeczną boską miłością zastrzeżoną dla tych, którzy czynią dobro; Allach nie wyraża hubb niewiernym i nieprawym. W przypadku wadud i hubb muzułmanie wierzą, że Allach okazuje miłość tylko niektórym.

Chociaż Koran podkreśla najczęściej, że Allach kocha tylko tych, którzy są posłuszni woli Boga, to niektóre fragmenty mówią o powszechnej miłości boskiej. Dwa terminy dotyczące islamskiej miłości zwracają uwagę na ten aspekt. Rahmah odnosi się głównie do miłosierdzia lub współczucia, a rahim do miłosierdzia i współczucia Allacha w działaniu. W tych dwóch wypadkach miłość Allacha ma zastosowanie uniwersalne: rahmah utożsamia zasadniczą właściwość natury Allacha, a rahim identyfikuje boskie działania pochodzące od tej natury.

Chrześcijaństwo jest ostatnią religią, którą chcemy w skrócie przedstawić. Ma wiele wspólnego zarówno z judaizmem, jak i islamem, lecz jego związki z miłością są prawdopodobnie najsilniejsze. Irving Singer, wybitny filozof zajmujący się miłością, argumentuje, iż „to, co odróżnia chrześcijaństwo, co daje mu wyjątkowe miejsce w życiu intelektualnym człowieka, to fakt, iż ono samo uczyniło miłość główną zasadą we wszystkich dziedzinach dogmatu. Cokolwiek chrześcijanie by nie uczynili dla innych czy dla siebie samych, ich jest jedynie wiara, w której Bóg i miłość to to samo”.

opr. aw/aw