Dzieciństwo z pułapkami

Monika Grudzińska

Dzieciństwo z pułapkami

Jedna z pułapek dzieciństwa polega na tym, że nie trzeba rozumieć, by czuć. Kiedy rozum zdolny jest pojąć, co się wydarzyło, rany w sercu są już zbyt głębokie.
Carlos Ruiz Zafón „Cień wiatru”

Na początku maja na ławie oskarżonych w Gdańsku zasiedli: ojciec, wujek i dziadek oraz dwie kobiety spoza rodziny, którzy krzywdzili dzieci. 2-letnia Kasia do końca życia będzie kaleką, bo zbyt głośno płakała. Polski Fritzl spod Siemiatycz, za przyzwoleniem żony, przez 6 lat więził i gwałcił córkę. Takich historii jest coraz więcej. Niezmiennie bulwersują i każą zadać pytanie, jakim człowiekiem trzeba być, by świadomie krzywdzić niewinne dziecko?

Nie bój się reagować

Przemoc pojawia się niezależnie od miejsca zamieszkania, statusu materialnego rodziny czy wykształcenia jej członków. - Wśród rodzin doświadczających przemocy znaczącą część stanowią osoby, które nie korzystają z pomocy Ośrodka - mówi Maria Gadomska, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Siedlcach. - Na szczęście ludzie są uwrażliwieni na tego typu problemy i kiedy widzą posiniaczone, głodne dziecko lub gdy słyszą, że jest krzywdzone, alarmują odpowiednie instytucje.

Przemoc jest przestępstwem podlegającym sankcjom karnym. Jeśli widzisz, że jakiemuś dziecku dzieje się krzywda, nie stój bezczynnie. Być może to od ciebie zależy, czy krzywdzony maluch na czas otrzyma pomoc. - Przychodzi do nas znacznie więcej osób, bo o przemocy mówi się coraz więcej - przyznaje Kalina Celińska, pracownik socjalny Działu Poradnictwa Specjalistycznego i Interwencji Kryzysowej MOPR w Siedlcach. - Ale żeby pomóc rodzinie, trzeba zaangażowania wszystkich jej członków - dodaje Beata Bacewicz-Roguska, pracownik socjalny siedleckiego MOPR-u. - Ważne aby matka i ojciec zobaczyli problem i podjęli pracę z terapeutą, psychologiem w celu zmiany traumatycznej sytuacji - wyjaśnia.

Jeśli rodzina zdecydowanie nie chce współpracować z przedstawicielami odpowiednich instytucji, a dobro dziecko jest zagrożone, zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mają one obowiązek zgłosić sprawę do sądu rodzinnego. Kiedy chodzi o przemoc w rodzinie, potrzebny jest zespół interdyscyplinarny, czyli współdziałanie różnych instytucji, takich jak: policja, ośrodki pomocy, szkoła. - Stale współpracujemy z sądem, kuratorami, dzielnicowymi - mówi Beata Bacewicz-Roguska. - To pomaga, bo im więcej instytucji jest zaangażowanych, tym większa szansa, że uda się pomóc rodzinie i zapobiec nieszczęściu - dodaje. Głównym zadaniem pracowników MOPR-u i podobnych instytucji jest powstrzymanie przemocy, a na dalszym etapie sytuacja jest monitorowana. Wielu rodzinom udało się poradzić z tym problemem, wyszli z błędnego koła i do dziś funkcjonują prawidłowo.

Szokujące statystyki

Liczba ofiar przemocy domowej, według „Niebieskiej Karty”, w samym 2008 r. wyniosła blisko 140 tys. Dzieci do lat 13, które jej doświadczyły, było prawie 32 tys., a między 13 a 18 rokiem życia - 15.399. Sprawcami najczęściej byli mężczyźni (82.425), mniejsza grupę stanowiły kobiety (3.942). Policja wciąż jest wzywana do rodzinnych awantur i rocznie przeprowadza od 600 do 700 tysięcy takich interwencji. 80-90 tysięcy przypadków dotyczy właśnie przemocy w rodzinie, a winowajcą w znaczącej liczbie incydentów jest alkohol. Z danych Komendy Miejskiej Policji w Siedlcach wynika, że w regionie - podobnie jak w całym kraju - ofiarami przemocy domowej najczęściej stają się kobiety (479 w 2008 r.) i dzieci do 13 roku życia (319). Sprawcami zazwyczaj są mężczyźni.

Pomagają, choć to trudne

Przypadków stosowania przemocy w stosunku do dzieci jest coraz więcej. Dużo osób już wie, gdzie się udać po pomoc, o co pytać. Na szczęście rośnie też liczba wykształconych i przeszkolonych specjalistów, którzy świadomie wybierają ten, a nie inny zawód. Mimo ogromnego obciążenia psychicznego, jakie niesie ze sobą angażowanie się w problemy innych, chcą pomagać. - Informacje o stosowaniu przemocy w rodzinie docierają do nas z różnych źródeł - mówi K. Celińska. - Przychodzą sami poszkodowani, czasem ich rodziny, powiadamiają nas również instytucje, dostajemy anonimowe zgłoszenia, np. że w domu wciąż płacze dziecko.

Po otrzymaniu takiego sygnału pracownicy MOPR-u bądź innej instytucji kontaktują się z rodziną. - Idziemy do domowników lub zapraszamy do naszej siedziby - wyjaśnia B. Bacewicz-Roguska. - Po prostu czasem w mieszkaniu nie ma warunków do spokojnej, rzeczowej rozmowy i trzeba znaleźć neutralny grunt. Potem kierujemy daną osobę do psychologa, gdzie uzyskuje wsparcie, wiedzę, jak poradzić sobie z problemem przemocy w rodzinie. My doradzamy, działamy interwencyjnie, a nasz cel to przede wszystkim zatrzymać przemoc - tłumaczy. Gdy jest taka potrzeba, członkowie rodziny kierowani są do poradni, gdzie udzielana jest pomoc długoterminowa. - Nawiązujemy także kontakt z osobą stosującą przemoc, która często nie zdaje sobie sprawy z tego, że swoim działaniem krzywdzi innych - dodaje Sylwia Ługowska, terapeuta w dziale Poradnictwa Specjalistycznego i Interwencji Kryzysowej siedleckiego MOPR-u.

Czym skorupka za młodu nasiąknie...

... tym na starość trąci. To przysłowie w kontekście stosowania przemocy, niestety, sprawdza się bardzo często. Bite dziecko w końcu będzie chciało dać upust gromadzonej przez lata agresji. W rodzinie dysfunkcyjnej pełni ono jedną z czterech ról: bohater rodzinny, maskotka, kozioł ofiarny, dziecko niewidzialne. Bohater przejmuje podstawowe role ojca lub matki, maskotka - odwraca uwagę poprzez żarty, opowiadanie kawałów, kozioł ofiarny - często popada w konflikty, niewidzialne - stoi z boku i nikt go nie zauważa. Obserwując reakcje dziecka, pedagog jest w stanie zauważyć, czy wchodzi ono w jedną z tych ról. - Dzieciństwo to czas, kiedy uczymy się tych ról społecznych - wyjaśnia K. Celińska. - Gdy w domu stosowana jest przemoc, osoba doznająca przemocy w dzieciństwie może w dorosłym życiu powtarzać zachowania rodziców, wejść w rolę ofiary lub sprawcy. Ważne jest, aby nie pozostawać obojętnym na krzywdę dziecka. Trzeba mieć oczy, uszy i serca otwarte. Zgłaszajmy przemoc. Jedną z instytucji, do których można się zwrócić, jest MOPR w Siedlach - podsumowuje K. Celińska. - Bo, „cokolwiek uczyniliście jednemu z tych najmniejszych, mnie uczyniliście”.

Wykorzystane zaufanie

Dlaczego tak łatwo skrzywdzić dziecko? Bo ono ufa swojemu oprawcy. Nie rozumie, że najbliższa osoba mogłaby je skrzywdzić, i milczy. A kiedy już zrozumie, jest za późno. Rany w sercu są zbyt głębokie i często niewybaczalne. Być może zapisy prawne pozwolą bardziej chronić dzieci i zapewnią, że sprawcy przemocy nie pozostaną bezkarni. Jednak i tu, jak wszędzie, pojawia się ryzyko przedobrzenia. - Nowe regulacje prawne z pewnością sprawią, że dziecko będzie bardziej chronione - podsumowuje Kalina Celińska. - Ale jak wszędzie, tak i tu potrzebny jest zdrowy rozsądek - dodaje.

Dziecko żyjące w stanie ciągłego zagrożenia nie ma możliwości prawidłowego rozwoju, ponieważ zaburzeniu ulegają jego podstawowe potrzeby: miłości, akceptacji, zaufania i bezpieczeństwa. Może warto o tym pamiętać, zanim zbyt szybko podniesie się rękę?