Niezwykły ojciec papieża

 „Mojego Ojca uważam za niezwykłego człowieka” — wyznał kiedyś św. Jan Paweł II. Wspominał go często, przez całe życie, nawet jeszcze kilka dni przed śmiercią. Dlaczego? Jakim ojcem był Karol Wojtyła senior?

Razem z żoną Emilią podjęli decyzję o urodzeniu dziecka, mimo że ciąża zagrażała życiu matki. Gdy tylko Karol Wojtyła senior usłyszał, że wadowicki położnik zalecił jego żonie aborcję, znalazł innego lekarza, który mimo ryzyka zgodził się poprowadzić ciążę. Na wyraźną prośbę obojga małżonków i na ich odpowiedzialność.

Kiedy zbliżał się czas porodu, Wojtyła przyprowadził do domu położną, która miała odebrać dziecko. Sam natomiast, z synem Edmundem, poszedł do kościoła na nabożeństwo majowe. W tym czasie przyszedł na świat noworodek. Chłopiec, który miał się nie urodzić, a który później został papieżem.

Decyzja, którą razem z żoną podjął Karol Wojtyła, była dla niego oczywista. Ukształtowany w tradycyjnej, religijnej rodzinie, nie brał pod uwagę innej opcji. Zabicie poczętego dziecka było sprzeczne z jego systemem wartości.

Prawego charakteru, niezmordowanie pracowity

Karol Wojtyła senior, rocznik 1879, pochodził z Lipnika (dziś dzielnica Bielska-Białej). Matki nie pamiętał, zmarła, gdy miał 2 lata. Wychowywał go ojciec z macochą. Ukończył 5 klas niemieckiej szkoły ludowej, a w 1890 r. rozpoczął naukę w niemieckim gimnazjum państwowym w Bielsku. Jako 14-latek musiał przerwać edukację, by pracować w zakładzie krawieckim ojca. Kiedy ukończył 21 lat, osiągnął wiek poborowy. Mieszkał wszak na terenie zaboru austriackiego, gdzie mężczyźni mieli obowiązek służby wojskowej w cesarsko-królewskiej armii. Otrzymał przydział do 56. Pułku Piechoty, tzw. wadowickiego. W październiku 1900 r. rozpoczął służbę. Szybko podjął też decyzję, że pozostanie w wojsku na stałe.

W 1906 r. ożenił się z Emilią Kaczorowską. Ślub odbył się w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej w Krakowie. Odtąd obok życia wojskowego Karol prowadził życie rodzinne, był mężem Emilii i — wkrótce — ojcem Edmunda. Ponieważ służył w wojsku już 12 lat, a od 9 jako żołnierz zawodowy, rozpoczął starania o przeniesienie do wojskowej służby urzędniczej. Dowództwo pułku wyraziło zgodę, co więcej — wystawiło mu znakomite świadectwo służby: „Prawego charakteru, poważny, dobrze ułożony, skromny, dbały o honor, z silnie rozwiniętym poczuciem obowiązku, bardzo łagodny i niezmordowanie pracowity”.

W 1913 r. został skierowany z rodziną do Wadowic. Tam znajdowała się bowiem Powiatowa Komenda Uzupełnień, w której miał pracować jako urzędnik wojskowy. Awans pociągał za sobą zaliczenie go do korpusu oficerskiego, spowodował też podwyżkę pensji. Było to istotne, Emilia bowiem nie pracowała zawodowo, Karol sam musiał utrzymać żonę i syna.

W czasie I wojny światowej na rok został skierowany na Morawy (w połowie listopada 1914 r. okazało się bowiem, że batalion uzupełniający pułku wadowickiego zostaje ewakuowany). Karol Wojtyła otrzymał rozkaz ewakuacji do Hranic. Na szczęście miał prawo zabrać ze sobą rodzinę. Po powrocie do Wadowic mógł kontynuować służbę kancelaryjną w macierzystym 56. Pułku Piechoty.

W 1916 r. Karol przeżył śmierć swojej córki, Olgi, która żyła tylko 16 godzin po urodzeniu. Nie zobaczył jej nawet żywej, gdyż żona rodziła ją u swojej rodziny w Białej. Zanim tam przyjechał po przedwczesnym porodzie, Olga była już martwa. Jako ojciec musiał teraz wytłumaczyć synowi, co się stało, i zaopiekować się zbolałą żoną. Jak jednak przystało na wojskowego, dał sobie z tym radę.

Troszczył się o edukację syna, wysłał go do wojskowej szkoły realnej w Enns w Górnej Austrii. Edmund uczył się tam 2 lata, do Wadowic powrócił w 1918 r., kiedy Polska odzyskała niepodległość. W rodzinie wojskowego nie sposób było nie przeżyć tak przełomowego wydarzenia. Była to zmiana także w życiu rodzinnym Wojtyłów, gdyż 31 października porucznik Karol Wojtyła skończył służbę w wojsku austriackim i 1 listopada formalnie zaczął ją w Wojsku Polskim. 56. Pułk Piechoty, dotąd cesarsko-królewski, w którym służył, przekształcił się w 12. Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej.

Wtedy Wojtyła znalazł rodzinie nowe mieszkanie — przy ul. Kościelnej, tuż przy Rynku, 10 minut pieszo do koszar. Wkrótce, w 1920 r., urodził mu się drugi syn — Karol.

Szył, cerował, przerabiał stare ubrania

Wbrew zapowiedziom lekarzy, dziecko urodziło się zdrowe, ale żona Karola Wojtyły od tego porodu była już cały czas chora. Jej życie naznaczone było coraz większym cierpieniem, nieustanną słabością. Wiedziała jednak, że mąż musi pracować zawodowo, i organizowała zajęcia tak, by domownicy jak najmniej odczuwali jej niedyspozycję. Przyszedł czas, kiedy Karol musiał przejąć obowiązki domowe. A trzeba przyznać, że był niezwykle oddany żonie i dzieciom, nie prowadził życia towarzyskiego, każdą wolną chwilę spędzał w domu. Pomagał też w lekcjach Edmundowi, który uczył się już w gimnazjum. W 1924 r. Edmund zdał maturę. Bardzo dobre oceny, jakie uzyskał, sprawiły, że mógł iść na studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Karol Wojtyła był z niego dumny.

W 1927 r. z Emilią było już na tyle źle, że jej mąż postanowił przejść na wcześniejszą wojskową emeryturę. Musiał na stałe zaopiekować się żoną i 7-letnim synem Lolkiem. Emilia nie była już w stanie prowadzić domu, nie mogła podołać najprostszym obowiązkom. Karol Wojtyła senior przejął więc zarządzanie gospodarstwem domowym. Robił zakupy, przygotowywał posiłki, zmywał naczynia, sprzątał mieszkanie, prał. W tym okresie przypomniał też sobie wyniesione z domu rodzinnego rzemiosło — krawiectwo. Odwiedzający Lolka koledzy często widywali jego ojca przy takich czynnościach, jak: szycie, przerabianie starych ubrań, cerowanie skarpetek. Karol znajdował też czas, żeby syna i jego kolegów wprowadzać w dzieje ojczyste, opowiadał im różne zdarzenia z historii Polski, uczył języka niemieckiego, który świetnie znał. I pływania — bo kochał sport. Niekiedy wędrował z Lolkiem i jego kolegami po górach.

Ojciec strzelił gola

Nie wytrzymał jednak próby, jaką była śmierć żony Emilii w 1929 r. Wprawdzie, jak wynika z relacji sąsiadów i rodziny Wojtyłów, Karol Wojtyła nie był zaskoczony jej śmiercią — chorowała bowiem długo i z pewnością spodziewał się jej odejścia — ale było to dla niego i tak nad wyraz bolesne przeżycie.

Pierwszym zadaniem, jakie go czekało, było poinformowanie 9-letniego Lolka o odejściu mamy. Mimo że z zawodu był wojskowym, nie znalazł w sobie tyle sił, by oznajmić to chłopcu osobiście. Poprosił nauczycielkę Lolka, by delikatnie, po kobiecemu, przekazała mu tę tragiczną wieść. Tylko Edmunda powiadomił sam.

Po pogrzebie Emilii zabrał obu synów na pielgrzymkę do sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej. — Ojciec Święty przez całe życie to pamiętał i nieraz wspominał, stanowiło to dla niego ważne doświadczenie — opowiada kard. Stanisław Dziwisz.

W Wadowicach powszechne było przekonanie, że po odejściu Emilii zarówno Karol Wojtyła, jak i jego syn Lolek boleśnie odczuwali tę stratę. Zaobserwowali to koledzy Lolka. Jeden z nich, Jan Kuś, na zawsze zapamiętał scenę, gdy przed lekcjami wstąpił na chwilę do kościoła. — Wtedy zobaczyłem starszego pana, nieco pochylonego, z siwą jak gołąbek brodą, prowadzącego za rękę mojego kolegę Lolka. Na ich twarzach malował się smutek — był to rok 1929.

W domu przy Kościelnej mieszkali teraz ojciec i syn, już tylko we dwóch. Na nowo musieli zorganizować sobie życie. I zorganizowali. Przede wszystkim zamknęli salon, w którym umarła Emilia. Przestali go używać, jakby wyłączając to pomieszczenie z mieszkania.

Eugeniusz Mróz, ówczesny sąsiad, mówi: — Po śmierci matki całymi latami nie wchodzili do salonu. Ilekroć zaglądałem do Lolka, siedzieliśmy w kuchni albo w małym pokoiku.

Zamknięty salon wspominał też Antoni Bohdanowicz, szkolny kolega Karola Wojtyły, który nieraz z Lolkiem odrabiał lekcje. — Zawsze w kuchni, do której wchodziło się z wewnętrznego balkonu na pierwszym piętrze. Skromne mieszkanie państwa Wojtyłów składało się z trzech izb, poza kuchnią w amfiladzie była sypialnia, a trzeciego pokoju w czasach, gdy tam bywałem, nie używano.

Zbigniew Siłkowski przyznał, że po śmierci Emilii raz tylko widział, jak pokój ten został otwarty, by posłużyć za boisko:

— Przechodząc nieopodal mieszkania Karola, postanowiłem wpaść na chwilę. Pukam do drzwi, nikt nie odpowiada. Słyszę śmiechy, pokrzykiwania i towarzyszą temu tępe odgłosy uderzenia. Przeszedłem pierwszy pokój i w momencie, kiedy uchylam jedno z dwuskrzydłowych drzwi, w to zamknięte skrzydło idzie soczysty strzał szmacianką i rozlega się okrzyk: jeeest! To ojciec strzelił gola w światło bramki, którą stanowiły owe drzwi, bramki, której bronił nasz reprezentacyjny bramkarz klasowego teatru, Karol. Ten drugi pokój, chwilowo zamieniony na boisko sportowe, to był salonik rodziny Wojtyłów. Od śmierci pani Emilii Wojtyłowej zatracił swój charakter. Dywan zrolowany leżał pod ścianą, salonowe mebelki zsunięto pod ścianę i nakryto narzutą, pod ścianami stało kilka drobnych sprzętów i cały środek był wolny.

Ale to był wyjątek. Po śmierci Emilii ojciec Lolka przeniósł się na stałe do pokoju syna.

Nie ożenił się po raz drugi

Zastanawia, co było powodem decyzji o zamknięciu salonu i jaki wpływ wywarło to na osobowość przyszłego papieża. Jak twierdzą psychologowie, wskazuje to wyraźnie, że ojciec z synem nie poradzili sobie z trudnym doświadczeniem śmierci Emilii, co więcej — że tę śmierć wyparli. Tak jakby nigdy jej wewnętrznie nie uznali, jakby Emilia pozostała wciąż obecna w tym zamkniętym salonie. Oni jakby nie pozwolili jej odejść, nie pogodzili się z tym, że jej już nie ma — tak tłumaczy to dzisiejsza psychologia. Znamienne jest też, ale w tym kontekście bardziej zrozumiałe, milczenie Papieża o Emilii, całkowity niemal brak wspomnień o matce. Ojciec z synem nie rozmawiali bowiem o niej ani między sobą, jak wskazują świadectwa ludzi, którzy ich znali, ani z osobami postronnymi.

Karol Wojtyła senior nie ożenił się po raz drugi. Pozostał wdowcem, mocno skupił się na wychowaniu Lolka. Tak jak chciałaby tego Emilia. Był zawsze blisko. Dobry, łagodny, cierpliwy. Właściwie można powiedzieć, że ojciec zastępował Lolkowi również matkę. Z żelazną konsekwencją wypełniał rodzicielskie obowiązki. W oczach sąsiadów stanowił wzór rodzica. Mężczyzna silny, ale jednocześnie po macierzyńsku opiekuńczy. Kształtował charakter Lolka, dbał o jego wszechstronny rozwój, o edukację. Uczył go nawet języka niemieckiego w domu — stąd przyszły papież będzie mówił tym językiem z ojcowskim, austriackim akcentem.

Kiedy Lolka odwiedzali w domu koledzy, „pan kapitan” wyjmował z biblioteczki ilustrowaną książkę do historii i opowiadał im o bohaterskich dziejach Polski. Streszczał „Trylogię” Sienkiewicza albo czytał na głos wiersze Norwida. — Uczył nas patriotyzmu, a także porządku, systematyczności i poczucia obowiązku — wspomina Eugeniusz Mróz.

Karol Wojtyła senior zupełnie sam prowadził gospodarstwo domowe, nie prosił nikogo o pomoc. Taką troskliwość o dom, jak opowiadali starsi mieszkańcy Wadowic, rzadko w ogóle można było spotkać.

Eugeniusz Mróz: — Uszył nawet kiedyś ze swoich starych mundurów garnitur dla Karola. Także on przyrządzał śniadania i kolacje. Na obiady chodzili z synem do jadłodajni, którą naprzeciw ich domu prowadziła sąsiadka — Maria Banaś.

Każda czynność miała swój czas i swoje miejsce. Karol Wojtyła senior przestrzegał regularnego rytmu dnia, który wyznaczały: posiłki, wspólne odrabianie lekcji, wieczorne spacery nad Skawą. I systematyczna modlitwa. A także codzienna poranna, zawsze o 7, przed lekcjami szkolnymi Lolka, Msza św. w parafialnym kościele. Razem z synem Wojtyła czytał też w domu Biblię, co w tamtych czasach nie było tak powszechne. Razem odmawiali Różaniec i śpiewali Godzinki do Najświętszej Maryi Panny. Jan Paweł II tak wspominał ojca z tamtych czasów: „Mogłem na co dzień obserwować jego życie, które było życiem surowym. Z zawodu był wojskowym, a kiedy owdowiał, stało się ono jeszcze bardziej życiem ciągłej modlitwy. Nieraz zdarzało mi się budzić w nocy i wtedy zastawałem mego Ojca na kolanach, tak jak na kolanach widywałem go zawsze w kościele parafialnym”.

Znów ojciec prowadził dom

W 1938 r. Lolek zdał maturę i ojciec przeprowadził się z nim do Krakowa. Kiedy we wrześniu 1939 r. wybuchła II wojna światowa, tak jak reszta mieszkańców miasta zaczęli uciekać na wschód. Dotarli do Sanu, za Tarnów, ale kiedy się dowiedzieli, że 17 września Polskę od wschodu zaatakowali Sowieci, wrócili do Krakowa, który był już pod okupacją niemiecką. Wtedy też Lolek zaczął pracować. W 1940 r., z kartą pracy (Arbeitskarte) w ręku, zatrudnił się w zakładach chemicznych Solvay, w kamieniołomach, jako robotnik. Z tej pracy utrzymywał siebie i ojca. Przynosił do domu pożywienie. Takie, jakie udało mu się zdobyć: trochę ziemniaków, fasolę, czasem kapustę.

Jak w Wadowicach, tak teraz w Krakowie ojciec prowadził dom, jakby wciąż jeszcze pragnął zastąpić synowi matkę. Przygotowywał posiłki, cerował skarpety, reperował nawet Karolowi buty. W niedzielę razem chodzili do kościoła, przeważnie na 12 do Franciszkanów. Przekuwali cierpienie na wiarę. Dużo rozmawiali.

— Między nimi wywiązała się prawdziwa, głęboka przyjaźń — opowiada kard. Stanisław Dziwisz.

W Boże Narodzenie 1940 r. Karol Wojtyła senior zachorował. Syn wezwał lekarza, wykupił lekarstwa. Dbał o to, aby ojciec się teraz oszczędzał. Dlatego na nowo zorganizował codzienne życie, chcąc go w ten sposób odciążyć od domowych obowiązków. Poprosił, by obiady gotowała im mieszkająca w pobliżu Aleksandra Kydryńska. Kiedy Karol wracał z pracy, wstępował do niej po jedną porcję dla ojca i zabierał ją w blaszanej menażce. Pewnego dnia przyszedł z tą menażką do domu i zobaczył, że ojciec nie żyje. Rozpłakał się jak dziecko. Całą noc klęczał przy ojcu i modlił się. Było to 18 lutego 1941 r.

Kard. Stanisław Dziwisz opowiada, że Papież wiele razy powracał wspomnieniami do tego tragicznego dnia. — Ojciec Święty opowiadał, że po powrocie z fabryki zastał w domu martwego ojca, siedzącego na krześle, z głową opuszczoną wraz z rękami na stole. Obok stała szklanka niedopitej herbaty.

Publicznie zaś Papież tak mówił o swoim ojcu: „Moje lata chłopięce i młodzieńcze łączą się przede wszystkim z postacią Ojca, którego życie duchowe po stracie żony i starszego syna niezwykle się pogłębiło. Patrzyłem z bliska na jego życie, widziałem, jak umiał od siebie wymagać, widziałem, jak klękał do modlitwy. Ojciec, który umiał sam od siebie wymagać, w pewnym sensie nie musiał już wymagać od syna. Patrząc na niego, nauczyłem się, że trzeba samemu sobie stawiać wymagania i przykładać się do spełniania własnych obowiązków. Mojego Ojca uważam za niezwykłego człowieka”.

opr. mg/mg