Dlaczego chcemy latać czyli o niedojrzałości

Czy to prawda, że niedojrzałość dorosłych jest współcześnie większym problemem niż kiedyś?

Tak. Dzisiejszy świat bardzo się różni od tego, jakim był jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Człowiek się wtedy rodził, chodził do szkoły, kończył ją, potem naturalnie wkraczał w przestrzeń pracy i rodziny, podejmował rolę małżonka, rodzica. Pomagały mu w tym pewne schematy, wyznaczone przez społeczne struktury. W pewnym sensie dojrzałość była przez nie wymuszana. Społeczeństwo wyznaczało ścieżki, które każdego, z wyjątkiem tych, którzy kontestowali rzeczywistość, prowadziły przez życie. Ułatwiały one człowiekowi odnalezienie w świecie własnego miejsca. Dzięki temu świat wydawał się stabilny. Dzisiaj te ścieżki straciły swoją oczywistość. Współczesność z jednej strony dała nam możliwość życia całym bogactwem swojej osobowości, pełniejszego rozwoju, odkrywania talentów, z drugiej — przyniosła ze sobą potężne zagrożenia, których kiedyś nie było i problemy, z którymi wielu nie może sobie poradzić. Dzisiaj często towarzyszy nam uczucie, że wszystko zależy od nas samych. Wszystkim musimy sami pokierować, o wszystkim sami zadecydować. A to jest trudne.

Dlatego dzisiaj ludzie wolą uciec od dorosłości i pozostać dziećmi?

Bycie dzieckiem jest łatwiejsze, bo oznacza, że ma się rodziców, którzy zapewniają bezpieczeństwo i biorą na siebie trud życia. Pojawia się więc pewna schizofrenia: ludzie chcą czerpać z dorosłości wolność wyboru, nie chcą, by ich ktoś kontrolował i ograniczał, ale równocześnie chętnie zachowaliby także dziecięce poczucie bezpieczeństwa. Chcieliby robić wszystko, na co mają ochotę, a zarazem nie chcą ponosić żadnych tego konsekwencji. Jest to dziecinne, możliwe wtedy, kiedy się ma kilka, kilkanaście lat — rodzice zbiją czasem pasem, czy odmówią kieszonkowego, ale przed prawdziwymi, groźnymi skutkami ochronią. W dorosłym życiu jednak jest inaczej — konsekwencje własnych działań trzeba ponosić samemu.

Czy problem nie leży w wychowaniu? Rodzice kładą nacisk na to, żeby dzieci wiele umiały, uczyły się języków, potrafiły obsługiwać komputer, ale nie dbają o ich dojrzałość emocjonalną.

To bardzo szeroki problem. Przyczyny ucieczki od dorosłości można by wymieniać bez końca. Należą do nich problemy rodzin rozbitych, rodzin w których nie ma ojców, albo tych, w których rodzice nie mają czasu dla swoich dzieci, czy rodzin, w których rodzice trzymają dzieci „pod kloszem” przesadnie bojąc się, żeby nie weszły w żaden konflikt, żeby nic im nie zagrażało. Dojrzewanie uniemożliwia także sytuacja, w której promuje się niewłaściwy system wartości: przykłada wagę do kariery, pieniędzy, zawodowego sukcesu, a pomija problem relacji, zapomina, że najważniejsi są ludzie i sztuka budowania więzi z nimi. Świat, w którym dzisiaj żyjemy, sprzyja raczej rozwojowi indywidualnemu niż tworzeniu relacji.

Według statystyk każdy z nas trzy, cztery godziny dziennie ogląda telewizję. Co by było, gdyby nagle z naszej społeczności znikły telewizory? Musielibyśmy zacząć ze sobą rozmawiać. Rzeczywistość byłaby wtedy inna.

Co jest zatem największym problemem — telewizja, kult sukcesu, defekty rodziny?

Myślę, że brak ojca. To właśnie on powinien być osobą, która poprowadzi dziecko do dojrzałości. Macierzyństwo to chronienie dziecka, karmienie, opieka, zapewnienie mu podstawowych warunków życia. Matka uczy dziecko tego, że ważna jest miłość, uczucia. Natomiast funkcja ojca polega na tym, żeby pomóc swojemu dziecku oderwać się od matki i stać się samodzielnym. Zarówno mężczyznę jak i kobietę, niezależności uczy właśnie ojciec. Jego brak często skutkuje tym, że dziecku trudno jest sobie poradzić w późniejszym życiu.

W świecie, w którym obecnie żyjemy ojcostwo jest „przetrącone” - ojca albo nie ma, albo nie potrafi wypełnić swojej roli. Stało się tak z bardzo wielu powodów. Winna jest, na przykład, historia - mamy wszak za sobą dwie wojny światowe, które sprawiły, że ogromna ilość mężczyzn zginęła, a jeszcze większa nie mogła być przez długie lata obecna w domach przy swoich żonach i dzieciach. Po drugie - kiedyś było jasne, co robi w rodzinie matka, a co ojciec, teraz role te się mieszają. Efektem ubocznym promowania postaw feministycznych jest zwolnienie mężczyzn z odpowiedzialności. Kultura współczesna dała kobietom niezależność i możliwość samorealizacji, ale zarazem powiedziała mężczyźnie, że nie musi się troszczyć o kobietę. A kiedy mężczyzna nie musi być odpowiedzialny, natychmiast „ześlizguje się” w egoizm. Swoją siłę zaczyna wykorzystywać tylko dla siebie, dla własnej wygody. Często zostawia kobietę i dziecko. Rzadko zdarza się sytuacja odwrotna, dlatego nieodpowiedzialność w rodzinie raczej kojarzona jest z mężczyzną, niż z kobietą.

Dan Kiley w „Syndromie Piotrusia Pana” pisał, że jedną z chorób współczesności jest syndrom Piotrusia Pana.

Zdarza się on dzisiaj bardzo często i dotyka przede wszystkim mężczyzn. Piotruś Pan to chłopiec, który zawsze chce mieć cztery lata, bo wie, że kiedy dorośnie, straci zdolność latania — poruszania się między światem realnym, światem ludzi, a światem zwanym „neverland”, czyli krainą marzeń. Jako dziecko jest w stanie przenosić się z jednego świata do drugiego, kiedy tylko zechce. Wie jednak, że kiedy dorośnie, będzie musiał zacząć chodzić po ziemi, pójść do biura, ożenić się, zarabiać. Zdecydował więc, że nie chce być dorosły. W jego świecie — świecie zabawy — nie ma konsekwencji ani zobowiązań. Ważne jest tylko to, co się dzieje teraz — przygoda, rozrywka. Świat zabawy to świat rzeczy, a nie relacji. Relacje z innymi są trudne — nad rzeczami o wiele łatwiej jest zapanować.

Piotruś Pan chciałby też, żeby zawsze po przygodzie i zabawie, kiedy już się znudzi i zmęczy, można było wrócić do domu, do mamy. Od kobiety, swojej partnerki, wymaga więc właśnie tego, żeby była jego matką, zawsze była w domu, czekała na niego i akceptowała, niezależnie od tego, co zrobi.

Czy Piotruś Pan jest egocentrykiem?

Piotruś Pan jest całkowicie skupiony na sobie. Liczy się dla niego tylko własne „ja”. Nie jest zdolny do budowania trwałych więzi, nie chce podejmować odpowiedzialności. Ludzi traktuje jak zabawki — chce mieć ich tylko i wyłącznie dla siebie, tak długo, aż się nimi nie znudzi. Gdy to nastąpi, wówczas odchodzi.

Czy kobiet nie dotyka syndrom Piotrusia Pana?

Dotyka, ale inaczej. U mężczyzn chęć „latania” bierze się bardziej z wygody, u kobiet natomiast z lęku. Mężczyzna, to syn Adama — stworzonego w samotności. Zna więc samotność i umie sobie z nią radzić. Kobieta jest córką Ewy, czyli tej, która nigdy nie była sama, od początku była przy Adamie i zawsze definiuje siebie przez odniesienie do innych. „Latanie”, brak chęci tworzenia dojrzałych więzi to u kobiety coś głęboko sprzecznego z jej naturą. Oznacza, że czegoś się boi. Kobieta, która nie chce kochać, jest — jak myślę — kimś skrzywdzonym, nie radzącym sobie z bagażem własnych doświadczeń, uciekającym od pragnień tkwiących głęboko w jej sercu.

Przecież kobiety też decydują się czasem na bycie „singlami”.

Wydaje mi się, że żadna kobieta nie jest w stanie trwale odwrócić się od miłości, nie rezygnując ze swoich najgłębszych pragnień, ze swojej tożsamości. Życie bez miłości jest dla niej bardziej „koślawe” niż dla mężczyzny. Bo mężczyzna często w ogóle nie rozumie, czym jest miłość i nie kochając, nie potrafi dostrzec ubóstwa czy wręcz bezsensu swego życia.

Oczywiście, mówię o postawach płynących z wyboru, a nie o bardzo często bolesnej sytuacji samotności niewybranej i niechcianej.

Czyli „latanie” jest bardziej naturalne dla mężczyzn?

Kobieta prędzej czy później czuje się znużona „lataniem”, chce założyć dom.

Ale jest jeszcze druga strona syndromu Piotrusia Pana, która dotyczy właśnie kobiet

W bajce o Piotrusiu Panu pojawia się postać Wendy. Jest to dziewczyna Piotrusia, którą on porywa ze sobą. Właściwie, to sama Wendy pozwala mu się porwać. Piotruś chce, żeby była jego mamą, zajmowała się nim, była zawsze obecna, kiedy on wraca z zabawy. I Wendy to akceptuje. Zaczyna Piotrusiowi matkować, ale nie sprawuje nad nim żadnej kontroli. On cały czas robi to, na co ma ochotę, a ją to coraz bardziej niecierpliwi i unieszczęśliwia. Bajka kończy się tym, że Wendy wraca do prawdziwego świata, a Piotruś znowu odlatuje.

Właśnie w postawie owej Wendy przejawia się druga, „żeńska” strona syndromu Piotrusia Pana. Polega ona na tym, że kobieta wchodzi w głęboką relację z mężczyzną niedojrzałym, akceptuje jego niedojrzałość, „matkuje” mu i nie stawiając wymagań, nie pomaga mu w osiągnięciu odpowiedzialnej dojrzałości..

Przecież podtrzymuje te relacje przez swoją miłość.

Podtrzymuje, ale też za to płaci. W końcu to ją zostawia mężczyzna, to ona zostaje sama z dzieckiem. Mężczyźni są często „latającymi” egoistami, skupionymi na sobie, ale kobiety pozwalają im na to, nie stawiając wymagań. A nie stawiają ich bo boją się, że zostaną wtedy zostawione. A to budzi ich lęk — nade wszystko chcą być kochane i akceptowane. W ten sposób powstaje błędne koło — obie strony, Piotruś i Wendy, wspierają się wzajemnie w tym, co jest w nich słabe, chore i niedojrzałe.

Jakimi rodzicami są „Piotrusiowie”?

To zależy. Jeżeli podejmą się pracy nad sobą, pozwolą postawić sobie wymagania, i ma im je kto postawić, to mogą dojrzeć i stać się dobrymi ojcami. Jeżeli nie, to „odlatują”. Ojcostwo, to nie tylko biologiczny fakt, to przede wszystkim postawa. Nie wystarczy spłodzić dziecko, by naprawdę stać się ojcem. To się dokonuje dopiero wówczas, gdy mężczyzna uznaje swoje dziecko i podejmuje za nie odpowiedzialność.

Czy można powiedzieć, że macierzyństwo tkwi w naturze kobiety, a ojcostwa trzeba się dopiero nauczyć?

Tak. Kobieta rodzi się matką. Jeżeli odwraca się od macierzyństwa, to znaczy, że stało się z nią coś bardzo złego, ktoś ją skrzywdził. Mężczyzna ojcem zostaje lub nie.

Czy bycie Piotrusiem Panem jest grzechem?

Co to jest grzech? Grzech jest tym, co nas oddziela od Boga, co nas oddziela od miłości. Tak więc, można powiedzieć, że „piotrusiowatość” jest grzechem. Oczywiście, zawsze zostaje otwarte pytanie o odpowiedzialność: na ile to, co robię jest moim wolnym i rozumnym wyborem, a na ile rzeczywistością, z której nie zdaję sobie sprawy lub wobec której pozostaję zupełnie bezradny.

A czy nie jest to bardziej nieszczęście? Czy mężczyzna jest szczęśliwy jako Piotruś?

Czy egoizm i egocentryzm unieszczęśliwiają? Chyba przede wszystkim dotykają wszystkich wokół — tym mocniej im bardziej jest się od takiej osoby zależnym. Piotruś Pan, subiektywnie, niekoniecznie musi być nieszczęśliwy. Nie wie, że może być inaczej, bardziej, głębiej... Nie czuje tego w sobie. Natomiast na pewno żyje życiem ograniczonym. Nie jest dla niego dostępne, to, co stanowi o prawdziwej pełni i „smaku” życia. Na ogół też prędzej czy później odkrywa, jak bardzo jego życie jest samotne i puste. Często wówczas jest już jednak za późno.

Obecnie w kulturze panuje moda na „lekkość”...

Tak. Świat dziś promuje takie postawy. Mówi się, że życie jest łatwe, że wszystko można mieć za darmo. Ludzie oczekują teraz, że będzie zabawa, seks, dużo przyjaciół i, że to nic nie będzie kosztować. Tak się jednak nie da i prędzej czy później następuje jakiś dramat.

Bywa też tak, że Piotruś zauważa, że coś z nim jest nie w porządku, widzi, że sieje wokół siebie spustoszenie. I wtedy chciałby to zmienić, ale nie potrafi, nie wie jak.

Potrzebuje, żeby ktoś, pokazał mu drogę wyjścia z „piotrusiowatości”?

Musi pozwolić na postawienie sobie wymagań. I musi być ktoś, kto to zrobi. Może być to kobieta, duszpasterz, może jeszcze ktoś inny.

Ale przede wszystkim istnieje droga miłości, która polega na tym, że szukam tego, co jest dobre dla drugiej osoby, a nie tego, co jest dobre tylko dla mnie.

I tak naprawdę niczego więcej nie trzeba dodawać.

Jeżeli szukam tego, co jest dobre dla drugiej osoby, to idę drogą miłości. I czy jestem Piotrusiem Panem, czy nie, to nie ma znaczenia, najwyżej jest mi trochę trudniej to zrealizować.

o. Jacek Krzysztofowicz, wieloletni duszpasterz krakowskiej „Beczki”, obecnie przeor klasztoru oo. Dominikanów w Gdańsku, ceniony spowiednik

opr. aw/aw

Copyright © by Miesięcznik List 12/2004